جعاله
التزام به پرداخت عوضی معلوم در ازای انجام دادن کاری را جُعاله می‌گویند.جعاله، عنوان بابی مستقل در فقه است که از احکام آن در این باب به تفصیل سخن گفته‌اند.
جعاله چیست و چه تفاوتی با اجاره دارد؟
«جُعاله» آن است که جاعل با عامل قرار بگذارد در مقابل انجام کاری حلال و عقلایی، مال معیّنی را بدهد؛[1] مانند این که، کسی اعلان کند: «هر کس کتاب گمشدۀ مرا پیدا کند، هزار تومان به او می‏دهم» و یا «هر کس کتاب یا مقاله ‏ای بنویسد به او جایزه می‏دهم»؛ به کسی که این قرار را می ‏گذارد «جاعل» و به شخصی که آن کار را انجام می ‏دهد، «عامل» می‏گویند.[2] «اجاره»؛ یعنی واگذاری منفعت مِلک یا منفعت فعالیت های بدنی خود به دیگری در برابر اجرت و مُزد معیّن.[3] فرق میان جعاله و اجاره جعاله با اجاره سه تفاوت عمده دارد: 1. اجاره از «عقود» است؛ یعنی دارای دو طرف ایجاب و قبول بوده، ولی بنابر مشهور فقها جعاله از «ایقاعات» است؛[4] یعنی دارای یک طرف ایجاب است و درستی و نافذ بودنِ آن، متوقّف بر انشاء و گفتن قبول از طرف دیگر نیست. 2. در اجاره، «اجیر» باید معیّن باشد، ولی جعاله، هم با شخص معیّن و هم با شخص غیر معیّن صورت می گیرد.[5] جعاله با شخص معیّن مانند این است که کسی به پزشکی بگوید اگر بیماریِ فرزندم را درمان کنی، فلان مقدار پول به تو می دهم و جعاله با شخص غیر معیّن مانند این است که بگوید هرکس این کار معین را انجام دهد، صد هزار تومان به او می دهم. 3. در اجاره، اجیر پس از قرارداد باید کار را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده است، مزد را به او بدهکار می شود، ولی در جعاله، عامل؛ اگرچه شخص معیّنی باشد، می تواند کار را شروع ننماید یا در میان کار از آن دست بکشد و نیز تا کار را انجام نداده است، مالک مُزد نشده و جاعل به او بدهکار نمی ‏شود.[6] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 1، ص 586، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول، بی تا. [2] . همان. [3] . ر.ک: عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمد تقی، مروارید‌، علی اصغر، ص 155، دار التراث، الدار الإسلامیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، محقق و مصحح: محسنی سبزواری، احمد، ج 5، ص 7، ‌دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق. [4] . مصطفوی، سید محمد کاظم، فقه المعاملات، ص 276،دفتر انتشارات اسلامی،قم، چاپ اول، 1423ق؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586. [5] . ر.ک: اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586، بصری بحرانی، زین الدین محمد امین، کلمة التقوی، ج 5، ص 42، نشر سید جواد وداعی، قم، چاپ سوم، 1413ق. [6] . ر.ک: تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ فقه المعاملات، ص 283.
«جُعاله» آن است که جاعل با عامل قرار بگذارد در مقابل انجام کاری حلال و عقلایی، مال معیّنی را بدهد؛[1] مانند این که، کسی اعلان کند: «هر کس کتاب گمشدۀ مرا پیدا کند، هزار تومان به او می‏دهم» و یا «هر کس کتاب یا مقاله ‏ای بنویسد به او جایزه می‏دهم»؛ به کسی که این قرار را می ‏گذارد «جاعل» و به شخصی که آن کار را انجام می ‏دهد، «عامل» می‏گویند.[2] «اجاره»؛ یعنی واگذاری منفعت مِلک یا منفعت فعالیت های بدنی خود به دیگری در برابر اجرت و مُزد معیّن.[3] فرق میان جعاله و اجاره جعاله با اجاره سه تفاوت عمده دارد: 1. اجاره از «عقود» است؛ یعنی دارای دو طرف ایجاب و قبول بوده، ولی بنابر مشهور فقها جعاله از «ایقاعات» است؛[4] یعنی دارای یک طرف ایجاب است و درستی و نافذ بودنِ آن، متوقّف بر انشاء و گفتن قبول از طرف دیگر نیست. 2. در اجاره، «اجیر» باید معیّن باشد، ولی جعاله، هم با شخص معیّن و هم با شخص غیر معیّن صورت می گیرد.[5] جعاله با شخص معیّن مانند این است که کسی به پزشکی بگوید اگر بیماریِ فرزندم را درمان کنی، فلان مقدار پول به تو می دهم و جعاله با شخص غیر معیّن مانند این است که بگوید هرکس این کار معین را انجام دهد، صد هزار تومان به او می دهم. 3. در اجاره، اجیر پس از قرارداد باید کار را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده است، مزد را به او بدهکار می شود، ولی در جعاله، عامل؛ اگرچه شخص معیّنی باشد، می تواند کار را شروع ننماید یا در میان کار از آن دست بکشد و نیز تا کار را انجام نداده است، مالک مُزد نشده و جاعل به او بدهکار نمی ‏شود.[6] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 1، ص 586، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول، بی تا. [2] . همان. [3] . ر.ک: عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمد تقی، مروارید‌، علی اصغر، ص 155، دار التراث، الدار الإسلامیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، محقق و مصحح: محسنی سبزواری، احمد، ج 5، ص 7، ‌دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق. [4] . مصطفوی، سید محمد کاظم، فقه المعاملات، ص 276،دفتر انتشارات اسلامی،قم، چاپ اول، 1423ق؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586. [5] . ر.ک: اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586، بصری بحرانی، زین الدین محمد امین، کلمة التقوی، ج 5، ص 42، نشر سید جواد وداعی، قم، چاپ سوم، 1413ق. [6] . ر.ک: تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ فقه المعاملات، ص 283.
