علاّمه تهرانی در کتاب گران سنگ خود (الذریعه) کتابهای متعدّدی از عالمان شیعه را نام می‌برد که در پاسخ به کتاب منهاج السنّه ابن تیمیّه نوشته شده است، مانند:
کتاب (الإنصاف فی الانتصاف لأهل الحق من الإسراف) تألیف یکی از علمای بزرگ قرن هشتم است که در سال 757 ه. به پایان رسیده که متأسّفانه نام نویسنده آن ثبت نشده است(1) و نسخه‌ای از این کتاب در کتاب‌خانه بزرگ ایران موجود است(2). (إکمال المنّه فی نقض منهاج السنّه) از شیخ سراج الدین حسن یمانی مشهور به فدا حسین.
(منهاج الشریعه) تألیف دانشمند مجاهد، سیّد مهدی موسوی قزوینی متوفّای 1358.
(البراهین الجلیّه فی کفر ابن تیمیّه) تألیف دانشمند فرزانه سیّد حسن صدر کاظمی متوفّای 1354.
(الإمامه الکبری والخلافه العظمی) در 8 جلد، تألیف سیّد محمّد حسن قزوینی متوفّای 1380.
و ایشان کتاب دیگری نیز دارد به نام (البراهین الجلیّه فی رفع تشکیکات الوهابیّه) که به تازگی آن را نویسنده توانمند جناب آقای دوانی رضوان اللّه علیه به نام فرقه وهّابی و پاسخ شبهات آنها ترجمه کرده است.
حدود بیست کتاب مستقلّ از سوی علمای شیعه بر ردّ کتاب ابن تیمیّه تألیف گردیده است(3).
کتابهای اهل سنّت در بطلان عقاید ابن‌تیمیّه
برخی از شخصیّت‌های بزرگ اهل سنّت و معاصر ابن تیمیّه، مطالب وی را به نقد کشیده و برخی دیگر کتاب‌هایی مستقل در بطلان نظریّات او تألیف کردند، مانند:
تقی الدین سُبکی متوفای 756، دو کتاب به نامهای (الدرّه المضیّه فی الردّ علی ابن تیمیّه) و (شفاء السقام فی زیاره خیر الأنام) در نقد افکار وی نوشته است.
بر کتاب (شفاء السقام) ملاّ علی قاری فقیه مشهور حنفی مقیم مکه‌متوفّای 1014، شرح محقّقانه‌ای نوشته که (شرح شفاء السقام) نام گرفته است.
محمّد بن ابی بکر اخنایی متوفّای 763 کتابی به نام (المقاله المرضیّه فی الردّ علی ابن تیمیه) نوشت و با احادیث معتبر و ادلّه محکم، نظریّه ابن تیمیّه را ردّ کرد و ابن تیمیّه وقتی آن کتاب را دید پاسخی به نام (ردّ أخنائی)، بر او نوشت.
علی بن محمّد سَمْهُودی شافعی مصری متوفّای 911، شیخ الاسلام مدینه، کتاب گران سنگی به نام (وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی) نوشت و در باره زیارت، شفاعت، توسّل و استغاثه به حضرت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله بحث مفصل و محقّقانه‌ای کرد.
افزون بر کتابهای یاد شده، کتابهای دیگری را هم عالمان اهل سنّت در نقد افکار ابن تیمیّه نوشته‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
(خیر الحجّه فی الردّ علی ابن تیمیه فی العقاید) تألیف احمد بن حسین بن جبریل شهاب الدین شافعی.
(الدره المضیئه فی الرد علی ابن تیمیه) تألیف محمّد بن علی شافعی دمشقی کمال الدین معروف به ابن زملکانی متوفّای 727.
(دفع شبه من شبّه و تمرّد) نوشته تقی الدین ابوبکر حصنی دمشقی متوفّای 829 ه. این کتاب از مکتبه الازهریه للتراث به صورت افست چاپ شده است، و در سال 1418 با تحقیقات و فهارس به نام (دفع الشبه عن الرسول (ص)) چاپ شده است.
(الردّ علی ابن تیمیّه) تألیف عیسی بن مسعود منکاتی.
(الردّ علی ابن تیمیّه فی الاعتقادات) تألیف محمّد حمید الدین حنفی دمشقی فرغانی.
(ردّ علی الشیخ ابن تیمیّه) تألیف شیخ نجم‌الدین بن ابی الدر البغدادی.
(رساله فی الردّ علی ابن تیمیّه فی التجسیم و الاستواء والجهه) تألیف شیخ شهاب الدین احمد بن یحیی کلابی حلبی، متوفّای 733، معاصر ابن تیمیّه.
(رساله فی الردّ علی ابن تیمیه فی مسأله حوادث لا أوّل لها) تألیف شیخ بهاءالدین عبد الوهّاب بن عبد الرحمن اخمینی شافعی، معروف به مصری متوفّای 763. این کتاب با تحقیقات و شرح عبارات سعید عبد الطیف از عمان اردن، دار السراج در سال 1419 ه. / 1998 م چاپ شده است.
(رساله فی مسئله الزیاره فی الردّ علی ابن تیمیه) تألیف محمّد بن علی مازنی.
(سیف الصقیل فی ردّ ابن تیمیّه و ابن قیّم) تألیف تقی‌الدین السبکی، متوفّای 756، این کتاب هم در مصر چاپ شده است.
(شرح کلمات الصوفیه أو الردّ علی ابن تیمیّه) تألیف محمود الغراب. و موضوع آن ردّ گفته‌های ابن تیمیّه درباره ابن عربی و صوفیّه است.
(فتاوی الحدیثیّه) تألیف احمد شهاب الدین بن حجر هیثمی مکی، متوفّای 974، به صورت افست از استانبول تاریخ 1414 ه ./ 1994 م، چاپ شده است.
در ردّ این کتاب، ابن آلوسی نعمان بن محمود آلوسی بغدادی، متوفّای 1317 ه . کتابی به نام (جلاء العینین فی محاکمه الأحمدین) نوشته است.
(المقالات السنیّه فی کشف ضلالات ابن تیمیّه) تألیف شیخ عبد اللّه بن محمّد بن یوسف هروی معروف به حبشی مفتی هرو (یکی از مناطق صومال آفریقا) متوفّای 1328. این کتاب در دار المشاریع بیروت چهارمین بار در سال 1419 ه . / 1998 م چاپ شده است.
(نجم المهترین برجم المعتدین فی رد ابن تیمیّه) تألیف: فخر ابن معلم قرشی.
پی نوشت:
(1) شیخ آغا بزرگ تهرانی می‌نویسد: (لم یذکر المؤلف اسمه بل ذکر فی أوّله ابن تیمیّه تعصب فی القول والخطاب فی نقضه لمنهاج الکرامه وقال بالهوی المحض وهو دأب المفلس العادم للحجه، الذاهب التایه عن المحجه.) الذریعه، ج 11، ص 122.
(2) کتاب‌خانه آستان قدس رضوی در مشهد، به شماره 5643، کتاب‌خانه ملّی تهران، به شماره 485 ع؛ کتاب‌خانه دانشکده حقوق تهران، به شماره 130، به نقل از مجلّه تراثنا، شماره 17، ص 153.
(3) ر. ک: کتاب شناسی توصیفی تألیفات علمای شیعه در پاسخ به شبهات و کتابهای اهل سنّت، که رساله کارشناسی ارشد دانش پژوه گرامی جناب آقای طاهر عباس از کشور پاکستان است که این جانب (نگارنده) به عنوان استاد داورِ این رساله بودم و به حقّ از بهترین رساله‌هایی بود که در سال‌های اخیر مشاهده کردم.
