پس انداز
به آنچه براى نیاز آینده کنار گذاشته و اندوخته مى‌شود، ذخیره گویند. از احکام ذخیره در باب هاى خمس، حج و تجارت سخن رفته است.
جایزه‌ای را که بانک به بعضی از کسانی که در صندوق پس انداز حساب دارند می‌دهد، چون برای تشویق مردم از خودش می‌دهد حلال است.
عنوان مسئله:
جایزه‌ای را که بانک به بعضی از کسانی که در صندوق پس انداز حساب دارند می‌دهد، چون برای تشویق مردم از خودش می‌دهد حلال است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر پولهای بانک مجهول المالک است حکم معاملاتی که با بانک میشود مثل بیع سفته و چک و بلکه به طور کلی حکم همه پولهایی که مردم کاسب و تاجر با بانک سر و کار دارند چیست؟ ترتیب اثر مجهول المالک بخصوص نسبت به آنان که حساب جاری یا پسانداز دارند خیلی مشکل است.
- خرید و فروش سهام بانکهای خصوصی از نظر شرع چه اشکالی دارد؟ سود سهامی که در آخر سال به سهام بانکها تعلق میگیرد چه اشکالی دارد؟ تعداد سهامی که بانک به عنوان ازدیاد سرمایه مجاناً یا پولی به سهامداران می‌دهد چه اشکالی دارد؟ ضمناً درآمد بانک از سه راه می‌باشد سود، کارمزد، سود در سرمایهگذاری.
- در مسئله فوق مراد از عین، خود همان جنس و خود پول است که از سهم امام علیه السلام گرفته شده یا اینکه شامل عوضش هم میشود یا نه؟ مثلاً کسی پولی که از سهم امام علیه السلام است می‌دهد جنس میخرد و یا آن پول را به بانک میگذارد و یا به کسی قرض می‌دهد؟
- مردی در ماه مبارک فطرهء خود و اهل بیتش را می‌دهد و قبل از غروب میروند مهمانی و جزو عیالات دیگری حساب میشوند آیا صاحبخانه باید فطره آنها را بدهد؟
- کسی از سالیانی کفاره به گردنش است و سال نداشته وقتی که میخواهد برای خود سال قرار دهد آیا همه کفارهها جزو مؤونه است یا کفارههایی که حول قرار می‌دهد یا اصلاً جزو مخارج حساب نمیشود؟
- پولهایی که در بانک، مقلدین شما قبلاً به عنوان دفتر پس انداز یا عنوان دیگری میگذاشتند هر سالی به بعضی به عنوان جایزه یا قرعهکشی میدادند اما حال سؤال میکنند که مبلغ زیادی که به ما میدهند به عنوان بهره نه به عنوان جایزه گرفتن این اضافه به این عنوان حلال است یا خیر؟ افرادی که خبر نداشتهاند که این اضافه را میدهند و پولی در بانک گذاشته و در وقت گرفتن این اضافه به آنها داده شده به عنوان بهره، آیا در این مورد که اطلاع نداشته برای او حلال است یا خیر؟ و بعد از اطلاع برای مرتبه دوّم میتواند این اضافه را بگیرد یا خیر؟ و بر فرض دانستن اگر به قصد حفظ پول نه برای زیادی، پولش را در بانک بگذارد این اضافه را به عنوان بهره میتواند تصرف کند یا خیر؟ و هم چنین بر فرض دانستن اضافه دادن به عنوان بهره اگر هم به قصد حفظ مال و هم به قصد اضافه شدن پول باشد مرقوم فرمائید اضافه گرفتن حلال است یا خیر؟
- افرادی که در ادارات دولتی یا ارتش خدمت میکنند یا اینکه اطمینان ندارند که چند سال در یک محل بمانند اگر چه احتمال میرود که مدتی مدید هم آنها را از آنجا انتقال ندهند (غیر موطن اصلی) اگر از پس انداز بین سال خود منزلی مسکونی بخرند آیا خمس این منزل را باید بدهند یا از مؤونه سالیانه آنها حساب میشود؟
- شخصی اشجار غیر مثمره از قبیل درخت سپیدار و غیره غرس نموده، موقع انداختنش شد، میخواهد بفروشد سال به سال از تمامش خمس نداده و حالیه یک مقدار از این چوب را لازم دارد از برای ساختمانسازی که مورد احتیاجش می‌باشد، و یک مقدار را هم میخواهد صرف و خرج مسجد بنماید، و یک مقدار را هم میخواهد از قیمتش صرف و خرج مؤونه نماید، و مابقی میرود روی سرمایهاش و خمس آن را از سرمایه می‌دهد، آیا آن سه قسم مصارف اول هم خمس دارد یا خیر جزو مؤونه حساب میشود که خمس نداشته باشد؟
