صاحبان خمس
سهام‌بران خمس را ارباب خمس گویند. ارباب خمس عبارتند از: خدا، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله، امام معصوم علیه‌السّلام، یتیم، فقیر و ابن‌سبیل. از این عنوان در باب خمس سخن رفته است.
اگر خمس مال را نداده در صورتی می تواند در آن مال تصرف کند که موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود و در غیر این صورت تصرف در آن حرام است و در هر حال باید خمس مال را بپردازد.
عنوان مسئله:
اگر خمس مال را نداده در صورتی می تواند در آن مال تصرف کند که موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود و در غیر این صورت تصرف در آن حرام است و در هر حال باید خمس مال را بپردازد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در حج بذلی اگر باذل، خمس مال را نداده باشد مبذول له در تخمیس آن موظّف است؟
- اگر شخصی موجب تصادف شود و باعث فوت دیگری شود در صورتی که شخص فوت شده بیمه باشد و شرکت بیمه مبلغی به مقدار دیه بپردازد آیا متخلف نیز باید دیه را بپردازد؟
- کشاورزی که زکات به اموال او تعلق گرفته است، در صورتی که بدهکار باشد و بخواهد زکات مال را هم بپردازد، به عسر و حرج می افتد. آیا می تواند زکات مال را برای بدهکاری مصرف کند و آیا می تواند زکات را به فقیر بدهد، به شرط این که آن فقیر، زکات را به صاحب مال هبه کند؟
- شخصی که در سال 1370 فوت کرده است و مغازه با تمام وسائلش به عنوان ترکه میّت بدون اینکه خمس آن را بپردازد به قیمت آن روز فروخته شده و در میان وراث تقسیم گردیده است (توضیح اینکه متوفّی خمس مغازه و وسائلش را نپرداخته است) اکنون که هر یک از وراث بخشی از آن و یا قیمت آن را تصرف کرده اند و مشغول الذمّه به خمس آن ترکه می باشد به چه مقدار از خمس مدیونند؟ به قیمت سال 1370 و یا به ارزش کنونی؟
- شخصی که در سال 1370 فوت کرده است و مغازه با تمام وسائلش به عنوان ترکه میّت بدون اینکه خمس آن را بپردازد به قیمت آن روز فروخته شده و در میان وراث تقسیم گردیده است (توضیح اینکه متوفّی خمس مغازه و وسائلش را نپرداخته است) اکنون که هر یک از وراث بخشی از آن و یا قیمت آن را تصرف کرده اند و مشغول الذمّه به خمس آن ترکه می باشد به چه مقدار از خمس مدیونند؟ به قیمت سال 1370 و یا به ارزش کنونی؟
- شخصی تا امروز خمس نداده است و در همین سال جاری در طی یک داد و ستد سود زیادی برده است. آیا وظیفه او که می خواهد به حج مشرف شود نسبت به کل مال که تا حال جمع کرده خصوصاً به سودی که در اثنای همین سال جاری به دست آورده است چیست؟
- کسی تا امروز خمس نداده است و حتی موازین شرعی را در معاملات و یا خدمات و... در حیطه زندگی خود ملاحظه نمی کرده است، اکنون می خواهد به مکه برود نسبت به هزینه سفر چه وظیفه ای دارد؟ آیا تخمیس براو واجب است و اگر واجب است بر تمام مال و یا هزینه سفر را تخمیس کند حج و یا عمره او صحیح است؟
- کسی تا امروز خمس نداده است و حتی موازین شرعی را در معاملات و یا خدمات و... در حیطه زندگی خود ملاحظه نمی کرده است، اکنون می خواهد به مکه برود نسبت به هزینه سفر چه وظیفه ای دارد؟ آیا تخمیس براو واجب است و اگر واجب است بر تمام مال و یا هزینه سفر را تخمیس کند حج و یا عمره او صحیح است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] زنی که خمس جهیزیّهاش را نداده آیا شوهرش میتواند در آن تصرّف کند؟
- [آیت الله بهجت] مال حلال مخلوط به حرام در چه صورتی باید دوبار خمس آن را پرداخت؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر وارث شک داشته باشد که ترکه میّت با مال حرام مخلوط شده است، آیا لازم است خمس آن را بپردازد؟
- [آیت الله بهجت] مردی مال متعلّق خمس را به زنش می بخشد. تکلیف خمس آن مال چیست؟ کدام یک باید آن را بپردازد؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا اجرتی که آرایشگر بابت تراشیدن ریش می گیرد، حرام است؟ و بر فرض حرمت، اگر با مال حلال مخلوط شود، آیا واجب است هنگام تخمیس آن، خمس آن را دوبار بپردازد یاخیر؟
- [آیت الله بهجت] مغازه داری که سرمایه مغازه اش از پول خمس نداده تهیه شده و اکنون می خواهد سال خمسی قرار دهد و مال خود را حلال کند، چگونه حساب کند که به امرار معاش او صدمه وارد نشود؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی که میخواهد مهریه همسرش را بپردازد و تاکنون خمس نداده است، آیا باید بعد از محاسبه خمس، مهریه را بدهد، یا قبل از خمس هم میتواند مهریه را پرداخت کند و سپس خمس بقیه اموال را بدهد؟
- [آیت الله اردبیلی] شخصی که خمس اموال خود را نمیدهد، آیا مسئول امور مالی او میتواند بدون اجازه او به طوری که او متوجه نشود، خمس اموال را بپردازد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر بایع سهوایا عمدامبیع را کم داده، آیا موجب فساد معامله و حرمت تصرّف در ثمن میشود یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آموزگاری پیمان بسته است که در مقابل 24 ساعت کار در هفته، حقوق دریافت کند; حال اگر بعضی ساعتها کارهای شخصی انجام داده، و دانش آموزان بدون معلم بوده اند، یا معلم دیگری به جایش بوده، آیا حق استفاده از حقوق دارد؟ و اگر بگیرد جایز است یا خیر؟ و اگر چنانچه مریض شود و سر کلاس حاضر نشود، گرفتن آن مقدار پولی که در برابرش هیچگونه کاری انجام نداده است جایز و قابل تصرف است یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- انسان در مالی که یقین دارد خمسش را نداده اند، می تواند تصرف کند، مشروط بر این که موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود.
- اگر جنسی را بخرد و بعد از معامله قیمت آن را از پول خمس نداده بدهد، معامله ای که کرده صحیح است. و خمس پولی را که به فروشنده داده باید از مال دیگر بپردازد.
- اگر با عین پولی که خمس یا زکات آن را نداده لباس بخرد، و در آن نماز بخواند صحیح است و حق صاحبان خمس و زکات، به ذمّه منتقل می شود. شرط سوم
- اگر مالی به ارث به او برسد و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده; باید خمس آن را بدهد.
- بهتر است کسی که خمس بدهکار است، با حاکم شرع مصالحه کند. سپس در تمام مال تصرف نماید.
- اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولی صاحبش را بشناسد، باید یکدیگر را راضی نمایند. و چنانچه صاحب مال راضی نشود، در صورتی که انسان بداند چیز معینی مال او است و شک کند که بیشتر از آن هم مال او هست یا نه; باید چیزی را که یقین دارد مال اوست به او بدهد، و احتیاط مستحب آن است مقدار بیشتری را که احتمال می دهد مال او است، به او بدهد.
- اگر کسی حیوانی را بخرد و در شکم آن مالی پیدا کند چنانچه احتمال دهد که مال فروشنده است، بنابر احتیاط واجب باید به او خبر دهد، و اگر معلوم شود مال او نیست، باید به ترتیب، صاحبان قبلی آن را خبر کند و چنانچه معلوم شود که مال هیچ یک از آنان نیست، بنابر احتیاط مستحب خمس آن را بدهد. 4 مال حلال مخلوط به حرام
- اگر با عین پولی که خمس و زکات آن را نداده ملکی بخرد، حقوق واجبه به ملک منتقل می شود، در این صورت بدون اجازه حاکم شرع در آن نماز نخواند.
- اگر از اول قصدش این باشد پول حرام به حمامی بدهد، غسل او باطل است. ولی اگر قصدش این باشد از پولی که خمس آن را نداده بدهد، غسل او صحیح است، ولی باید مقدار خمس را از مال دیگر بدهد.
- اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آن ها را از یکدیگر تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن، هیچ کدام معلوم نباشد، باید خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس، بقیه مال حلال می شود.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] در چهار جا تخلّی حرام است: اوّل:در کوچههای بن بست و مانند آن در صورتی که صاحبان آن اجازه نداده باشند. دوم:در ملک کسی که اجازه تخلّی نداده است. سوم:در جایی که برای عده مخصوصی وقف شده است، مثل بعضی از مدرسهها. چهارم:روی قبر مؤمنین در صورتی که بیاحترامی به آنان باشد؛ و یا در هر جایی که موجب بیاحترامی به مقدسات دینی گردد.
