در مسئله جواز احتیاط به جهت خلافی بودن آن باید یا مجتهد باشد یا مقلّد. بیشتر قریب به اتفاق از فقهای شیعه در عمل به احتیاط قایل به جواز هستند، ولی مکلّف باید به کیفیت احتیاط از روی اجتهاد یا تقلید آگاه باشد.[1] [1] محدث قمی، شیخ عباس، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج1، ص 7، مسأله 2، منشورات صبح پیروزی، قم مقدسة، چاپ اوّل، 1423 ه ق؛ محمد حسن بن باقر بن عبد الرحیم؛ مجمع الرسائل (المحشی لصاحب الجواهر)، ج 1، ص 7، ناشر مؤسسة صاحب الزمان (علیه السلام)، مشهد مقدس، چاپ اوّل، 1415 ه ق؛ یزدی، سید محمد کاظم بن عبد العظیم الطباطبائی، سؤال و جواب (للسید الیزدی)، متن، ص 8 و 9، ناشر مرکز نشر العلوم الإسلامی، چاپ اوّل، طهران- إیران، 1415 ه ق، العروة الوثقی (المحشی)، ج 1، ص 14،الناشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، تاریخ الطبع: 1419 ه ق، الطبعة: الأولی.
آیا انسان می تواند که با داشتن مرجع تقلید، در مسائلی که می تواند به احتیاط عمل کند، جانب احتیاط را رعایت کند تا مطمئن شود، وظیفه شرعی خود را انجام داده و در بعضی مسائل دیگر از مرجع خود تقلید کند؟ یا این که حق رعایت کردن احتیاط را ندارد و فقط باید گوش به فرمان مرجع خود باشد؟
در مسئله جواز احتیاط به جهت خلافی بودن آن باید یا مجتهد باشد یا مقلّد. بیشتر قریب به اتفاق از فقهای شیعه در عمل به احتیاط قایل به جواز هستند، ولی مکلّف باید به کیفیت احتیاط از روی اجتهاد یا تقلید آگاه باشد.[1]
[1] محدث قمی، شیخ عباس، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج1، ص 7، مسأله 2، منشورات صبح پیروزی، قم مقدسة، چاپ اوّل، 1423 ه ق؛ محمد حسن بن باقر بن عبد الرحیم؛ مجمع الرسائل (المحشی لصاحب الجواهر)، ج 1، ص 7، ناشر مؤسسة صاحب الزمان (علیه السلام)، مشهد مقدس، چاپ اوّل، 1415 ه ق؛ یزدی، سید محمد کاظم بن عبد العظیم الطباطبائی، سؤال و جواب (للسید الیزدی)، متن، ص 8 و 9، ناشر مرکز نشر العلوم الإسلامی، چاپ اوّل، طهران- إیران، 1415 ه ق، العروة الوثقی (المحشی)، ج 1، ص 14،الناشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، تاریخ الطبع: 1419 ه ق، الطبعة: الأولی.
- [سایر] آیا انسان میتواند بدون انتخاب مرجع تقلید، در مسائل به احتیاط عمل کند؟
- [آیت الله سبحانی] در مسائلی که مرجع تقلید احتیاط می کند به چه کسی باید رجوع کرد؟
- [سایر] با عرض سلام و تحیت به محضر حضرتعالی؛ 1- در مسائلی که بنا بر احتیاط واجب می باشد ، آیا در مراجعه به مجتهد دیگر ، حتما باید رعایت الاعلم فالاعلم شود یا اینکه اگر مجتهد دوم از نظر علمی مساوی با مرجع ما ( یعنی مرجع اول که مسئله را به صورت احتیاط واجب بیان کرده بود ) باشد نیز می توان به آن مراجعه کرد؟ 2- در سوالی که در خصوص رجوع به مرجع مساوی در چند مدت پیش از شما داشتم و حکم آن برایم مشخص شد ، سوالی برایم پیش آمده است و آن اینکه ، اگر انسان برای مدتی از یک مجتهد تقلید کرده باشد و آن مجتهد رجوع به مرجع مساوی را جایز بداند ، آیا می تواند در همان مسائلی که از مرجع اول تقلید کرده ، هم اکنون با اجازه رجوع مرجعش به مجتهد دوم رجوع کند یا اینکه فقط در مسائلی که قبلا تقلید نکرده ( مسائل جدید ) می تواند رجوع کند؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] در مسائلی که مرجع تقلید احتیاط کرده است، آیا می توان به فالأعلمی که از دنیا رفته رجوع نمود؟
- [آیت الله خوئی] مسائلی هست که مرجع تقلید ما قائل به ترک آنها است بنابر احوط وجوبی و مرجع تقلید دیگری قائل است در آن مسائل به کراهت شدیده، آیا جائز است برای من رجوع کردن به آن مرجع تقلید دیگر و انجام دهم آن امر مکروه را؟
- [سایر] اگر مرجع تقلید انسان از دنیا برود و تا پیدا کردن مرجع دیگر مدتی را بدون تقلید سپری کند، وظیفه او در این مدت چیست؟
- [سایر] چرا باید مقلد یک مرجع تقلید شد، در حالی که تمام مراجع، صلاحیت تقلید دار شدن را دارد و میتوان در مسائل شرعی به آن¬ها رجوع کرد؟
