برهان نظم چیست؟

1. براهین و راه‏هایی که برای شناخت و اثبات وجود خدا بیان می‏شود، متعدد می‏باشد و در آنها روش‏های گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته است.   این براهین از جهت روش به سه دسته تقسیم می‏گردد: راه روانی یا فطری، راه علمی و شبه فلسفی و راه فلسفی. برهان نظم یکی از موارد راه علمی و شبه فلسفی است.   2. دلایل و راه‏های اثبات خداوند، از جهت صحیح و کامل بودن و یا معیوب و فاسد بودن، ارزش و محدوده، نتایج و مطلوب هر یک متفاوت بوده، در یک سطح و مستوا نمی‏باشند. برهان نظم از جمله براهینی است که نیازمند تکیه بر دیگر براهین می‏باشد و به همین جهت حکما و فلاسفه ی اسلامی برای اثبات ذات واجب از این برهان استفاده نکرده‏اند.   3. برهان نظم رابطه ی نزدیکی با مسأله ی "حکمت ال ا هی" دارد و از مسائلی است که پرداختن به آن فرصت دیگری را می‏طلبد.   4. شکل کلی برهان نظم را می‏توان چنین بیان نمود: جهان منظوم (دارای نظم) است و هر منظومی، ناظمی دارد، پس جهان ناظم دارد. مقدمه ی اوّل، مقدمه‏ای تجربی و مقدمه ی دوم، مقدمه‏ای عقلی است.   5. مراد از ناظم، موجود مشخص خارجی و عینی است که سبب به وجود آمدن نظم و هماهنگی مخصوص در نظام داخلی یا غایی موجودات می‏باشد.   6. معرفی برهان نظم را با ذکر مطالبی پیرامون تعریف نظم، اقسام نظم، اثبات وجود نظم و دلیل و چرایی نظم می‏توان ارایه داد.   7 نظم یا "اعتباری" است یا "صناعی" و یا "تکوینی" (طبیعی). نظم اعتباری از اعتبار کنندگان حاصل می‏شود و نظم صناعی بر پایه‏ی قانون صنعت و حرفه‏ی خاص تهیه و اعمال می‏گردد و نظم طبیعی و تکوینی در مدار تکوین و حقیقت یافت می‏شود. و در برهان نظم، محور بحث همان نظم طبیعی و تکوینی است.   8. نظم طبیعی، خود دارای انواع و اقسامی است: هماهنگی درونی عناصر یک نظام محدود، هماهنگی عناصر هستی در مجموع هستی، هماهنگی و مسانخت فعل با فاعل و هماهنگی و ارتباط ضروری هر فعل با غایت مخصوص به همان فعل در سلسله ی علل غایی. در برهان نظم محور بحث همان نظم داخلی و نظم غایی است.   9. مدار و متعلق نظم تکوینی گاه موجودات مادی و طبیعی‏اند، گاه موجودات مثالی (مجرد مثالی)، گاه موجودات عقلی (مجرد عقلی). و آنچه مورد نظر طرفداران برهان نظم و یا منتقدان آن است، همان نظم طبیعی موجودات مادی است.   10. اثبات نظم در مجموع هستی (جهان طبیعت، جهان مثال و جهان عقل) جز با برهان عقلی ممکن نیست.   11. قرآن کریم در برابر مشرکان که به توحید خالق و وقوع اصل تدبیر در مخلوقات قایل می‏باشند، از برهان نظم استفاده کرده و به جدالِ احسن می‏پردازد.   نظم در شب و روز، آرامش زمین به وسیله‏ی کوه‏ها،... نمونه‏هایی از نظم موجود در طبیعت است که در قرآن مجید به عنوان آیت‏ها و نشانه‏هایی از مبدأ هستی به آنها اشاره شده است.   12. امام صادق (ع) ، منظم بودن جهان هستی و پشت سر هم قرار گرفتن شب و روز و... راه‏هایی برای توحید ناظم و مدبر جهان می‏داند.