نسیان
نسیان به معنای فراموشی است و در قرآن چندین بار به کار رفته است.
لطفاً در مورد سهو و نسیان توضیح دهید.
سهو؛ در لغت به معانی غفلت کردن، توجه نداشتن قلب به چیزی،[1] و اشتباه،[2] آمده است. برخی از اهل لغت، سهو را به فراموشی معنا کرده و با نسیان یکی دانسته‌اند[3] و برخی نیز میان سهو و نسیان تفاوت‌هایی قائل شده‌اند.[4] در هر حال در مباحث فقهی، وقتی از سهو سخن گفته می‌شود؛ نسیان را هم دربر می‏گیرد؛ یعنی مکلّف کاری را از روی غفلت یا فراموشی انجام داده و یا ترک می‌کند.[5] لذا از جهت حکم شرعی، سهو و نسیان یکسان هستند.[6] چه آن‌که کاربرد سهو، معمولاً در برابر عمد است؛[7] یعنی جایی که فرد با توجه و تذکّر، عملی را انجام می‌دهد یا ترک می‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است. همچنین سهو، نسیان و غفلت از اسباب خطا به شمار می‌روند. از احکام خطا در مواردی؛ مانند اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، صوم، حج، صید و ذباحه، قضاء، شهادات و دیات سخن گفته‌اند.[8] [1] . فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 4، ص 71، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق. [2] . عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ص 676، انتشارات راه رشد، تهران، چاپ اول، 1389ش. [3] . حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله، یوسف، ج 5، ص 3247، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس (صاحب الجوائب)، احمد، ج 14، ص 406، ‌دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق. [4] . ر.ک: مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج 19، ص 555، دار الفکر،‏ بیروت، چاپ اول، 1414ق؛ و ر.ک: مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 12، ص 114 – 116، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش. [5] . عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج 2، ص 247، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا. [6] . ر.ک: محقق سبزواری، محمد باقر، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، ج 2، ص 367، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1247ق؛ علوی عاملی، میر سید احمد، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول، بی‌تا. [7] . مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485. [8] . جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج 3، ص 467، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، چاپ اول، 1426ق.
سهو؛ در لغت به معانی غفلت کردن، توجه نداشتن قلب به چیزی،[1] و اشتباه،[2] آمده است. برخی از اهل لغت، سهو را به فراموشی معنا کرده و با نسیان یکی دانسته‌اند[3] و برخی نیز میان سهو و نسیان تفاوت‌هایی قائل شده‌اند.[4] در هر حال در مباحث فقهی، وقتی از سهو سخن گفته می‌شود؛ نسیان را هم دربر می‏گیرد؛ یعنی مکلّف کاری را از روی غفلت یا فراموشی انجام داده و یا ترک می‌کند.[5] لذا از جهت حکم شرعی، سهو و نسیان یکسان هستند.[6] چه آن‌که کاربرد سهو، معمولاً در برابر عمد است؛[7] یعنی جایی که فرد با توجه و تذکّر، عملی را انجام می‌دهد یا ترک می‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است. همچنین سهو، نسیان و غفلت از اسباب خطا به شمار می‌روند. از احکام خطا در مواردی؛ مانند اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، صوم، حج، صید و ذباحه، قضاء، شهادات و دیات سخن گفته‌اند.[8] [1] . فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 4، ص 71، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق. [2] . عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ص 676، انتشارات راه رشد، تهران، چاپ اول، 1389ش. [3] . حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله، یوسف، ج 5، ص 3247، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس (صاحب الجوائب)، احمد، ج 14، ص 406، ‌دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق. [4] . ر.ک: مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج 19، ص 555، دار الفکر،‏ بیروت، چاپ اول، 1414ق؛ و ر.ک: مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 12، ص 114 – 116، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش. [5] . عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج 2، ص 247، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا. [6] . ر.ک: محقق سبزواری، محمد باقر، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، ج 2، ص 367، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1247ق؛ علوی عاملی، میر سید احمد، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول، بی‌تا. [7] . مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485. [8] . جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج 3، ص 467، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، چاپ اول، 1426ق.
پاسخ:
سهو؛ در لغت به معانی غفلت کردن، توجه نداشتن قلب به چیزی،[1] و اشتباه،[2] آمده است. برخی از اهل لغت، سهو را به فراموشی معنا کرده و با نسیان یکی دانسته‌اند[3] و برخی نیز میان سهو و نسیان تفاوت‌هایی قائل شده‌اند.[4]
در هر حال در مباحث فقهی، وقتی از سهو سخن گفته می‌شود؛ نسیان را هم دربر میگیرد؛ یعنی مکلّف کاری را از روی غفلت یا فراموشی انجام داده و یا ترک می‌کند.[5] لذا از جهت حکم شرعی، سهو و نسیان یکسان هستند.[6] چه آنکه کاربرد سهو، معمولاً در برابر عمد است؛[7] یعنی جایی که فرد با توجه و تذکّر، عملی را انجام می‌دهد یا ترک می‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است.
