چرا سنی ها با مهر نماز شیعیان مشکل دارند؟

چرا سنی ها با مهر نماز شیعیان مشکل دارند؟

از نظر فقه شیعی فقط می توان بر دو چیز سجده کرد:
1. زمین مانند خاک و سنگ و مانند آن دو که مهر نیز چیزی جز آن نیست.
2. چیزی که از زمین می روید مشروط بر این که پوشیدنی و خوردنی نباشد. از نظر فقه سنی سجده بر امور یاد شده درست است و خدشه ای بر آن نیست و اگر کسی اشکالی بگیرد در واقع برخوردی عامیانه با مساله کرده است .
تفاوت اهل سنت با شیعه در این رابطه این است که آنها سجده بر منسوجاتی مانند پشم و پنبه و مو و ... را نیز جایر می دانند، تنها شافعی است که می گوید برگوشه دستار و اطراف جامه و آستین پیراهن سجده جایز نیست.(خلاف شیخ طوسی 1/357) اکنون باید دید روایاتی که از پیامبر گرامی (ص) در قلمرو گفتار و رفتار وی وارد شده است کدام یک از دو نظر را تائید می کند. مسلماً پیامبر گرامی(ص) به حکم قرآن (اسوه و الگو) است و هیچ فردی نمی تواند رای خود را بر گفتار و رفتار او مقدم بدارد.
بررسی احادیث اسلامی که در صحاح و سنن وارد شده است این مطلب را ثابت میکند که حکم نهایی سجدگاه و به تعبیر فقیهان ( ما یصح علیه السجود) در سه مرحله بیان گردیده است. در مرحله نخست فقط سجده بر زمین تشریع گردیده و سجده بر غیر آن جایز نبود، و هر چه هم یاران پیامبر از گرمی سنگریزه های مسجد نبوی شکایت می کردند رسول گرامی (ص) به شکایت آنان ترتیب اثر نمی داد، و حتی احیانا” شخصی بر گوشه دستار خود سجده می کرد، رسول گرامی (ص) آن را از زیر پیشانی طرف می کشید و کرارا” می فرمود: ( ترب ) صورت بر خاک بگذار. بخاطر الزامی بودن سجده بر زمین، یاران رسول خدا(ص) برای پرهیز از گرما، سنگریزه ها را در دست خود نگاه می داشتند تا مقداری خنک شود آنگاه به هنگام فرود برای سجده، بر آنها سجده می کردند.
در این مرحله فقط و فقط سجده بر زمین آن هم به صورت طبیعی جایز بود لاغیر. در مرحله دوم وحی الهی روی مصالحی موضوع را توسعه داد.، و سجده بر حصیر و بوریا نیز تشریع شد، و همگی می دانیم که حصیر و بوریا از روییدنیها است و از این جهت گشایش در امر سجده پدید آمد. در مرحله سوم اجازه داده شد که به هنگام ضرورت و ناچاری مانند گرمای شدید و غیره برگوشه دستار و مانند آن سجده کنند، و در غیر ضرورت از سجده کردن بر غیر زمین و روییدنیها بپرهیزند. این مراحل سه گانه تشریع درموضوع سجده است که ما از هر مرحله روایاتی راگزینش می کنیم تا روشن شود چگونه فقه شیعی صد در صد مطابق روایاتی است که محدثان اهل سنت از گفتار و رفتار آن حضرت در مورد سجده در حال نماز نقل کردند.