- کسی که کارمند دولت و ماهیانه حقوق میگیرد، و تدریجاً وسایل زندگی خود را از قبیل خانه و لوازم آن به اقساط خریداری میکند، و با این حساب تا چند سالی خود را مدیون بانک و اشخاص میبیند زیرا ماهیانه در ضمن مخارج روزمره، مبالغی هم به عنوان دین اقساطی خود میپردازد، در نتیجه در عرض سال خمسی خود چیزی که اضافه و پسانداز حسابی باشد ندارد غیر از همین اشیای موجوده و قدری از بقایای خواربار و خوراکی از قبیل چای و قند و غیره مثلاً، آیا اینگونه اشخاص رسیدگی به سال خمسی آنها فقط به همان زیادی از بقایای خوراکی تعلق میگیرد، یا به مقدار یکه از خانه و لوازم آن مالک شدهاند، یا آنکه باید صبر کنند تا پس از سپری شدن تمام مدت اقساط، که دیدند پس از گذشت مدتی عجالتاً دارای خانه و زندگی و وسایلی شدهاند، یا به کلی به اینها خمس تعلق نمیگیرد؟ لطفاً حکم آن را بیان فرمائید.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله نوری همدانی] سودی که بانک به دفترچههای پس انداز می‌دهد چه حکمی دارد؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] جایزههاییکه بانک به صاحبان حساب قرضالحسنه می‌دهد، چه صورتی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا صندوق های قرض الحسنه مجازند با اجازه صاحبان پول درصدی از پس انداز ها را در بانک سپرده گذاری کرده سود دریافت نمایند و صرف مخارجات صندوق و یا سایر امورات خیر نماید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] جایزه ای که بانکها برای تشویق دارندگان حساب به آنها پرداخت می کنند، آیا حلال است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] والدین برای فرزندان خودشان در بانک حساب پس انداز افتتاح نمودهاند و ماهانه مبلغی را به حساب فرزندان خود واریز میکنند، آیا به این نوع حساب پس انداز خمس تعلّق میگیرد؟
- [آیت الله مظاهری] سپردن پول در حساب بانک یا صندوق قرض الحسنه، به این نیت که بعد موعد مقرر وام بگیریم اشکال دارد ؟
- [آیت الله جوادی آملی] افتتاح حساب پس انداز قرض الحسنه در بانک به قصد شرکت در قرعه کشی چه حُکمی دارد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر پولی به عنوان (پس انداز) در بانک قرار داده شود و بهره ای به آن تعلق بگیرد، آیا گرفتن آن بهره حلال است؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی مقداری پول در بانک به عنوان سپرده گذاشته و بانک مدعی است که با این پول خانه میسازیم و یا تجارت میکنیم حال سودی که بانک می‌دهد حلال است یا خیر؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی مبلغی پول در بانک میگذارد و بعد از مدّتی که میرود پول خود را پس بگیرد بانک از بابت پول او حساب میکند تومانی سه شاهی فرع به او می‌دهد، آیا گرفتن این پول چه صورت دارد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر فقیر بمیرد و مال او به انداز قرضش نباشد، انسان میتوند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند بلکه اگر مال او به انداز قرضش باشد و ورثه قرض او ندهند، یا به جهت دیگر انسان نتواند طلب خود را بگیرد، نیز میتواند طلبی را که از او دارد، بابت زکات حساب کند.
- شخصی مبلغی را در شهر خود به بانک می‌دهد تا معادل آن را در داخل یا خارج کشور از بانک طرف آن بانک دریافت کند، مثلًا پولی را در نجف اشرف به بانک می‌دهد که در بغداد بگیرد، یا در شام و لبنان و یا کشور دیگر بگیرد و بانک بابت این کار، کارمزد و حق العمل میگیرد، عمل حوالة مزبور اشکال ندارد و جایز است و همین طور گرفتن کارمزد و اجرت بر این عمل اشکال ندارد و جواز گرفتن و مبلغ اضافی از دو راه قابل تصحیح است: یکی گفته شود که این یک نوع معامله است که بانک پول محل مشتری را به مبلغی از پول کشور خارج میفروشد، پس گرفتن کارمزد، اشکالی پیدا نمیکند. دوم ربای حرام در قرض، آن زیادی است که قرضدهنده از قرض گیرنده علاوه بر اصل پول اضافه میگیرد، ولی اگر قرض گیرنده از قرضدهنده زیادی و اضافه بگیرد، آن حرام نیست و داخل در قرض ربوی نیست.