همچنین سهو، نسیان و غفلت از اسباب خطا به شمار می‌روند. از احکام خطا در مواردی؛ مانند اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، صوم، حج، صید و ذباحه، قضاء، شهادات و دیات سخن گفته‌اند.[8] [1] . فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 4، ص 71، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق. [2] . عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ص 676، انتشارات راه رشد، تهران، چاپ اول، 1389ش. [3] . حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله، یوسف، ج 5، ص 3247، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس (صاحب الجوائب)، احمد، ج 14، ص 406، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق. [4] . ر.ک: مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج 19، ص 555، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1414ق؛ و ر.ک: مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 12، ص 114 – 116، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش. [5] . عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج 2، ص 247، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا. [6] . ر.ک: محقق سبزواری، محمد باقر، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، ج 2، ص 367، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1247ق؛ علوی عاملی، میر سید احمد، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول، بی‌تا. [7] . مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، ج 1، ص 485. [8] . جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج 3، ص 467، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، چاپ اول، 1426ق.
- [سایر] لطفاً در مورد سهو و نسیان توضیح دهید.
- [سایر] چگونه انبیاء از سهو و نسیان معصوم هستند؟
- [آیت الله مظاهری] به فتوای حضرتعالی وجوب کفّاره ارتکاب محرّمات احرام در کدامیک از موارد ذیل است؟ از روی علم و عمد، از روی جهل به مسئله، از روی سهو یا از روی نسیان و غفلت؟
- [سایر] منظور از آیات (نسیان) که در اثبات مبدأ و معاد مورد استناد قرار می گیرد چیست؟
- [آیت الله سبحانی] کسی که به نسیان شدید مبتلا گردیده ، اولاد در تصرف مال او چه وظیفه ای دارند؟
- [آیت الله خوئی] زیادی طواف جهلاً به حکم زیادی عمدی است یا حکم نسیان را دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] حلق در شب جائز است؟ درصورت نسیان حلق در روز چطور؟
- [سایر] منظور از آیات «نسیان» که در اثبات مبدأ و معاد مورد استناد قرار می گیرد چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] در نماز، خواندن حمد یا سوره از روی قرآن، چه در حالاتی، مثل حفظ نبودن حمد یا سوره، نسیان و... و چه در حال اختیار، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر نایب، در حجّ نیابتی از طرف خودش قربانی کند و از روی نسیان یا جهل، نیّت نکند که قربانی از طرف منوبٌ عنه است، حکمش چیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] اگر بداند یکی از دو سجدة سهو را بجا نیاورده ، باید دو سجدة سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده کرده ، باید دوباره دو سجدة سهو بنماید . دستور سجدة سهو
- [آیت الله مکارم شیرازی] برای کم و زیاد کردن اجزاء نماز احتیاط از روی سهو، سجده سهو واجب نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] بین دو سجده سهو نباید زیاد فاصله بیندازد، به طوری که عرفاً دو کار به شمار آید؛ پس اگر عمداً یا سهواً بین دو سجده سهو فاصله زیاد بیندازد، باید دو سجده سهو را از سر بگیرد و اگر عمداً یا سهواً سه سجده نیز انجام دهد، باید دوباره سجده سهو نماید. دستور سجده سهو
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده باید دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده کرده باید دوباره سجده سهو بجا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده، باید دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهوا سه سجده کرده، باید دوباره دو سجده سهو بنماید.
- [امام خمینی] اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده باید دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهوا سه سجده کرده ، باید دوباره دو سجده سهو بنماید.
- [آیت الله بهجت] اگر کاری کند که در نمازهای یومیه برای آن سجده سهو لازم است، بنابر اظهر در نماز عید سجده سهو لازم نیست، اگرچه احوط آن است که سجده سهو بهجا آورد.
- [آیت الله بهجت] اگر چیزی را که غلط خوانده دوباره بهطور صحیح بخواند، برای دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نیست، و همچنین اگر در بین نماز احتیاط موجبات سجده سهو پیش بیاید، بنابر اظهر سجده سهو واجب نمیشود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر شک دارد کاری که موجب سجده سهو می شود انجام داده یا نه، چیزی بر او نیست و اگر شک کند دو سجده سهو بر او واجب شده یا چهار سجده سهو، همان دو سجده کافی است.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده، باید دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده کرده باید دو سجده سهو را اعاده نماید.