http://www.islamquest.net

مقصود از (اسم) در (بسم الله الرّحمن الرّحیم) چه می‌باشد؟ اگر مقصود همان (الله) باشد؛ چرا دو الله پشت سر هم آمده است؟ و اگر غیر از این است، چه معنایی دارد؟ و مقصود از اسم در: (نحن اسماء الله)، (سبح اسم ربک الاعلی) و ... چیست؟
اضافه کلمه «اسم» به سوی «اللّه» از قبیل اضافه بیانیّه نیست تا منظور از کلمه «اللّه» و «الرّحمن الرّحیم» مجرد الفاظ این کلمات باشد، نه مفهوم آنها؛ زیرا اولاً: این احتمال بعید به نظر می‌رسد. ثانیاً: اگر منظور از «اسم»، مجموع این سه کلمه باشد، آنها که به صورت مجموع نام خدا نیست و اگر یک یک آنها منظور باشد، در این صورت نیز لازم بود در میان آنها «واو عطف» باشد تا آنها را از هم جدا سازد و بدین صورت خوانده شود: «بسم اللّه و الرّحمن و الرّحیم». به همین جهت باید گفت؛ اضافه «اسم» به سوی «اللّه» اضافه معنوی است و منظور از «اللّه» هم مفهوم آن است نه لفظ آن؛ یعنی کلمه «اللّه» در معنای خود به کار رفته است نه این‌که منظور از آن خود لفظ «اللّه» باشد. بنابراین، باید گفت که کلمه «اسم» در معنای عمومی و جامع خود که می‌تواند به تمام اسما و نام‌های الهی مشتمل باشد، به کار رفته است. و با گفتن کلمه «بسم اللّه» مفهوم کلی اسم خدا منظور می‌شود و به مصداق اشاره می‌گردد؛ چون اسم اعظم پروردگار (الله) بزرگ‌ترین مصداق نام‌های پروردگار است. و با مفهوم کلی اسم پروردگار بهتر و بیشتر تطبیق می‌کند و با گفتن کلمه «اسم» از تمام اسما و نام‏های دیگر پروردگار پیشتر و بیشتر به ذهن گوینده و شنونده سبقت و مبادرت می‌کند.[1] پس، مقصود از «اسم» در «بسم الله الرّحمن الرّحیم» خود «الله» نیست، بلکه الله مصداق اکمل و اعظم نام‌های الهی است. «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی»؛[2] منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را! جمعی از مفسران معتقدند که منظور از «اسم» در اینجا «مُسمّی» (ذات مقدس) است،[3] در حالی‌که جمعی گفته‌اند منظور خود نام پروردگار است، البته نامی که دلالت بر مسمّی می‌کند،[4] و میان این دو تفسیر تفاوت چندانی نیست و به هر حال منظور این است که نام خداوند در ردیف نام بت‌ها قرار داده نشود، و ذات پاک او را از هرگونه عیب و نقص، و صفات مخلوق‌ها و عوارض جسم و جسمانیت، و هرگونه محدودیت و نقصان منزّه بشمریم، نه همچون بت‌پرستان که نام او را در کنار نام بت‌های خود قرار می‌دهند، یا کسانی که او را جسم و جسمانی می‌شمرند.[5]   [1] . خوئی، سید ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 433 و 524، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، بی‌تا. [2] . اعلی، 1. [3] .  شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق: حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج 4، ص 759، دفتر نشر داد، تهران، چاپ اول، 1373ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 21، ص 14، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش. [4] .  شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص 555، دار البلاغة للطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: شحاته، عبدالله محمود، ج 4، ص 669، دار إحیاء التراث، بیروت، چاپ اول، 1423ق. [5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 26، ص 384، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
عنوان سوال:

مقصود از (اسم) در (بسم الله الرّحمن الرّحیم) چه می‌باشد؟ اگر مقصود همان (الله) باشد؛ چرا دو الله پشت سر هم آمده است؟ و اگر غیر از این است، چه معنایی دارد؟ و مقصود از اسم در: (نحن اسماء الله)، (سبح اسم ربک الاعلی) و ... چیست؟


پاسخ:

اضافه کلمه «اسم» به سوی «اللّه» از قبیل اضافه بیانیّه نیست تا منظور از کلمه «اللّه» و «الرّحمن الرّحیم» مجرد الفاظ این کلمات باشد، نه مفهوم آنها؛ زیرا اولاً: این احتمال بعید به نظر می‌رسد. ثانیاً: اگر منظور از «اسم»، مجموع این سه کلمه باشد، آنها که به صورت مجموع نام خدا نیست و اگر یک یک آنها منظور باشد، در این صورت نیز لازم بود در میان آنها «واو عطف» باشد تا آنها را از هم جدا سازد و بدین صورت خوانده شود: «بسم اللّه و الرّحمن و الرّحیم». به همین جهت باید گفت؛ اضافه «اسم» به سوی «اللّه» اضافه معنوی است و منظور از «اللّه» هم مفهوم آن است نه لفظ آن؛ یعنی کلمه «اللّه» در معنای خود به کار رفته است نه این‌که منظور از آن خود لفظ «اللّه» باشد.
بنابراین، باید گفت که کلمه «اسم» در معنای عمومی و جامع خود که می‌تواند به تمام اسما و نام‌های الهی مشتمل باشد، به کار رفته است. و با گفتن کلمه «بسم اللّه» مفهوم کلی اسم خدا منظور می‌شود و به مصداق اشاره می‌گردد؛ چون اسم اعظم پروردگار (الله) بزرگ‌ترین مصداق نام‌های پروردگار است. و با مفهوم کلی اسم پروردگار بهتر و بیشتر تطبیق می‌کند و با گفتن کلمه «اسم» از تمام اسما و نام‏های دیگر پروردگار پیشتر و بیشتر به ذهن گوینده و شنونده سبقت و مبادرت می‌کند.[1] پس، مقصود از «اسم» در «بسم الله الرّحمن الرّحیم» خود «الله» نیست، بلکه الله مصداق اکمل و اعظم نام‌های الهی است.
«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی»؛[2] منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را!
جمعی از مفسران معتقدند که منظور از «اسم» در اینجا «مُسمّی» (ذات مقدس) است،[3] در حالی‌که جمعی گفته‌اند منظور خود نام پروردگار است، البته نامی که دلالت بر مسمّی می‌کند،[4] و میان این دو تفسیر تفاوت چندانی نیست و به هر حال منظور این است که نام خداوند در ردیف نام بت‌ها قرار داده نشود، و ذات پاک او را از هرگونه عیب و نقص، و صفات مخلوق‌ها و عوارض جسم و جسمانیت، و هرگونه محدودیت و نقصان منزّه بشمریم، نه همچون بت‌پرستان که نام او را در کنار نام بت‌های خود قرار می‌دهند، یا کسانی که او را جسم و جسمانی می‌شمرند.[5]   [1] . خوئی، سید ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 433 و 524، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، بی‌تا. [2] . اعلی، 1. [3] .  شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق: حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج 4، ص 759، دفتر نشر داد، تهران، چاپ اول، 1373ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 21، ص 14، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش. [4] .  شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص 555، دار البلاغة للطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: شحاته، عبدالله محمود، ج 4، ص 669، دار إحیاء التراث، بیروت، چاپ اول، 1423ق. [5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 26، ص 384، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین