کفالت
عقدي است که به موجب آن يک طرف در مقابل طرف ديگر، احضار شخص ثالثي را تعهد مي‌کند.
سرپرستي امور ايتام
کفیل باید شخصی را که کفالت کرده، طبق تعهد در زمان یا مکانی که تعهد کرده، حاضر کند و در غیر این صورت، باید از عهده حقی که بر عهده شخص کفالت شده می‌باشد، برآید.
عنوان مسئله:
کفیل باید شخصی را که کفالت کرده، طبق تعهد در زمان یا مکانی که تعهد کرده، حاضر کند و در غیر این صورت، باید از عهده حقی که بر عهده شخص کفالت شده می‌باشد، برآید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی مبلغی پول را طی دو مرحله و از طریق خانمی نزد یک شخص ثالث به عنوان سرمایهگذاری در کارخانۀ او میسپرد. شخص ثالث کلاهبردار از آب در آمده و حالا پول این فرد آیندهای نامعلوم دارد. شخص مالباخته مدعی است که قصد اعتماد به شخص ثالث را نداشته، و دلیل قبول این ریسک اقتصادی از طرف وی، جملهای است که خانم واسطه بر زبان آورده مبنی بر این که (فلانی بسیار مورد اعتماد من است و من او را ضمانت میکنم.) خانم واسطه از سوی دیگر اظهار میدارد که چنین چیزی را به خاطر نمیآورد. با توجه به این که خصومتی بین این دو فرد وجود ندارد و صرفاً قصد دانستن وظیفۀ شرعی خود را دارند، لطفاً بفرمایید آیا دِینی بر گردن این خانم نسبت به مالباخته وجود دارد و آیا خانم، صرفاً به خاطر این که چنین گفتهای را به خاطر نمیآورد، از لحاظ وجدانی می‌تواند آسوده خاطر باشد که حقی از طرف آن شخص بر گردنش نیست؟
- شخصی مبلغی پول را طی دو مرحله و از طریق خانمی نزد یک شخص ثالث به عنوان سرمایهگذاری در کارخانۀ او میسپرد. شخص ثالث کلاهبردار از آب در آمده و حالا پول این فرد آیندهای نامعلوم دارد. شخص مالباخته مدعی است که قصد اعتماد به شخص ثالث را نداشته، و دلیل قبول این ریسک اقتصادی از طرف وی، جملهای است که خانم واسطه بر زبان آورده مبنی بر این که (فلانی بسیار مورد اعتماد من است و من او را ضمانت میکنم.) خانم واسطه از سوی دیگر اظهار میدارد که چنین چیزی را به خاطر نمیآورد. با توجه به این که خصومتی بین این دو فرد وجود ندارد و صرفاً قصد دانستن وظیفۀ شرعی خود را دارند، لطفاً بفرمایید آیا دِینی بر گردن این خانم نسبت به مالباخته وجود دارد و آیا خانم، صرفاً به خاطر این که چنین گفتهای را به خاطر نمیآورد، از لحاظ وجدانی می‌تواند آسوده خاطر باشد که حقی از طرف آن شخص بر گردنش نیست؟
- شخصی در ظهر چکی دو امضاء نموده (مشخص نیست به عنوان ظهرنویس یا ضامن امضاء کرده است) و چک مزبور توسط شخص ثالثی به بانک برده شده و شش ماه پس از سررسید به علت کسر موجودی منتهی به گواهی عدم پرداخت گردیده است. طبق قسمت آخر ماده 315 قانون تجارت در صورتی که ظرف مهلت قانونی (حداکثر 45 روز) دارندة چک وجه آن را مطالبه ننماید دیگر دعوای او بر علیه ظهرنویس مسموع نخواهد بود. با توجه به اینکه هر شخصی مسئولیت امضاء خود را دارد آیا این قید زمان برای رفع مسئولیت شخص امضاء کننده شرعی می‌باشد یا خیر؟ آیا با این وجود میتوان شخص امضاء کننده ظهر چک را پس از تاریخ مزبور (بیش از 6 ماه) به پرداخت وجه چک محکوم نمود و آیا این محکومیت شرعی است یا خیر؟ آیا پس از منقضی شدن زمان قانونی فوق، دیگر شخص امضا کننده مسئولیتی دربارة پرداخت چک ندارد یا بالعکس وجود دین بر ذمه امضاء کننده محرز و متقن و باید برائت ذمه یقینی را اثبات نماید؟