پاسخ:
«جُعاله» آن است که جاعل با عامل قرار بگذارد در مقابل انجام کاری حلال و عقلایی، مال معیّنی را بدهد؛[1] مانند این که، کسی اعلان کند: «هر کس کتاب گمشدۀ مرا پیدا کند، هزار تومان به او میدهم» و یا «هر کس کتاب یا مقاله ای بنویسد به او جایزه میدهم»؛ به کسی که این قرار را می گذارد «جاعل» و به شخصی که آن کار را انجام می دهد، «عامل» می‌گویند.[2] «اجاره»؛ یعنی واگذاری منفعت مِلک یا منفعت فعالیت های بدنی خود به دیگری در برابر اجرت و مُزد معیّن.[3] فرق میان جعاله و اجاره جعاله با اجاره سه تفاوت عمده دارد: 1. اجاره از «عقود» است؛ یعنی دارای دو طرف ایجاب و قبول بوده، ولی بنابر مشهور فقها جعاله از «ایقاعات» است؛[4] یعنی دارای یک طرف ایجاب است و درستی و نافذ بودنِ آن، متوقّف بر انشاء و گفتن قبول از طرف دیگر نیست. 2. در اجاره، «اجیر» باید معیّن باشد، ولی جعاله، هم با شخص معیّن و هم با شخص غیر معیّن صورت می گیرد.[5] جعاله با شخص معیّن مانند این است که کسی به پزشکی بگوید اگر بیماریِ فرزندم را درمان کنی، فلان مقدار پول به تو می دهم و جعاله با شخص غیر معیّن مانند این است که بگوید هرکس این کار معین را انجام دهد، صد هزار تومان به او می دهم. 3. در اجاره، اجیر پس از قرارداد باید کار را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده است، مزد را به او بدهکار می شود، ولی در جعاله، عامل؛ اگرچه شخص معیّنی باشد، می تواند کار را شروع ننماید یا در میان کار از آن دست بکشد و نیز تا کار را انجام نداده است، مالک مُزد نشده و جاعل به او بدهکار نمی شود.[6] [1] . امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 1، ص 586، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول، بی تا. [2] . همان. [3] . ر.ک: عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محقق و مصحح: مروارید، محمد تقی، مروارید، علی اصغر، ص 155، دار التراث، الدار الإسلامیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، محقق و مصحح: محسنی سبزواری، احمد، ج 5، ص 7، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1419ق. [4] . مصطفوی، سید محمد کاظم، فقه المعاملات، ص 276،دفتر انتشارات اسلامی،قم، چاپ اول، 1423ق؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586. [5] . ر.ک: اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586، بصری بحرانی، زین الدین محمد امین، کلمة التقوی، ج 5، ص 42، نشر سید جواد وداعی، قم، چاپ سوم، 1413ق. [6] . ر.ک: تحریرالوسیلة، ج 1، ص 586؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص 165؛ فقه المعاملات، ص 283.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در انواع معاملات در فقه با موضوعی تحت عنوان جعاله برخورده ام لطفا بگویید که جعاله چیست ؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] جعاله ازعقوداست یاازایقاعات؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر جاعل در قالب جعاله خاص ،با فرد یا افراد معینی قرار داد جعاله بگذارند،اگر فردی خارج از آن جمع به انجام مورد جعاله مبادرت کند آیا از او پذیرفته می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر فردی قبل از تحقق جعاله کار را انجام دهد، آیا مستحق اجرت تعیین شده در قرار داد جعاله می باشد؟
- [آیت الله سبحانی] هرگاه عامل در اثناء جعاله عام یا خاص عمل را ترک و جعاله را فسخ کند آیا دوباره می تواند به همان کار مشغول شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] وام جعاله کمک هزینه عمره چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا برای تحقق جعاله بایدصیغه خاص جاری شود؟
- [سایر] آیا از دیدگاه فلاسفه ومنطق دانان تفاوتی بین جوهر وعرض وجود دارد (حتی یک تفاوت جزیی) یا هیچ تفاوتی ندارند؟
- [سایر] آیا از دیدگاه فلاسفه ومنطق دانان تفاوتی بین جوهر وعرض وجود دارد (حتی یک تفاوت جزیی) یا هیچ تفاوتی ندارند؟
- [سایر] زندگی برزخی چه تفاوتی با زندگی دنیوی دارد - بدن برزخی چیست و چه تفاوتی با بدن دنیوی دارد
- [آیت الله سیستانی] جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مالی بدهد ، مثلاً بگوید هر کس گمشده مرا پیدا کند ده تومان به او میدهم . و به کسی که این قرار را میگذارد (جاعل) و به کسی که کار را انجام می‌دهد (عامل) می‌گویند . و میان جعاله و اجاره از جهاتی فرق است ، از آن جمله این است که در اجاره بعد از قرار داد ، اجیر باید عمل را انجام دهد ، و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود ، ولی در جعاله اگر چه عامل شخص معیّن باشد میتواند مشغول عمل نشود ، و تا عمل را انجام ندهد ، جاعل بدهکار نمیشود .
