قتل نفس زکیه به عنوان نشانه‌های ظهور امام زمان(عج)؛ به چه معناست؟ آیا (نفس زکیه) نام مستعار است و معنای دیگری دارد؟

برپایه روایات؛ یکی از نشانه‌های حتمی و مشهور ظهور امام مهدی(عج)، «کشته شدن نفْس زکیّه» است. (در ذیل به برخی از این روایات اشاره می‌شود). این علامت در برخی منابع حدیثی اهل سنت نیز وجود دارد؛[1] ولی در منابع شیعه به عنوان نشانه‌ای حتمی معرّفی می‌شود.
بنابر تحقیق و بررسی؛ بیشتر احادیثی که درباره «نفْس زکیّه» نقل شده‌اند، از جهت سندی معتبر و صحیح‌اند.
احادیث مربوط به این شخص؛ مانند دیگر احادیث علائم ظهور، به دو دسته تقسیم می‌شوند: بخشی که در آنها سخن از امام مهدی(عج) و ظهور آن‌حضرت وجود ندارد و به عنوان «فتن» و «ملاحم» و به عبارتی؛ پیش‌گویی آینده ذکر شده است. در بخش دیگر؛ به نام حضرت مهدی تصریح شده و قتل نفْس زکیّه، یکی از نشانه‌های ظهور آن‌حضرت دانسته می‌شود.
به نظر برخی؛ انتساب به سادات حسنی از ویژگی‌هایی است که برای نفس زکیّه‏ نیز برشمرده شده است؛ از این‌رو نفْس زکیّه همان سیّد حسنی است، ولی شهرت نفْس زکیّه و روایات متعدّدی که درباره او رسیده است، علامت بودن او را اثبات می‌کند. بنابراین، می‌توان احادیث سیّد حسنی را بر نفس زکیّه حمل کرد. حدیثی را که درباره «مرد هاشمی» آمده نیز می‌توان بر نفس زکیّه حمل کرد؛ چون کشته شدن در میان رکن حجر الأسود و مقام ابراهیم، درباره هر دو نفر ذکر شده است.[2]
به این نکته هم باید توجّه کرد که تعدادی از احادیث منابع شیعه و سنّی درباره نفْس زکیّه، بخصوص آنچه در «الفتن» ابن حماد و «کتاب الغیبة» شیخ طوسی آمده، مستند به معصوم(ع) نیستند. البته همین احادیث به واسطه کتاب‌هایی؛ مانند «التشریف بالمنن» ابن طاووس، به شیعه راه یافته و تلقّی به قبول شده‌اند.[3]
بخشی از احادیثی که نفْس زکیّه را نشانه ظهور می‌دانند، آن‌را همراه با چند نشانه مهم دیگر؛ مانند ندای آسمانی، خروج سفیانی و خَسْف بَیداء(به زمین فرو رفتن در بیداء) ذکر می‌کند.
اینک به برخی از روایات با توجه به بخش‌هایی که بیان شد؛ اشاره می‌شود:
امام صادق(ع) فرمود: «و اختلاف فلان طایفه نیز حتمی است و کشته شدن نفْس زکیّه نیز حتمی است و خروج قائم نیز حتمی است».[4]
امام صادق(ع) می‌فرماید: «پنج نشانه، پیش از قیام قائم است: بانگ [آسمانی‏]، [خروج‏] سفیانی، فرو رفتن [سپاه او] در زمین، کشته شدن نفْس زکیّه و [خروج‏] یمانی».[5]
امام باقر(ع) می‌فرماید: «هنگامی که مردان، خود را به زنان و زنان، خود را به مردان شبیه کنند ... و جوانی از خاندان محمّد(ص) میان رکن [حجر الأسود] و مقام [ابراهیم‏] - که نامش محمّد بن حسن، نفْس زکیّه است-، کشته شود و بانگی از آسمان آید که حق نزد او و شیعه اوست، این، هنگام خروج قائم ماست».[6]
با توجّه به مجموعه متون می‌توان گفت؛ نفْس زکیّه یکی از علائم مشهور و حتمیِ ظهور است که درباره او و شهادت او، تقریباً روایات معتبری وجود دارد. اگر چه مانند دیگر علائم، جزئیّات مرتبط با او از ابهام برخوردار است. نکته قابل توجّه این است که قبل از قیام امام زمان(عج) انسان‌های بی‌گناه و دارای درجات بالای ایمانیِ بسیاری کشته می‌شوند. علامت حتمی بودن قتل یکی از آنها، نشانگر موقعیت ممتاز اجتماعی و وظیفه مهمّی است که بر عهده او گذاشته شده است؛ از این‌رو می‌توان گفت: منظور از «نفس زکیّه»، انسانی صالح و با تقوا است، و نه شخصی خاص و با این نام، همانگونه که در اعتراض حضرت موسی(ع) به حضرت خضر(ع)، استفاده از عبارت«أَقَتَلتَ نَفساً زَکِیّةً»[7] به عنوان صفتی برای نوجوان مقتول بود و نه نامی برای او.   [1] . خزاعی مروزی، نعیم بن حماد، کتاب الفتن، ج 1، ص 324 و 329، قاهره، مکتبة التوحید، چاپ اول، 1412ق؛ عبسی، أبو بکر بن أبی شیبه، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ج 7، ص 514، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، 1409ق. [2] . ر. ک: محمدی ری‌شهری، محمد، طباطبایی، سید محمد کاظم‏، و جمعی از پژوهشگران، دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج ‏7، ص 438 – 439، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1393ش. [3] . همان، ص 439. [4] . طوسی، محمد بن حسن‏، کتاب الغیبة، ص 435، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق. [5] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏8، ص 310، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [6] . شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ‏1، ص 331، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق. [7] . کهف، 74.