- [آیت الله سیستانی] کسی که خمس به مال او تعلّق گرفت و سال بر آن گذشت ، تا خمس آن را نداده است نمی تواند در آن مال تصرف کند .
- [آیت الله جوادی آملی] .کسی که مال حلال مخل وط به حرام را مصرف کرده؛ ولی مقدار مصرف شده را نمی داند، باید خمس هر مقداری را که یقین به تصرف در آن دارد، بپردازد و در بیش از آن، برائت جاری کند.
- [آیت الله خوئی] کسی که مالی از دیگری بدست آورد و شک کند خمس آن را داده یا نه، میتواند در آن مال تصرف نماید بلکه اگر یقین هم داشته باشد که خمس آن را نداده میتواند در آن تصرف نماید.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی با مال خمس نداده کالایی بخرد، تصرف در آن جایز نیست, بنابراین اگر خانه یا لباسی را با مال خمس نداده بخرد، نمی تواند در آن نماز بخواند، همچنین اگر آب بها را از پول غیر مخمّ س بپردازد، نمیتواند با آن آب وضو بگیرد یا غسل کند , مگر آنکه وجوهی که پرداخت می شود, هزینه خدمات آبرسانی باشد; نه هزینه خود آب.
- [آیت الله سیستانی] اگر ملکی را با پول خمس نداده خرید ولی معامله به نحو کلی فی الذمه بود همانگونه که غالب معاملات است تصرّف در آن حلال است ، و بدهکار خمس پولی است که پرداخته ، ولی اگر با عین پولی که خمس آن را نداده ملکی بخرد ، تصرّف او در آن ملک بدون اجازه حاکم شرعی حرام ، و نماز در آن بنابر احتیاط واجب باطل است .
- [آیت الله جوادی آملی] .تصرف در ملک ی که حقّ خدا یا خلق به آن تعلّق دارد، بدون ادای آن حق، حرام و نماز در آن باطل است ; خواه مالک آن مِلک زنده باشد و یا مّرده, بنابراین کسی که خمس یا زکات مال خود را نداده و درگذشته، پیش از ادای حقوق یاد شده نمی توان در مال او نماز خواند , مگر آنکه کسی ادای آن ر ا به عهده بگیرد یا بدون مسامحه در صدد اَ دای آن باشد . سایر حقوق و دیون مردمی نیز به همین صورت است. البته در صورت رضایت طلبکاران، تصرّف و اقامه نماز در آن, اشکال ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر با عین پولی که خمس آن را نداده، ملکی بخرد، میتواند در آن نماز بخواند؛ ولی باید فورا خمس آن پول را بپردازد. البته اگر اصلاً قصد پرداخت خمس را نداشته باشد و معامله را به نحو شخصی انجام داده باشد، نماز در آن ملک باطل است و اگر با عین پولی که زکات آن را نداده ملکی بخرد، تصرّف او در آن ملک حرام و نماز او نیز در آن باطل است، مگر آن که قصد جدی داشته باشد که زکات آن را از مال دیگر خود بپردازد و اگر به ذمّه بخرد و در موقع خریدن قصد او این باشد که از مالی که خمس یا زکات آن را نداده پول ملک را بدهد، تصرّف و نماز در آن صحیح است ولی احتیاط مستحب آن است که در آن نماز نخواند.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که از اوّل تکلیف خمس نداده، اگر ملکی بخرد و قیمت آن بالا رود، چنانچه آن ملک را برای آن نخریده که قیمتش بالا رود و بفروشد مثلاً زمینی را برای زراعت خریده است در صورتی که آن را خریده و از پول خمس نداده قیمت آن را داده، باید خمس قیمتی را که خریده بدهد ولی اگر مثلاً پول خمس نداده را بفروشنده داده و به او گفته این ملک را به این پول میخرم در حالی که قصد ادأ خمس را نداشته، در صورتی که حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه بدهد، و اجازه او موجب تضییع حقّ صاحبان خمس نشود، خریدار باید خمس مقداری که آن ملک ارزش دارد بدهد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر با عین پولی که خمس و زکات آن را نداده ملکی بخرد، تصرف او در آن ملک حرام و نمازش هم در آن باطل است.