بهترین راه شکرگزاری از نعمت‌های خداوند چیست؟

شکر عملی؛[1] شکر کامل و ثمره دو مرحله شکر قلبی و زبانی است. به عبارت دیگر؛ وقتی انسان؛ به وسیله دل، نعمت بودن نعمتی را فهمید و به زبان آن را اظهار کرد و شکر منعم را به جای آورد، حق بر این است که در عمل نیز شکر خدا را آشکار کند. بنابراین، شاکر حقیقی باید نعمت‌های الهی را صرف رضا و مقصود مُنعِم نماید و همواره باید آگاه باشد که از نعمت‌های خدا در چه مسیری استفاده کند تا مرتکب کفران نعمت نگردد.
امام صادق(ع) فرمود: «شُکْرُ النِّعْمَةِ  اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ‏، وَ تَمَامُ الشُّکْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»؛[2] شکر نعمت، اجتناب و پرهیز کردن از کارهای حرام است؛ و تمام شکر، آن است که کسی بگوید: «ستایش خدا را که پروردگار جهانیان است». به یقین؛ منظور از گفتن «اَلْحَمدللّه»، تنها لَقْلَقَه زبان نیست، بلکه منظور حمدی است که از عمق جان و درون دل برخیزد. چه بسیارند کسانی که با زبان شکر خدا می‌گویند، ولی در عمل، کفران می‌کنند، از این‌رو، خداوند متعال می‌فرماید: «وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ‏ الشَّکُورُ»؛[3] که ناظر به شکر عملی است.[4]
انسان هر چه تلاش و کوشش نماید از ادای کامل شکر پروردگار بر نمی‌آید، لذا بهترین اقسام‏ شکر، اعتراف تامّ است به تقصیر و عجز از ادای شکر، و تصدیق به این‌که توفیق شکر، نعمتی است از نعمت‏های الهی.[5] اما شکر عملی دارای افراد و مصادیق فراوانی است که برای نمونه برخی از مصادیق آن،‌ با استناد به روایات، بیان می‌شود:
1. سجده شکر، نماز شکر، احسان و ولیمه دادن برخی از مصادیق شکر عملی هستند.[6] نقل شده است که؛ «وقتی برای پیامبر اکرم(ص) چیزی به‌ وجود می‌آمد که موجب خوشحالی یا حتی موجب نگرانی آن حضرت می‌شد، به سجده می‌رفت و برای خدا سجده شکر بجا می‌آورد».[7]
2. عفو و گذشت در مقابل پیروزی بر دشمن از دیگر مصادیق شکر عملی است، همان‌گونه که امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «هنگامی که بر دشمنانت پیروز شدی، عفو و بخشش را شُکرانه این پیروزی قرار بده».[8]
3. انفاق کردن بخشی از اموال در راه خدا نیز از مصادیق شکر عملی است، امام علی(ع) می‌فرماید: «بهترین شکر نعمت‌ها، بخشیدن آن است».[9]
4. عبادت و نیایش در برابر پروردگار نیز طریقه دیگری برای شکرگزاری عملی است، که در سخن امام علی(ع)، عبادت به انگیزه شکر، به عبادت آزادگان و افضل اعمال تعبیر شده است.[10]
5. آموختن علم خویش به دیگران و عمل به آن؛ شکر نعمت علمی است که خداوند به عالم عنایت فرموده است. امیرمؤمنان علی(ع) در این‌باره می‌فرماید: «شکرگزاری عالم در برابر علمی که دارد این است که به آن عمل کند و به نیازمندان بذل نماید(به آنها آموزش دهد)».[11]
شکر در برابر افراد، به اعتبار مراتب و جایگاهشان متفاوت است که امام علی(ع) در حدیث کوتاه و پُر معنایی می‌فرماید: «شکر پروردگارت این است که دائماً ثنایش گویی، شکر کسی که بالای دست تو است به این است که در پیروی از او صادق باشی، شکر هم‌ردیفت آن است که مراتب اخوّت و برادری را به خوبی انجام دهی و شکر کسانی که زیر دست تو هستند به این است که از بخشش به آنها مضایقه نکنی».[12]   [1] . ر.ک: «تفاوت میان حمد، مدح و شکر»، سؤال 18086. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 95، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [3] . عده کمی از بندگان من شکرگزارند؛ سبأ، 13. [4] . قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 63، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1371ش. [5] . گلستانه، سید علاء الدین محمد، منهج الیقین(شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان)، محقق و مصحح: صحفی، مجتبی، صدرایی خویی، علی، ‏ص 54، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1429ق. [6] . همان. [7] . علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، ص 432، دار الکتاب اللبنانی، بیروت، چاپ اول، 1982م. [8] . «اِذا قَدَرْتَ عَلی عَدُوِّکَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُکْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَیْهِ»؛ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 12، ص 171، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق. [9] . «اَحْسَنُ شُکْرِ النِّعَمِ اَلانعامُ بِها»؛ تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: رجائی، سید مهدی،‏ ص 195، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوم، 1410ق. [10] .«اِنَّ قَوْمَاً عَبَدوُهُ شُکْرَاً فَتِلْکَ عِبادَةُ الاحْرارِ ِ وَ هِیَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ.»؛ ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله)، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ص 246، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1404ق. [11] . «شُکْرُ الْعالِمِ عَلی عِلْمِهِ، عَمَلُهُ بِهِ وَ بَذْلُهُ لِمُسْتَحَقِّهِ»؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص 407. [12] . «شُکْرُ اِلهِکَ بِطوُلِ الثَّناءِ، شُکْرُ مَنْ قَوْقَکَ بِصِدْقِ الْوَلاءِ، شُکْرُ نَظیرِکَ بِحُسْنِ الاخاءِ، شُکْرُ مَنْ دوُنَکَ بِسَیْبِ الْعَطاءِ»؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص 406.