مرحله نخست: سجده بر زمین فقط در این مرحله خواهیم دید که پیامبر گرامی اصرار می ورزد که یارانش فقط بر زمین سجده کنند و این مساله از گفتار و رفتار او کاملاً هویدا ست، روایات این بخش فزونتر از آن است که در این نوشته بیاید و ما به برخی از آنها بسنده می کنیم: 1. زمین سجدگاه و مایه پاکیزگی است پیامبر گرامی (ص) فرمود: (و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً؛ زمین برای من سجده گاه و مطهر و یا مایه پاکیزگی قرار داده شده است). مسلماً مقصود از زمین در این حدیث زمین طبیعی است، نه زمین مفروش با فرش و سجاده به گواه این که برای زمین دو ویژگی قایل شده است: الف. جدگاه است (مسجداً) ب. و طهور است (مطهر و مایه پاکیزگی) مسلماً حکم دوم که مایه پاکیزگی است از آن زمین طبیعی است که انسان جنب بر اثر تیمم بر زمین، نوعی طهارت پیدا می کند. بنابراین از آنجا که زمین طبیعی دارای چنین ویژگی است قهرا” همان نیز سجدگاه پیامبر (ص) و همه مسلمانان است. احمد بن علی معروف به جصاص (305-370) در کتاب خود که پیرامون آیات احکام نوشته است، می نویسد:(ان ما جعله من الارض مسجداً هو الذی جعله طهورا؛ آنچه را که مایه پاکیزگی قرار داده همان را نیز سجدگاه معرفی کرده است). 2. خنک کردن سنگریزه ها در دست از آنجا که پیامبر گرامی (ص) اصرار بر سجده بر زمین داشت و در فصل گرما سنگریزه های مسجد نبوی بر اثر تابش خورشید گرم می شدند، یاران پیامبر سنگریزه ها را در دست خود نگاه می داشتند تا به طور موقت از تابش خورشید جلوگیری کنند تا به هنگام سجده کردن پیشانی بر آنها بگذارند. به عنوان نمونه: جابر بن عبدالله انصاری می گوید: من با پیامبر نماز ظهر را برگزار می کردم مشتی از سنگریزه ها بر میداشتم و آنها را دست به دست می کردم تا خنک شوند، سپس زیر پیشانی نهاده بر آنها سجده می کردم به خاطر پرهیز از گرمی آنها.(مسند احمد 3/327) محدث بزرگوار بیهقی از استاد خویش نقل می کند که این حدیث گواه بر این است که بر لباسی که بر تن است نمی توان سجده کرد زیرا سجده بر چنین لباسی آسانتر از خنک کردن سنگ ریزه ها با دست به دست کردن است.(سنن بیهقی 2/105) در اینجا شایسته بود بیهقی بر چیزی دیگر نیز استدلال کند و بگوید هرگاه سجده بر هر پوشیدنی خواه بر تن انسان باشد یا نباشد، جایز بود پیامبر آن را پیشنهاد می کرد، و یاران پیامبر نیز از این در وارد می شدند، مثلاً دستمال و یا سجاده ای را در بغل یا در دست می گرفتند و بر آن سجده می کردند.
انس بن مالک نیز یادآور میشود و می گوید: ما با پیامبر در سخت ترین گرما نماز می گزاردیم هر یک از ما سنگریزه هایی بدست میگرفت، آنگاه که خنک می شد به زمین می گذاشت و بر آن سجده می کرد.(همان/106) اصرار پیامبر (ص) بر سجده بر زمین به حدی بود که به شکایت یاران خود از گرمی سجده گاه ترتیب اثر نمی داد چون وحی الهی به او چنین اجازه نداده بود.
خباب بن ارت می گوید: (شکونا الی رسول الله سجده الرمضاء فی جباهنا و اکفنا فلم یشکنا.) (همان/105) [از زیادی گرمی سجدگاه و زیر دستها به پیامبر شکایت بردیم، او به شکایت ما ترتیب اثر نداد بود.] ابن اثیر در کتاب ارزشمند خود ( النهایه) ماده (شکی) می‌گوید: آنگاه که یاران پیامبر از گرمای زیردست و سجدگاه برای پیامبر شکایت بردند پیامبر اجازه نداد آنان بر گوشه لباس خود سجده کنند. شایسته بود ابن اثیر بر چیز گسترده‌تری استدلال کند و آن این که اجازه نداد بر غیر زمین مانند سجاده و فرش و غیره سجده کنند.
این احادیث که ما فقط نمونه‌هایی از آن را یاد کردیم حاکی از آن است که در این مرحله فقط و فقط سجده بر زمین مشروع بود و لاغیر. 3. فرمان خاک آلود کردن پیشانی (تتریب) یاران پیامبر از این که پیشانی آنان بر اثر اصابت بر زمین خاک آلود می‌شود کمی دوری می‌جستند، پیامبر کراراً به آنان دستور می‌داد، از این کار پرهیز نکنند، اینک نمونه‌هایی در این مورد: الف. خالد جهنی می‌گوید: پیامبر صهیب را مشاهده کرد که سجده می‌کند و از خاک آلود شدن پیشانی می پرهیزد، به او فرمود: (ترب و جهک یا صهیب؛(کنز العمال:7/465، شماره 19810) صورت خود را بر خاک بنه). ب. ام سلمه می‌گوید: پیامبر، نوجوانی به نام ( افلح) را دید که به هنگام سجده، سجده‌گاه را ( فوت) می‌کند، فرمود:( یا أفلح ترب؛ ؛(کنز العمال:7/459،شماره19776)چهره بر خاک بگذار). در روایت دیگر به شخصی به نام رباح فرمود: یا رباح ترب وجهک.(کنز العمال:7/459 شماره 19777.) ج. ابو صالح می‌گوید: من وارد خانه ام سلمه شدم، برادر زاده او وارد شد و بر خانه وی دو رکعت نماز گزارد. آنگاه که سجده کرد، خاکی که بر روی زمین بود فوت کرد، آم سلمه به او گفت: برادرزاده‌ام چنین مکن از رسول خدا شنیدم به جوانی که به او (یسار) می‌گفتند، و سجده‌گاه را فوت می‌کرد، فرمود: (ترب وجهک لله) ؛(کنز العمال:7/465، شماره 19810؛ مسند احمد: 6/301) 4. کشیدن دستار از زیر پیشانی رسول گرامی (ص) کسانی که بر گوشه دستار خود سجده می‌کردند و به نوعی از سجده بر زمین دوری می‌جستند دستار آنها را از زیر پیشانی آنها بیرون می‌کشید. (روی ان النبی (ص) کان إذا سجد رفع العمامه عن جبهته ؛ (طبقات ابن سعد:1/151.) روایت شده: هر موقع پیامبر (ص) سجده می‌کرد، عمامه از پشانی خود برطرف می‌کرد).