- [آیت الله شبیری زنجانی] جعاله) آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مال معیّنی بدهد، مثلاً بگوید: هر کس گمشده مرا پیدا کند، ده هزار تومان به او میدهم و به کسی که به این امر ملتزم می‌شود (جاعل) و به کسی که کار را انجام می‌دهد (عامل) می‌گویند. و فرق بین جعاله و اجاره این است که در اجاره بعد از بستن قرارداد، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله اگر چه عامل شخص معیّنی باشد میتواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهکار نمیشود.
- [آیت الله اردبیلی] (جعاله) یعنی انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند، مال معیّنی بدهد؛ مثلاً بگوید: (هر کس گمشده مرا پیدا کند صد تومان به او میدهم). به کسی که این قرار را میگذارد (جاعل) و به کسی که کار را انجام می‌دهد (عامل) می‌گویند و فرق بین جعاله و اجاره اشخاص این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله عامل میتواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام نداده، جاعل بدهکار نمیشود.
- [آیت الله خوئی] جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مال معینی بدهد مثلًا بگوید هر کس گمشدة مرا پیدا کند، ده تومان به او میدهم و به کسی که این قرار را میگذارد (جاعل) و به کسی که کار را انجام می‌دهد (عامل) می‌گویند. و فرق بین جعاله و اجاره این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله اگرچه عامل شخص معین باشد میتواند مشغول عمل نشود، و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهکار نمیشود.
- [آیت الله مظاهری] جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مال معیّنی بدهد. مثلاً بگوید هر کس گمشده مرا پیدا کند ده تومان به او میدهم، و به کسی که این قرار را میگذارد جاعل، و به کسی که کار را انجام می‌دهد عامل می‌گویند، و فرق بین جعاله و اینکه کسی را برای کاری اجیر کنند این است که در اجاره بعد از قرارداد، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده، اجرت را به او بدهکار می‌شود ولی در جعاله عامل میتواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهکار نمیشود.
- [آیت الله بروجردی] جُعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مال معینی بدهد، مثلاً بگوید:هر کس گمشدهی مرا پیدا کند ده تومان به او میدهم.و به کسی که این قرار را میگذارد (جاعل) و به کسی که کار را انجام می‌دهد (عامل) می‌گویند و فرق بین جعاله و این که کسی را برای کاری اجیر کنند اینست که در اجاره بعد از خواندن صیغه، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده، اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله عامل میتواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهکار نمیشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] جاعل باید عاقل و ممیّز باشد و از روی قصد قرار جعاله بگذارد و نیز اگر بخواهد در مال خود قرارداد کند، باید بالغ و با اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید، بنابراین جعاله نابالغ یا سفیه یا مفلّس (که توضیح آنها در مسأله 2153 گذشت) صحیح نیست، مگر ولیّ نابالغ یا سفیه به انجام جعاله اذن دهند، یا پس از انجام آن را اجازه دهند، همینطور اگر طلبکاران جعاله مفلّس را اذن یا اجازه دهند، جعاله صحیح است.
- [آیت الله بهجت] اگر شخصی کاری را بدون جعاله یا با جعاله انجام دهد و قصد او این باشد که پولی نگیرد، مستحق اجرت نخواهد بود.
- [آیت الله علوی گرگانی] جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند، مال معیّنی بدهد مثلاً بگوید هرکس گمشده مرا پیدا کند، ده تومان به او میدهم و به کسی که این قرار را میگذارد جاعل و به کسی که کار را انجام می‌دهد عامل می‌گویند وفرق بین جعاله واین که کسی را برای کاری اجیر کنند، این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را بدهکار می‌شود، ولی در جعاله عامل میتواند مشغول عمل نشود وتا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهکار نمیشود.
- [امام خمینی] جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام میدهند مال معینی بدهد، مثلًا بگوید هر کس گمشده مرا پیدا کند، ده تومان به او میدهم و به کسی که این قرار را میگذارد جاعل و به کسی که کار را انجام می‌دهد عامل می‌گویند، و فرق بین جعاله و این که کسی را برای کاری اجیر کنند، این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده اجرت را به او بدهکار می‌شود، ولی در جعاله عامل میتواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهکار نمیشود.