- [سایر] اگر در مسئلهای که نظر مرجع تقلید مبنی بر احتیاط واجب است، یک بار احتیاط واجب مرجع خود را رعایت کرده باشیم، اگر بار دیگری آن مسئله پیش بیاید، آیا میتوانیم به مرجع دیگری رجوع کنیم؟
- [سایر] چرا در مسایل سیاسی و حکومتی نمی توان از مرجع تقلید منتخب خود مان تقلید نماییم؟
- [سایر] آیا میتوان در مسائلی که مرجع خودمان احتیاط واجب میداند، به مرجع متوفی رجوع کرد؟
- [آیت الله بهجت] کسی که مقلد مرجعی بوده و بعد از وفات او به فتوای مرجعی دیگر به تقلید اول باقی بوده، پس از وفات مرجع دوم، در صورت جواز بقاء، تنها در مسائلی که طبق فتوای مجتهد اول عمل کرده می تواند باقی بماند . و اگر چند مرجع داشته و بعد از وفات هر کدام طبق موازین از دیگری تقلید کرده و با اجازه بعدی بر تقلید باقی مانده و در نتیجه از هر مجتهد چند مسأله عمل کرده است، در آن مسائل می تواند بر تقلید مجتهدین قبلی باقی بماند . ولی در هرصورت در مسائلی که عمل نکرده باید به فتوای مجتهد زنده عمل کند.
- [آیت الله سبحانی] اگر مجتهدی که انسان از او تقلید می کند، از دنیا برود باید از مجتهد زنده تقلید کند. ولی در مسائلی که آنها را یاد گرفته است می تواند بر تقلید قبلی باقی بماند.
- [آیت الله بهجت] در صورت مساوی بودن دو مجتهد ، جایز است انسان در مسائلی که ارتباطی با هم ندارند، بعضی مسائل را از یکی و بعضی دیگر را از مجتهد دیگر تقلید نماید.
- [آیت الله بهجت] شخصی که مقلد مرجعی بوده و بعد از وفات او بر طبق نظر مرجعی دیگر بر تقلید باقی مانده، ولی در بعضی از فتاوی ( از قبیل بلاد کبیره و شب مهتاب یا هرمسأله دیگر ) به مرجع دوم عدول کرده، بعد از وفات مرجع دوم، در صورت بقاء، نمی تواند در این مسائل به مرجع اول برگردد ولی می تواند به تقلید مرجع دوم باقی باشد.
- [آیت الله مظاهری] انسان باید از مجتهد زنده تقلید کند و اگر مجتهدی که انسان از او تقلید میکند از دنیا برود، میتوان در همه مسائل بر تقلید او باقی بود، گرچه به هیچ یک از فتواهای او عمل نکرده باشد.
- [آیت الله جوادی آملی] .مرجع تقلید باید مجتهد، زنده،بالغ، عاقل، مرد، شیعه دوازده امامی، حلالزاده و عادل باشد و در فهمیدن احکام خدا از منابع دینی، هیچ مجتهدی از او داناتر ( یعنی ماهرتر) نباشد و بنا بر احتیاط لازم، مبتلا به حب دنیا نباشد. جواز تقلید زنان از زن مجتهدی که هیچ مجتهدی از او اعلم نباشد، بعید نیست.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] وقتی فتوای مرجع تقلید تغییر کرد عمل کردن مقلّد به فتوای قبلی جایز نیست ولی اگر فتوای قبلی مطابق احتیاط باشد عمل به آن بنابر احتیاط مانعی ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مرجع تقلید در مسألهای فتوا دهد و پیش از آن یا پس از آن احتیاط کند، مثلاً بفرماید )نماز جمعه در روز جمعه کافی است و احتیاطاً چهار رکعت ظهر را هم بخواند( که آن را احتیاط مستحب گویند مقلّد او نمیتواند به فتوای مرجع دیگر عمل کند, مگر آنکه فتوای مرجع دیگر به احتیاطْ نزدیکتر باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان نمیتواند برخی از مسائل را از یک مجتهد و برخی دیگر را از مجتهد دیگر تقلید کند، ولی اگر یکی از مجتهدین در یک باب از احکام - مثلاً در باب نماز - از دیگران اعلم باشد و مجتهد دیگر در باب دیگر - مثلاً روزه - اعلم باشد، باید در احکام نماز از مجتهد اول و در احکام روزه از مجتهد دوم تقلید کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] تقلید در احکام; عمل نمودن به دستور مجتهد است و از مجتهدی باید تقلید کرد که: مرد بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، حلال زاده، زنده و عادل باشد و مقصود از عدالت آن است که قدرت نفسانیه ای بر انجام واجبات و ترک گناهان کبیره داشته باشد. و احتیاط واجب آن است که مرجع تقلید حریص به دنیا نباشد و لازم است از مجتهدین دیگر اعلم باشد یعنی در فهمیدن حکم خدا از همه مجتهدین عصر خودش عالمتر باشد.