- طلبهای احتیاج به نمرة قبولی دارد و خودش مدتها در خدمت نظام بوده و در کشاکش خدمت، آمادگی علمیاش تحلیل رفته است. هماکنون بعد از عائلهمند شدن و احتیاجات معیشتی، به خاطر نداشتن این نمرات، در حال از دست دادن ممرّ درآمد خود می‌باشد. در چنین شرائطی از من خواسته شده به وکالت از او امتحان دهم. این کار صحیح است؟ و اگر جایز نیست با توجه به فرض مذکور حکم این عمل در هر یک از شرایط زیر چه خواهد بود: اولاً: ایشان در اضطرار فراوان باشد و عدم این نمره عسر و حرج فراوان برایش ایجاد کند. ثانیاً: اینگونه خدمات اضطراری، تقریباً نوعی عرف شده باشد و گردانندگان امور آموزشی هم از این موضوع فیالجمله مطلع بوده اما گویا خود نیز برای مراعات طلاب شاغلی که در عسر و حرجند قدری اهل تساهل شده باشند. ثالثاً: از شخص مربوطه تعهد اخلاقی خواسته شود تا در فرصت مقتضی، خود به مطالعة دروس مربوطه بپردازد. اگر به هر حال انجام این عمل اشکال داشت با توجه به اینکه اگر تقاضایشان را صریحاً رد کنم در عسر و حرج و نیز در تنگنای اخلاقی میافتم، آیا اگر در جلسة امتحان به اندازة گرفتن نمرة قبولی، جواب ندهم از من رفع مسئولیت می‌شود؟ منظور این است که عمداً در جلسهای که قرار است به وکالت از شخصی دیگر امتحان دهم، کمتر از میزان لازم برای قبول شدن در حد عرف، جواب دهم تا دشمنی و کدورتی هم بین ما دوستان نیفتد.
- طلبهای احتیاج به نمرة قبولی دارد و خودش مدتها در خدمت نظام بوده و در کشاکش خدمت، آمادگی علمیاش تحلیل رفته است. هماکنون بعد از عائلهمند شدن و احتیاجات معیشتی، به خاطر نداشتن این نمرات، در حال از دست دادن ممرّ درآمد خود می‌باشد. در چنین شرائطی از من خواسته شده به وکالت از او امتحان دهم. این کار صحیح است؟ و اگر جایز نیست با توجه به فرض مذکور حکم این عمل در هر یک از شرایط زیر چه خواهد بود: اولاً: ایشان در اضطرار فراوان باشد و عدم این نمره عسر و حرج فراوان برایش ایجاد کند. ثانیاً: اینگونه خدمات اضطراری، تقریباً نوعی عرف شده باشد و گردانندگان امور آموزشی هم از این موضوع فیالجمله مطلع بوده اما گویا خود نیز برای مراعات طلاب شاغلی که در عسر و حرجند قدری اهل تساهل شده باشند. ثالثاً: از شخص مربوطه تعهد اخلاقی خواسته شود تا در فرصت مقتضی، خود به مطالعة دروس مربوطه بپردازد. اگر به هر حال انجام این عمل اشکال داشت با توجه به اینکه اگر تقاضایشان را صریحاً رد کنم در عسر و حرج و نیز در تنگنای اخلاقی میافتم، آیا اگر در جلسة امتحان به اندازة گرفتن نمرة قبولی، جواب ندهم از من رفع مسئولیت می‌شود؟ منظور این است که عمداً در جلسهای که قرار است به وکالت از شخصی دیگر امتحان دهم، کمتر از میزان لازم برای قبول شدن در حد عرف، جواب دهم تا دشمنی و کدورتی هم بین ما دوستان نیفتد.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] وثیقه ای که به عنوان تأمین کیفری از شخص ثالث اخذ می گردد، با فرض این که ماهیّت آن علاوه بر تعهّد بر حضور، تعهّد بر دین نیز باشد، و با توجّه به این که تحت هیچ کدام از عقود معیّن مانند ضمان، کفالت، و رهن قرار نمی گیرد، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] وقتی شخصی مثل بنده که بیست و دو سال سن دارم، بفهمد که مدتی از زندگی خود را با مال حرامی که پدر یا مادر برای او فراهم کرده اند گذرانده و حتی با آن مال حرام رشد کرده، تکلیفش چیست؟ آیا حقی بر گردن او هست؟ در حال حاضر نیز که نمی تواند از عهده مخارج زندگی برآید (به علت دانشجو بودن) و هنوز از مال پدر یا مادر خود که می داند حرام است استفاده می کند باید چه کار کند؟
