اسماء و صفات
اَسْماءْ وَ صِفات، دو اصطلاح در علم کلام که مراد از آن نام‌ها و صفت‌های ذات باری است.
درباره (بسم الله و بالله) برخی می‌گویند اول از مقام اسماء و صفات است که استعانت می‌خواهیم و بعد از مقام ذات. این را توضیح دهید و اینکه چرا اول (بسم الله) مقدم شده بعد (بالله) و آیا این عبارت تفسیرهای دیگری هم دارد؟
با توجه به مباحث دقیق عرفانی، شناخت حقیقت ذات خداوند ممکن نیست. به بیان اهل عرفان از ذات خداوند نه خبری می توان داد و نه اسم و رسمی بر او می توان گذارد. تمام دانش ما از خداوند از مقام تجلی و مقام ظهور اسما و صفات است؛ بنا براین «الله» نیز اسمی از اسم های خداوند است. البته «الله» جامع ترین اسم خداوند است که بقیه اسم ها را در بر دارد. اما به لحاظ متون شرعی «الله» اسم برای ذات محسوب می شود. به همین جهت اهل معرفت «اسم الله» را تحت دو عنوان «الله ذاتی» و «الله صفاتی» بررسی می کنند.[1] در هر صورت، شاید دلیل ترتیب بین بسم الله و بالله رعایت ترتیب صعودی نظری و فکری است که علم و توسل انسان ابتدا به اسما و صفات خدوند است سپس علم و توسل به ذات خداوند پیدا می کند. [1] . ر.ک: یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفانی نظری، ص 455 - 458، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ سوم، 1391ش.
با توجه به مباحث دقیق عرفانی، شناخت حقیقت ذات خداوند ممکن نیست. به بیان اهل عرفان از ذات خداوند نه خبری می توان داد و نه اسم و رسمی بر او می توان گذارد. تمام دانش ما از خداوند از مقام تجلی و مقام ظهور اسما و صفات است؛ بنا براین «الله» نیز اسمی از اسم های خداوند است. البته «الله» جامع ترین اسم خداوند است که بقیه اسم ها را در بر دارد. اما به لحاظ متون شرعی «الله» اسم برای ذات محسوب می شود. به همین جهت اهل معرفت «اسم الله» را تحت دو عنوان «الله ذاتی» و «الله صفاتی» بررسی می کنند.[1] در هر صورت، شاید دلیل ترتیب بین بسم الله و بالله رعایت ترتیب صعودی نظری و فکری است که علم و توسل انسان ابتدا به اسما و صفات خدوند است سپس علم و توسل به ذات خداوند پیدا می کند. [1] . ر.ک: یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفانی نظری، ص 455 - 458، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ سوم، 1391ش.
عنوان سوال:
درباره (بسم الله و بالله) برخی می‌گویند اول از مقام اسماء و صفات است که استعانت می‌خواهیم و بعد از مقام ذات. این را توضیح دهید و اینکه چرا اول (بسم الله) مقدم شده بعد (بالله) و آیا این عبارت تفسیرهای دیگری هم دارد؟
پاسخ:
با توجه به مباحث دقیق عرفانی، شناخت حقیقت ذات خداوند ممکن نیست. به بیان اهل عرفان از ذات خداوند نه خبری می توان داد و نه اسم و رسمی بر او می توان گذارد. تمام دانش ما از خداوند از مقام تجلی و مقام ظهور اسما و صفات است؛ بنا براین «الله» نیز اسمی از اسم های خداوند است. البته «الله» جامع ترین اسم خداوند است که بقیه اسم ها را در بر دارد. اما به لحاظ متون شرعی «الله» اسم برای ذات محسوب می شود. به همین جهت اهل معرفت «اسم الله» را تحت دو عنوان «الله ذاتی» و «الله صفاتی» بررسی می کنند.[1] در هر صورت، شاید دلیل ترتیب بین بسم الله و بالله رعایت ترتیب صعودی نظری و فکری است که علم و توسل انسان ابتدا به اسما و صفات خدوند است سپس علم و توسل به ذات خداوند پیدا می کند. [1] . ر.ک: یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفانی نظری، ص 455 - 458، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ سوم، 1391ش.
- [سایر] چرا در بسم الله الرحمن الرحیم، از لفظ رحمن و رحیم استفاده شده، و از صفات دیگر استفاده نکرده است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] بسم الله الرّحمن الرّحیم با سلام 1. با توجّه به اینکه ذات خدای سبحان بسیط و وحدت او محض و مطلق است، چگونه این همه آثار متکاثره از او نشأت گرفتهاند؟ چگونه تعدّد و تعیّن از وحدت خارج شدهاند؟
- [سایر] در بحث اسماء خدا (مثلاً در بحثهای حول (بسم الله الرّحمن الرّحیم)) گاه سخن از عینیّت اسم و مسمّی شده، که آیا اسمْ عین مسمّی است یا نه. قول به اینکه اسم عین مسمّی است به چه معناست و بر چه پایهای، و قول به اینکه عین مسمّی نیست به چه معناست و بر چه پایهای است؟
- [سایر] آیا "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و "بسم اللّه الرحمن الرحیم" از آیههای قرآن مجیدند؟
- [سایر] در کدام سوره ی قرآن آمده است که اعوذ بالله من الشیطان الرجیم را باید قبل از بسم الله الرحمن الرحیم گفت؟
- [سایر] بسم الله الرحمن الرحیم؛ آیا گفتن این قبیل جملات که اجرت با امام زمان (عج) یا امام حسین(ع) اشکال ندارد؟ با توجه به اینکه خداوند اجر میدهد!
- [آیت الله خوئی] در نماز آیات گفت: (بسم اللََّه الرّحمن الرّحیم قل هو اللّه احد) رکوع رفت، و بقیه سوره را چهار قسمت کرد، آیا کفایت میکند؟
- [سایر] مقصود از (اسم) در (بسم الله الرّحمن الرّحیم) چه می‌باشد؟ اگر مقصود همان (الله) باشد؛ چرا دو الله پشت سر هم آمده است؟ و اگر غیر از این است، چه معنایی دارد؟ و مقصود از اسم در: (نحن اسماء الله)، (سبح اسم ربک الاعلی) و ... چیست؟
- [سایر] بسم الله الرّحمن الرّحیم. در آیه 146 سوره نساء پس از وصف منافقان و عذاب آنها میفرماید: (إِلا الَّذِینَ تَابُوا وَ أَصلَحُوا وَ اعْتَصمُوا بِاللَّهِ وَ أَخْلَصوا دِینَهُمْ للَّهِ فَأُولَئک مَعَ الْمُؤْمِنِینَ...). در عبارت (اخلصوا دینهم لله) میتوانست بفرماید (اخلصوا دینهم له) و به ضمیر اکتفا کند، امّا اسم ظاهر را تکرار کرد. این برای چیست و چه نکتهای در این تکرار وجود دارد؟
- [سایر] در نماز اگر بخواهیم آیه الکرسی یا آیاتی را که در آغاز قرآن نیست که با (بسم الله الرّحمن الرّحیم)، شروع شود بخوانیم آیا میتوانیم بهجای آن فقط در آغاز (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) بگوئیم؟ مستحب است ... واجب است ... یا مباح؟
- [آیت الله بهجت] دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز فورا نیت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بنا بر احتیاط واجب به نحو مأثور بگوید : ( بسم اللّه و بِاللّه و صَلَّی اللّه عَلی محمّدٍ و آلِ محمّد ) یا ( بسم اللّه و باللّه اللّهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ) ، ولی بهتر است بگوید : ( بسم اللّه و باللّه السّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ و رَحْمَةُ اللّه وَ بَرَکاتُه ) ، بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که گفته شد بگوید و بنا بر اظهر وقتی سر از سجده برداشت تشهد بخواند سپس سلام بدهد .