- جایز است بانک بابت انجام عمل گشایش و تعهدات مربوطه مبلغی از سفارشدهنده و خریدار بهعنوان کارمزد دریافت بدارد و این عمل بانک را میشود از نظر شرع به یکی از دو عنوان فقهی تطبیق کرد: 1. ممکن است گفته شود که خریدار بانک را برای این عمل اجیر میکند و کارمزد پرداختی را که با نسبت معینی از بهای کالای مورد سفارش که مورد توافق بانک و خریدار می‌باشد بابت اجرت عمل مزبور به بانک میپردازد و درصورتی که این عمل با بانک دولتی انجام گردد، چون بانک پولی که در اختیار دارد، قیمت کالای مورد سفارش را به فروشنده می‌دهد، لازم است از حاکم شرع یا وکیل او اجازه داشته باشد و همینطور در مسائل بعدی اگر طرف معامله بانک دولتی بوده باشد. 2. ممکن است این عمل از باب عقد جعاله بوده باشد، یعنی سفارشدهنده با بانک قرار میگذارد که اگر بانک عمل گشایش اعتبار را برای او انجام دهد مبلغی را که بهعنوان کارمزد میگیرد، به بانک بپردازد و بانک پس از انجام عمل گشایش اعتبار حق دارد که آن مبلغ را از او دریافت بدارد و ممکن است عمل بانک را یک نوع معاملة خرید و فروش بدانیم از این جهت که بانک مبلغ سفارش را با ارز خارجی و به پول کشور فروشندة کالا به او میپردازد و از خریدار پول رایج کشور خودش عوض آن را میگیرد، پس آن ارز خارجی را در ذمة خریدار به پول کشور خودش با فایدهای که میگیرد، میفروشد و چون مورد معامله ارزی دو نوع مختلف می‌باشد، اشکال پیدا نمیکند و جایز است.
- مالی را که انسان به مصرف نذر و کفاره میرساند، جزء مخارج سالیانه است، و نیز مالی را که به کسی میبخشد یا جایزه می‌دهد، در صورتی که از شأن او زیاد نباشد از مخارج سالیانه حساب میشود.
- اگر انسان در چند شهر که فصل رسیدن حاصل آنها با یکدیگر اختلاف دارد و زراعت و میو آنها در یک وقت بهدست نمیآید گندم یا جو و خرما یا انگور داشته باشد و هم آنها محصول یک سال حساب شود چنانچه چیزی که اول میرسد به انداز نصاب یعنی (288) من (45) مثقال کم باشد باید زکات آن را موقعی که میرسد بدهد و زکات بقیه را هر وقت بهدست میآید ادا نماید، و اگر آنچه اول میرسد به انداز نصاب نباشد، صبر میکند تا بقیه آن برسد، پس اگر روی هم به مقدار نصاب شود، زکات آن واجب است، و اگر به مقدار نصاب نشود، زکات آن واجب نیست.
- کسی مبلغی در محلی از بانک میگیرد و حواله میکند که بانک آن مبلغ را در محل دیگری و بانک بابت قبول این حواله مبلغی کارمزد از آن شخص میگیرد، گرفتن این کارمزد به یکی از دو راه جایز است: یکی اگر حواله در پولهای خارجی بوده باشد مانند ریال ایرانی بگیرد و پول غیر ایرانی حواله کند، در این صورت عنوان معامله بیع پیدا میکند که بانک آن پول خارجی را با اضافهای که میگیرد، میخرد به پولی که به آن شخص تحویل می‌دهد و در این صورت گرفتن کارمزد، داخل در معامله میشود و جایز است. دوم بانک ملزم نیست شرعاً پولی که از آن شخص گرفته را محل دیگر بپردازد و حق دارد این کار را قبول نکند و میتواند برای تنازل از این حق مبلغی بهعنوان کارمزد از او بگیرد، در این صورت گرفتن آن کارمزد جایز است. پس آنچه گفته شد از اقسام حوالههای بانکی و تطبیق آنها با عناوین فقهی عیناً در اشخاص هم جاری است مانند کسی مبلغی در محلی به شخصی می‌دهد که آن مبلغ و یا معادل آن را در شهر و محل دیگری دریافت کند و یا مبلغی از شخصی در محلی بگیرد و معادل آن را در شهر دیگری بپردازد و برای این کار اجرت و کارمزد بگیرد، در تمام این صور گرفتن کارمزد جایز است.
- اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولی صاحبش را بشناسد، باید یکدیگر را راضی نمایند. و چنانچه صاحب مال راضی نشود، باید مقداری را که یقین دارد مال او است به او بدهد و بهتر آن است که مقدار بیشتری را که احتمال می‌دهد مال او است نیز به او بدهد.
- جو و گندم در ربا یک جنس حساب میشود، پس اگر یک من گندم بدهد و یک من و پنج سیر جو بگیرد، ربا و حرام است، و نیز اگر مثلًا ده من جو بخرد که سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتی گندم را می‌دهد مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می‌باشد.
- اگر حیوان حلالگوشت وحشی را با اسلحه شکار کنند و بمیرد، با پنج شرط حلال و بدنش پاک است: (اول): آن که اسلح شکار مثل کارد و شمشیر برنده باشد، یا مثل نیزه و تیر، تیز باشد که به واسط تیز بودن، بدن حیوان را پاره کند. و اگر به وسیله دام یا چوب و سنگ و مانند اینها حیوانی را شکار کنند، پاک نمیشود و خوردن آن هم حرام است. و اگر حیوانی را با تفنگ شکار کنند، چنانچه گلوله آن تیز باشد که در بدن حیوان فرو رود و آن را پاره کند، پاک و حلال است. و اگر گلوله تیز نباشد بلکه با فشار در بدن حیوان فرو رود و حیوان را بکشد، یا به واسط حرارتش بدن حیوان را بسوزاند و در اثر سوزاندن، حیوان بمیرد، پاک و حلال بودنش اشکال دارد. (دوم): کسی که شکار میکند باید مسلمان باشد یا بچه مسلمان باشد که خوب و بد را بفهمد، و اگر کافر یا کسی که در حکم کافر است- مانند غلات، خوارج و نواصب، حیوانی را شکار نماید، آن شکار حلال نیست. (سوم): اسلحه را برای شکار کردن حیوان به کار برد. و اگر مثلًا جایی را نشان کند و اتفاقاً حیوانی را بکشد، آن حیوان پاک نیست و خوردن آن هم حرام است. (چهارم): در وقت بکار بردن اسلحه نام خدا را ببرد و چنانچه عمداً نام خدا را نبرد، شکار حلال نمیشود. ولی اگر فراموش کند، اشکال ندارد. (پنجم): وقتی به حیوان برسد که مرده باشد، یا اگر زنده است، به انداز سر بریدن آن وقت نباشد. و چنانچه به انداز سر بریدن وقت باشد و سر حیوان را نبرد تا بمیرد، حرام است.
- اگر سگ شکاری، حیوان وحشی حلالگوشتی را شکار کند، پاک بودن و حلال بودن آن حیوان شش شرط دارد: (اول): سگ به طوری تربیت شده باشد که هر وقت آن را برای گرفتن شکار بفرستند، برود و هر وقت از رفتن جلوگیری کنند، بایستد و نیز باید عادتش این باشد که تا صاحبش نرسد از شکار نخورد، ولی اگر عادت به خوردن خون شکار داشته باشد یا اتفاقاً شکار را بخورد، اشکال ندارد. (دوم): صاحبش آن را بفرستد و اگر از پیش خود دنبال شکار رود و حیوانی را شکار کند، خوردن آن حیوان حرام است. بلکه اگر از پیش خود دنبال شکار رود و بعداً صاحبش بانگ بزند که زودتر آن را به شکار برساند، اگرچه به واسط صدای صاحبش شتاب کند، بنابر احتیاط واجب باید از خوردن آن شکار خودداری نمایند. (سوم): کسی که سگ را میفرستد باید مسلمان یا بچه مسلمان باشد که خوب و بد را بفهمد، و اگر کافر یا کسی که در حکم کافر است مانند غالی و خارجی و ناصب یعنی شخصی که اظهار دشمنی با اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم میکند سگ را بفرستد، شکار آن سگ حرام است. (چهارم): وقت فرستادن سگ، نام خدا را ببرد و اگر عمداً نام خدا را نبرد، آن شکار حرام است ولی اگر فراموش کند اشکال ندارد. (پنجم): شکار به واسط زخمی که از دندان سگ پیدا کرده بمیرد پس اگر سگ، شکار را خفه کند یا شکار از دویدن یا ترس بمیرد، حلال نیست. (ششم): کسی که سگ را فرستاده، وقتی برسد که حیوان مرده باشد یا اگر زنده است به انداز سر بریدن آن وقت نباشد. و چنانچه وقتی برسد که بهانداز سر بریدن وقت باشد و سر حیوان را نبرد تا بمیرد، حلال نیست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] جایزه ای را که بانک به بعضی از کسانی که در صندوق پس انداز حساب دارند می دهد؛ چون برای تشویق مردم از خودش می دهد حلال است.