- [آیت الله بهجت] آیا غیر از شوهر، شخص دیگری می تواند نفقه ی زن را بدهد؟ اگر فرد دیگر تعهد بدهد در صورتی که بر سر نفقه بین زن و شوهر اختلافی به وجود آمد، نفقه بر عهده او باشد، صحیح است؟
- [آیت الله خوئی] در مکانی که نماز جماعت منعقد است اگر شخصی در آن مکان نمازش را فرادی بخواند که عملاً تفسیق امام جماعت حساب می‌شود آیا نماز این شخص صحیح است یا نه؟
- [آیت الله بروجردی] مستطیع چه شخصی می‌باشد؟ و با عدم جواز دولتی باز هم شخص مستطیع و موظّف به اتیان حج است یا از او ساقط می‌شود؟
- [آیت الله مظاهری] شخصی کفاره چند سال روزه بر عهده دارد و نیازمند تهیه جهیزیه برای دختر خود می‌باشد. اگر بخواهد کفاره بدهد، دیگر نمیتواند جهیزیه تهیه کند. تکلیف او چیست و کدام مقدّم است؟
- [آیت الله سبحانی] اگر شخصی وسیله نقلیه خود را به کسی که گواهینامه ندارد بدهد در حالی که وی در رانندگی وارد نیست اگر آن شخص تصادف کند و موجب خسارت گردد ضمان به عهده کیست؟
- [آیت الله سبحانی] شخصی به عنوان مؤلف، کتابی را برای چاپ به ناشر می سپارد. پس از چاپ معلوم می شود که مؤلف حقیقی کتاب، شخص دیگری است. هزینه های انجام شده به عهده ی چه کسی می باشد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هرگاه شخصی حقی به عهده اش باشد و نسبت به ادای آن اقدام نکند و طلبکار به دادگاه مراجعه و هزینه هایی (چون ابطال تمبر و هزینه کارشناسی و...) پرداخت کند، آیا می تواند علاوه بر گرفتن حق خود، این هزینه ها را از بدهکار طلب کند؟
- [آیت الله جوادی آملی] آیا شخصی آگاهانه و از روی عمد که خود مبتلا به ویرس HIV می‌باشد شخص دیگری را مبتلا به ایدز نماید قاتل محسوب می‌شود و قتل عمد صورت گرفته؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- (کفالت) عقدی است که به موجب آن شخص در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهّد میکند. متعهّد را در عقد کفالت (کفیل) و طرف دیگر را (مکفول له) میگویند.
- اگر کفیل در طول مدّت کفالت یقین کند یا احتمال عقلایی دهد که شخص مورد کفالت قصد فرار دارد، می‌تواند پیش از موعد مقرّر او را تحویل دهد و در این صورت کفالت به هم میخورد.
- هزینه احضار بدهکار در صورتی که بدون اجازه طلبکار باشد، به عهده کفیل است و اگر با اجازه طلبکار بوده، به عهد او می‌باشد.
- یکی از شش چیز کفالت را به هم میزند: اوّل: کفیل، شخصی را که کفالت کرده مثلاً بدهکار را به دست مکفولله مثلاً طلبکار بدهد یا خود وی شخصا حاضر شود. دوم: طلبِ طلبکار داده شود. سوم: طلبکار از طلب خود صرف نظر کند یا ذمّه بدهکار به نحوی از حق طلبکار بری شود. چهارم: بدهکار یا کفیل بمیرند. پنجم: طلبکار کفیل را از کفالت آزاد کند. ششم: کسی که صاحب حق است، به وسیله حواله یا نحو دیگری، حقّ خود را به دیگری واگذار نماید.
- (ضمانت عقدی) ضمانتی است که با عقد و قرارداد خاصّی حاصل می‌شود به این صورت که شخص ثالثی پرداخت بدهی فرد معیّنی را در روز معیّن به عهده میگیرد و طلبکار این تعهد را میپذیرد؛ به کسی که عهدهدار پرداخت بدهی بدهکار شده (ضامن) میگویند.
