مضاربه چیست؟

مضاربه در اصطلاح فقه اسلامی؛ عقد قراردادی است که به موجب آن شخص مالک به شخص دیگر (عامل) سرمایه ای می‌سپارد تا با آن تجارت کند و هر دو در سود آن شریک باشند. به بیان روشن تر؛ مضاربه عبارت است از: عقد و قراردادی که بین دو نفر منعقد و بر قرار می‏شود، به این صورت که شخصی مالی را به دیگری بدهد تا با آن تجارت و معامله کند و سود حاصله بین هر دو به نسبتی که قرار می‏گذارند تقسیم گردد، و کسی که سرمایه را می‏دهد مالک نام دارد و دیگری که تجارت و خرید و فروش را انجام می‏دهد عامل نام دارد. لازم به یادآوری است که دین مقدس اسلام همان گونه که به عبادات و مسائل آن عنایت و توجّه دارد، به اقتصاد و معاش عباد نیز عنایت و توجّه دارد؛ بدیهی است که اساس سعادت فرد و جامعه عبادت و بندگی توأم با کسب و کار و اقتصاد است، اساس عزّت و عظمت مسلمین، ارتباط با خالق و در کنار آن، بلکه در معیّت آن، تجارت و کار و اقتصادی عاقلانه و سالم است که فرمود: "رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ ِ وَ إیتاءِ الزَّکاة یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار"؛[1] مردانی که نه تجارت و نه معامله‏ای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‏کند آنها از روزی می‏ترسند که در آن، دل ها و چشم ها زیر و رو می‏شود". "فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون‏ "؛[2]... و هنگامی که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید". و در روایتی آمده است: هر کس به جستجو برخیزد و روزی حلالی تحصیل کند، چنان است که از خداوند- عزّ و جلّ- صدقه دریافت کرده باشد. [3] بدیهی است که هدف از مضاربه رونق بخشیدن به اقتصاد و به جریان انداختن ثروت ها و جلوگیری‏از رکود کسب و کار و بازار مسلمانان است. هدف از مضاربه به کارگیری نیروهای فعال و کارآمد و جلوگیری از عاطل و باطل ماندن انسان های شایسته و مسلمان است. هدف از مضاربه تحصیل سود و درآمد مشروع و حلال و جلوگیری از ربا خواری و اکل مال به باطل است.   در عقد مضاربه، خسارت مربوط به مالک است، ولی اگر سودی به دست آید جبران خسارت با آن می‏شود، و چنانچه شرط کنند که "عامل" تمام خسارت یا مقداری از آن را به عهده گیرد، أظهر صحّت شرط است. [4]   مضاربه ازعقود جایزه است و دارای شرایطی است:   1. صیغه مضاربه (ایجاب و قبول).   2. وجود شرایط تکلیف؛ نظیر عقل، بلوغ و اختیار در هر یک از مالک و عامل.   3. تعیین سود مالک و عامل به نسبت بر اساس توافق طرفین.   4. سرمایه در راه مشروع به کار رود.   5. سرمایه مورد مضاربه نقد و مقدار آن مشخص باشد.   6. "عامل" توانایی انجام کار را داشته باشد.   مضاربه تجارتی پاک و بابرکت است که در دین اسلام مورد تأیید قرار گرفت.     [1]  نور، 37. [2]   جمعه، 10. [3]   کافی، ج 4، ص12،  چاپ چهارم دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏1365 ه ش . [4]   توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص  303.