- [آیت الله بروجردی] جایزه‌ای را که بانک به بعضی از کسانی که در صندوق پسانداز حساب دارند می‌دهد، چون برای تشویق مردم از خودش می‌دهد و ضرر آن به کسی نمیرسد حلال است.
- [آیت الله سبحانی] جوایزی که به پس اندازها تعلّق می گیرد اگر قراردادی میان پس انداز کننده و بانک یا صندوق نباشد حلال است و با گذشتن سال خمس آن واجب می شود، این در صورتی است که پس انداز کننده خود را طلبکار جایزه نداند، بلکه پس انداز گیرنده شخصاً برای تشویق پس انداز کنندگان جوایزی می دهد. 2 معدن
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . جوایزی که بانک ها برای تشویق صاحبان حساب قرض الحسنه می دهند حلال است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] جوایزی که به پس اندازها تعلق می گیرد اگر قراردادی میان پس انداز کننده و پس انداز گیرنده نباشد حلال است و بنابر احتیاط واجب با گذشتن سال خمس آن واجب می شود، این در صورتی است که پس انداز کننده خود را طلبکار جایزه نداند، بلکه پس انداز گیرنده شخصاً برای تشویق پس انداز کنندگان جوایزی می دهد.
- [آیت الله مظاهری] جایزههایی که بانکها یا غیر آنها برای تشویق قرض دهنده میدهند یا مؤسّسات دیگر برای تشویق خریدار میدهند، حلال است، و آنچه را که فروشندهها برای جلب مشتری داخل جنسهای خود میگذارند، حلال است.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک میگیرد و خرید و فروش و زراعت نیز میکند، چه برای هر رشته، سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه داشته باشد و چه دخل و خرج و حساب صندوق آنها یکی باشد، میتواند همه را آخر سال یک جا حساب کند و اگر نفع داشته باشد، خُمس آن را بدهد.
- [آیت الله بهجت] مجموع کارهایی که در مورد گشایش اعتبارات بانکی در قسمت بالا گفته شد در صورتی که کشور صادرکننده و واردکننده، دولتی داشته باشد و آن را بهمنزله یک نفر مالک شخصی فرض کنیم و بانک بهمنزله وکیل آن شخص باشد، بدین معنی که در اجرای معاملات خاص، بانک بهعنوان وکیل دولت مشغول این عملیات میشود و کارهایی که وکیل میتواند انجام دهد به عهده میگیرد، در صورتی که حلال بودن پولهای بانک معلوم باشد و معاملات و عملیاتی که بانک انجام می‌دهد از تمام جهات حلال و جایز باشد گشایش اعتباراتی که گفته شد بیاشکال است.
- [آیت الله اردبیلی] جایزههایی که بانکها یا غیر آنها برای تشویق قرض دهنده میدهند یا موءسسات دیگر برای تشویق خریدار و مشتری با قرعه کشی میدهند، حلال است و چیزهایی که فروشندهها برای جلب مشتری و زیاد شدن خریدار در داخل جنسهای خود میگذارند، مثل سکّه طلا در قوطی روغن و چای، حلال است و اشکال ندارد.
- [آیت الله مظاهری] جایزههایی که بانکها یا غیر آنها برای تشویق قرض دهنده میدهند یا مؤسسات دیگر برای تشویق خریدار و مشتری با قرعهکشی میدهند حلال است و همچنین چیزهایی که فروشندهها برای جلب مشتری و زیاد شدن خریدار در داخل جنسهای خود میگذارند حلال است.