- (اِقرار) یعنی کسی اعتراف نماید و به صورت جزم و یقین خبر دهد که دیگری بر عهده او حقّی دارد، یا حق داشتن خود بر عهده دیگری را نفی کند، یا بگوید فلان چیزی که در تصرّف اوست مالِ دیگری است، یا مثلاً فلان شخص فرزند یا برادر اوست، یا اعتراف کند که فلان جرم یا جنایت را که قهرا موجب تعزیر، قصاص یا حدّ شرعی است مرتکب شده است.
- هر کس شخصی را از تحت اقتدار صاحب حق یا قائم مقام او بدون رضایت وی خارج کند، در حکم کفیل است، بنابراین اگر فردی شخص بدهکاری را از دست طلبکار رها کرده و فراری دهد، چنانچه به گونهای باشد که طلبکار دسترسی به او پیدا نکند، آن شخص باید بدهکار را تحویل دهد و یا بدهی او را بپردازد و از این قبیل است فراری دادنِ قاتل از دست ورثه مقتول.
- اگر پدر و مادر بچّه غیر ممیز، کافر غیر کتابی باشند، بنابر احتیاط واجب باید از آن بچّه نیز اجتناب شود واگر بچّه ممیز بوده و اظهار کفر کند، نجس می‌باشد؛ ولی اگر یکی از والدین مسلمان یا اهل کتاب باشند، بچّه نیز پاک است و اگر پدر و مادر کافر بوده ولی پدر بزرگ یا مادر بزرگ او مسلمان باشند، پاک بودن بچّه منوط بر این است که آنها کفالت وی را بر عهده داشته باشند، امّا بچّهای که پدر و مادر او بعد از تولد او مرتد شدهاند، پاک است.
- ولایت و سرپرستی (کودک نابالغ) و (دیوانه) و (شخص سفیه) به ترتیب بر عهده افراد زیر می‌باشد: اوّل: پدر و جدّ پدری؛ ولی مادر و جدّ مادری یا برادر و یا خواهر کودک یا دیوانه و یا سفیه، ولایتی بر او ندارند، مگر آن که حاکم شرع آنها را ولیّ قرار دهد. دوم: با نبودن پدر و جدّ پدری، کسی که از طرف آنان به عنوان (وصی) پس از مرگ عهدهدار سرپرستی آنان شده است. سوم: با نبودن دسته اوّل و دوم، حاکم شرع یا کسی که از طرف او به عنوان (قیّم) منصوب خواهد شد. چهارم: با نبودن حاکم شرع و نماینده او، افراد مؤمن و عادل و خبیر.
- ضمانت به دو صورت تحقق مییابد: اوّل: ضمانت عقدی (ضمانت عقدی) ضمانتی است که با عقد و قرارداد خاصّی حاصل می‌شود به این صورت که شخص ثالثی پرداخت بدهی فرد معیّنی را در روز معیّن به عهده میگیرد و طلبکار این تعهد را میپذیرد؛ به کسی که عهدهدار پرداخت بدهی بدهکار شده (ضامن) میگویند. دوم: ضمانت قهری (ضمانت قهری) ضمانتی است که بدون قرارداد و عقد خاصّی حاصل می‌شود، مانند مواردی که انسان بر دیگری یا بر اموال و منافع و حقوق مشروع او سلطه پیدا کند و از این راه خسارتی بر خود او یا بر اموال و حقوق وی وارد نماید و یا موجب اتلاف و از بین رفتن آنها گردد، خواه خودش اتلاف کند یا دیگری به دستور او اتلاف نماید یا تا زمانی که مال به ناحق در سلطه اوست از هر راهی خسارتی بر مال وارد شود و یا مثلاً حیوانِ متعلّق به او در اثر مسامحه و کوتاهی، ضرر جسمی یا مالی بر دیگری وارد نماید. در تمام این موارد ضمانت قهری ثابت است و در مورد اخیر چنانچه حیوان کسی به دیگری حمله کند و او از خود دفاع نماید و در اثر آن، حیوان بمیرد، او ضامن حیوان نیست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هر گاه کسی بر دیگری حقّی داشته باشد (مثلا طلبی یا قصاصی یا دیه ای یا حق دیگری) یا ادعای حقّی کند که دعوی او قابل طرح در دادگاه بوده و امکان اثبات داشته باشد، چنانچه انسان ضامن شود که صاحب حق یا مدعی، شخص متهم را رها کند و هر وقت او را خواست بدست او بسپارد این قرار داد را (کفالت) و به کسی که ضامن این کار می شود (کفیل) گویند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی بر دیگری حقی داشته باشد (مثلاً طلبی یا قصاصی یا دیه ای یا حق دیگری) یا ادعای حقی کند که دعوی او قابل قبول باشد چنانچه انسان ضامن شود که صاحب حق یا مدعی، شخص متهم را رها کند و هر وقت او را خواست به دست او بسپارد این قرار داد را (کفالت) و به کسی که ضامن این کار می شود (کفیل) گویند.
