ماهیت نفقۀ زن که از نظر اسلام بر مرد واجب است چیست؟ و هدف و فلسفۀ این وجوب با شرایطش چه می باشد؟

برای اطلاع، از ماهیت نفقه به سؤال شمارۀ 6895 و برای اطلاعّ از شرایط وجوب نفقه به سؤال شمارۀ 1030 مراجعه نمایید. امّا در مورد فلسفۀ وجوب نفقه، خداوند حکیم در قرآن کریم می فرماید: «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِم».[1] مردان سرپرست و خدمتگزار زنان هستند. در توضیح این جمله، باید به این نکته توجه نمود که خانواده، یک واحد کوچک اجتماعی است، و همانند یک اجتماع بزرگ باید رهبر و سرپرست واحدی داشته باشد؛ زیرا رهبری و سرپرستی دست جمعی که زن و مرد مشترکا آن را به عهده بگیرند مفهومی ندارد؛ در نتیجه، مرد یا زن، یکی باید «رئیس» خانواده و دیگری «معاون» و تحت نظارت او باشد. قرآن، در این جا تصریح می‏کند که مقام سرپرستی باید به مرد داده شود.[2] اشتباه نشود منظور، از این تعبیر، استبداد و اجحاف و تعدّی نیست بلکه منظور، رهبری واحد منظّم با توجه به مسئولیت ها و مشورت ‏های لازم است. فلسفۀ واگذاری این سمت و مقام، نیز در آیۀ ذکر شده، دو چیز بیان شده است: 1. به جهت وجود خصوصیاتی در مرد است؛ مانند ترجیح قدرت تفکر او بر نیروی عاطفه و احساسات -بر عکس زن که از نیروی سرشار عواطف بیشتری بهره‏مند است- و داشتن بنیه و نیروی جسمانی بیشتر که با اوّلی بتواند اندیشه و فکر کند، نقشه طرح کند و با دومی بتواند از حریم خانوادۀ خود دفاع نماید. 2. به خاطر تعهد او در برابر زن و فرزندان، نسبت به پرداختن هزینه‏های زندگی، پرداخت مهر، و تأمین زندگی آبرومندانه برای همسر و فرزند، خداوند، سرپرستی خانواده را به مرد واگذار کرده. [3] علاوه بر این دو فلسفه که در آیه بیان شده است، فقها نیز یکی از فلسفۀ وجوب نفقه را اطاعت زن از مرد و تمکین او در برابر مرد ذکر کرده اند.[4] بدین جهت اگر زنی- بدون عذر- از شوهر اطاعت نکند و در برابر او تمکین نداشته باشد وجوب نفقه از شوهر، ساقط می شود و زن استحقاق دریافت نفقه را نخواهد داشت.[5]   [1]  مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاق هایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‏کنند.نساء، 34. [2]  الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ. [3]  مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص 370، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ش. [4]  طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن‌، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق، مصحح،کشفی، سید محمد تقی‌، ‌ج 4، ص 328، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، تهران، چاپ سوّم‌، 1387 ق. [5] المبسوط، ج 4، ص 328.