صالح بن حیوان می‌گوید پیامبر گرامی(ص) مردی را که در کنارش قرار گرفته مشاهده کرد که بر پیشانی خود پارچه بسته و بر آن سجده می‌کند پیامبر(ص) پارچه را از پیشانی او کشید. با ملاحظه این روایات که در مرحله نخست بیان شد، نتیجه می‌گیریم که نخستین سالهای تشریع اسلامی که پیامبر (ص) در مدینه می‌زیست جز سجده بر زمین در سرما و گرما، سجده بر چیزی جایز نبود، و اگر کسی از این سنت پا فراتر می‌نهاد، عملاً با مخالفت پیامبر روبرو می‌شد و لذا یاران او چاره‌ای جز این نداشتند جز این که به خنک کردن سنگریزه‌ها بپردازند، این مرحله نخست است تا مرحله دوم را بررسی کنیم.
مرحله دوم: اجازه سجده بر حصیر و بوریا مصلحت اسلام ایجاب می‌کرد که مسلمانان در برهه‌ای از زمان فقط بر زمین سجده کنند ولی پس از اندی پیامبر گرامی (ص) در پرتو وحی مأذون شد که بر روییدنیهای زمین مانند حصیر و بوریا نیز سجده کنند. و در این مورد روایات فراوانی وارد شده که برخی را یادآور می‌شویم: ابن عباس می‌گوید: (مسند احمد:6/302.) (پیامبر برحصیر کوچکی که میان زمین و صورت انسان حایل می‌گردد سجده می‌کرد.) ام سلمه می‌گوید: (پیامبر بر حصیر کوچکی سجده می‌کرد.) مضمون این نوع احادیث که از سجده رسول خدا (ص) بر حصیر کوچک حکایت می‌کند از عایشه، میمونه، ام سلیم، عبدالله بن عمر ( به مسند احمد:6/179؛6/331،335،337و2/92و98 مراجعه شود.) نیز نقل شده است: در این مرحله گشایش رخ داد و مسلمانان به پیروی از پیامبر از حصیر کوچک که حائل میان صورت و زمین بود سجده می‌کردند. مرحله سوم: سجده بر لباس به هنگام اضطرار آیین اسلام آیین سهل و آسان است، روزگاری مصلحت ایجاب می‌‌کرد که پیامبر به شکایت یاران خود از نظر گرم بودن سجده‌گاه، ترتیب اثر ندهد ولی بعداً به اذن پروردگار جهان اجازه داد به هنگام عذر بر گوشه لباس خود سجده کنند. بنابراین هر‌گاه در برخی روایات سجده بر گوشه دستار و غیره وارد شده همگی به قرینه روایات پیش، مربوط به صورتی است که عذری در کار باشد.
خوشبختانه در بسیاری از روایات اشاره به اضطرار آمده است. نسائی از یاران پیامبر(ص) نقل می‌کند که می‌گویند: (کنا إذا صلینا خلف النبی بالظهائر سجدنا علی ثیابنا اتقاء الحر؛ (ابن اثیر: جامع الاُصول:5/468 شماره 3660) ما به هنگام ظهر پشت سر پیامبر نماز می‌گزاردیم به خاطر پرهیز از گرما بر لباس خود سجده می‌کردیم). این تاریخچه اجمالی کیفیت وضع سجده‌گاه در نماز است که در سه مرحله بیان شد و مسلمانان در مرحله نخست سالیان درازی بر زمین سجده می‌کردند و تربت و خاک پاک، سجده‌گاه آنان بود و دلیلی بر مخالفت اهل سنت بر سجده بر خاک و مهر که در واقع همان خاک است که در هر جامی توان از آن استفاده کرد وجود ندارد. آیة الله جعفر سبحانی،سیمای فرزانگان ج 2