- [آیت الله سبحانی] کفالت آن است که انسان ضامن شود که هر وقت طلبکار، بدهکار را خواست، در اختیار او قرار دهد و همچنین اگر کسی بر دیگری حقی داشته باشد یا ادعای حقی کند که دعوای او قابل قبول باشد چنانچه انسان ضامن شود که هر وقت صاحب حق یا مدعی طرف را خواست او را احضار کند عملش را کفالت و به کسی که این طور ضامن می شود کفیل می گویند.
- [امام خمینی] کفالت آن است که انسان ضامن شود که هر وقت طلبکار بدهکار را خواست، به دست او بدهد و همچنین اگر کسی بر دیگری حقی داشته باشد یا ادعای حقی کند که دعوای او قابل قبول باشد چنانچه انسان ضامن شود که هر وقت صاحب حق یا مدعی طرف را خواست به دست او بدهد عملش را کفالت و به کسی که این طور ضامن می‌شود کفیل میگویند.
- [آیت الله مظاهری] هرگاه کفالت به اجازه شخص مدیون باشد و کفیل ناچار شود طلب طلبکار را بدهد، حقّ دارد آن را از بدهکار بگیرد، ولی اگر به اجازه او نبوده حقّ ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کفالت به اجازه شخص مدیون باشد و کفیل ناچار شود طلب طلبکار را بدهد، حق دارد آن را از بدهکار بگیرد، ولی اگر به اجازه او نبوده حق ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] یکی از پنج چیز کفالت را بهم می زند اول کفیل بدهکار را به طلبکار تسلیم نماید یا بدهکار خودش را تسلیم کند یا شخص دیگری اورا تسلیم نماید و طلبکار هم قبول کند دوم طلب طلبکار داده شود سوم طلبکار از طلب خود بگذرد یا به دیگری به بیع یا صلح یا حواله و مانند اینها منتقل کند چهارم بدهکار بمیرد پنجم طلبکار کفیل را از کفالت ازاد کند
- [آیت الله شبیری زنجانی] یکی از هفت چیز کفالت را به هم میزند: اوّل: کفیل بدهکار را به دست طلبکار بدهد یا شخص مورد نظر را در دادگاه حاضر نماید. دوم: طلب طلبکار داده شود، یا به دیگری انتقال یابد یا شخص مورد نظر خودش در دادگاه حاضر شود. سوم: طلبکار از طلب خود بگذرد یا احضار شخص به دادگاه به جهتی - همچون صرفِ نظر کردن مدّعی - لازم نباشد. چهارم: بدهکار یا شخصی که احضار وی به دادگاه ضمانت شده بمیرد. پنجم: کفیل بمیرد. ششم: طلبکار یا کسی که حقّ احضار دیگری را به دادگاه دارد، کفیل را از کفالت آزاد کند. هفتم: کسی که میتوانسته بدهکار را در نزد طلبکار یا شخص مورد نظر را در دادگاه حاضر کند، پس از انجام عقد از انجام این کار ناتوان شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] چند چیز کفالت را به هم می زند: 1 طلب طلبکار داده شود.2 طلبکار از طلب خود بگذرد. 3 بدهکار بمیرد. 4 بدهکار یا شخصی را که متهم است به دست طلبکار یا مدعی بدهند. 5 طلبکار حق خود را از کفیل ساقط کند. 6 کفیل بمیرد. 7 صاحب حق طلب خود را به وسیله حواله یا طور دیگر به شخص دیگری واگذار کند.
- [آیت الله نوری همدانی] کفالت آن است که انسان ضامن شود که هر وقت طلبکار بدهکار را خواست ، به دست او بدهد و همچنین اگر کسی بردیگری حقّی داشته باشد یا ادّعای حقّی کند که دعوای او قابل قبول باشد چنانچه انسان ضامن شود که هر وقت صاحب حقّ یا مدّعی طرف را خواست به دست او بدهد عملش را کفایت و به کسی که اینطور ضامن می شود کفیل می گویند .