- [آیت الله سبحانی] دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز فوراً نیّت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید: (بِسْمِ اللهِ و باللهِ وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّد وَ آلهِ یا بِسْمِ الله وَ بِاللهِ اَللَّهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد) ولی بهتر است بگوید (بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَة الله وَ بَرَکاتُه)، بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهائی را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد. قضای سجده و تشهد فراموش شده
- [امام خمینی] دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز فورا نیت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید: (بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آله ) یا (بسم الله و بالله اللهم صلی علی محمد و آل محمد) ولی بهتر است بگوید (بسم الله و بالله السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته ) بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.
- [آیت الله بروجردی] دستور سجدهی سهو اینست که بعد از سلامِ نماز، فوراً نیت سجدهی سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید:(بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ) یا (بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِاَللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ)ولی بهتر است بگوید:(بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا النَّبی وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ)بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهّد سلام دهد.قضای سجده و تشهّد فراموش شده
- [امام خمینی] - ترجمه سوره قل هو الله احد بسم الله الرحمن الرحیم: (قل هو الله احد)، یعنی بگو ای محمد (ص) که خداوند، خدایی است یگانه. (الله الصمد)، یعنی خدایی که از تمام موجودات بی نیاز است. (لم یلد و لم یولد)، فرزند ندارد و فرزند کسی نیست. (و لم یکن له کفوا احد)، یعنی هیچ کس از مخلوقات مثل او نیست.
- [آیت الله مظاهری] سجده سهو این است که بعد از سلام نماز نیّت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید: (بِسْمِاللَّهِ و بِاللَّهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ). یا: (بِسْمِ اللَّهِ و بِاللَّهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدْ). ولی بهتر است بگوید: (بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السلام عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُه). بعد بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهّد سلام دهد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] بسْم الله الرحْمن الرحیم: به نام خداوند بخشنده بخشایشگر قلْ هو الله احدٌ: بگو اوست خدای یکتا. الله الصمد: خداوندی است که همه نیازمندان قصد او می کنند; لمْ یلدْ و لمْ یولدْ: (هرگز) نزاد و زاده نشد; و لمْ یکنْ له کفواً احدٌ و برای او هیچ گاه شبیه و مانندی نبوده است.
- [آیت الله وحید خراسانی] ترجمه سوره قل هو الله احد بسم الله الرحمن الرحیم معنای ان گذشت قل هو الله احد یعنی بگو ای محمد صلی الله علیه واله وسلم که او خدایی است یگانه الله الصمد یعنی خدایی که از تمام موجودات بی نیاز و همه به او نیازمندند لم یلد و لم یولد یعنی فرزند ندارد و فرزند کسی نیست و لم یکن له کفوا احد یعنی هیچ کسی همتای او نیست
- [آیت الله نوری همدانی] دستور سجدة سهو این است که عد از سلام نماز فوراً نیت سجدة سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و احوط این است که بگوید :بسمِ اللِه و باللِه السلامُ علیک ایُها النبُی وَ رحمهُ اللهِ و بَرکاتُهُ ، بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و ذکری را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد ، سلام دهد . قضای سجده و تشهد فراموش شده
- [آیت الله مکارم شیرازی] مستحب است در رکعت اول نماز پیش از خواندن حمد بگوید: (اعوذ بالله من الشیْطان الرجیم) و نیز مستحب است امام جماعت (بسْم الله) را در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر در جماعت بلند بگوید، همچنین مستحب است حمد و سوره و اذکار نماز را شمرده بخواند و آیات را به هم نچسباند و مخصوصاً به معنی آنها توجه داشته باشد و اگر نماز را با جماعت می خواند بعد از تمام شدن حمد امام، به امید ثواب پروردگار بگوید: (الْحمْد لله رب الْعالمین) و بعد از خواندن سوره (قلْ هو الله احدٌ) یک یا دو یا سه مرتبه بگوید: (کذلک الله ربی) یا (کذلک الله ربنا).