تعالیم و آموزه‌های سوره عنکبوت به صورت خلاصه و فشرده چیست؟

سوره‌ی عنکبوت 69 آیه دارد، و مشهور در میان مفسران این است که تمام این سوره در مکه نازل شده است؛ چرا که محتوای آن هماهنگ با محتوای سوره‏‌های مکی است که در آن سخن از مبدأ و معاد؛ قیام انبیای بزرگ پیشین و مبارزه آنها با مشرکان و بت‏پرستان جبار و ستمگر و پیروزی آنها و نابودی این گروه ظالم است.
نام‌گذاری این سوره به «عنکبوت» از آیه 41 آن گرفته شده است. در آن آیه بت پرستان را که تکیه بر غیر خدا می‏‌کنند، تشبیه به عنکبوت می‏کند که تکیه‏‌گاهش، تارهای سست و بی‌‏‌بنیاد است.
این سوره مبارکه، قبل از هجرت پیامبر اسلام(ص) در اواخر زندگی مسلمانان در مکه معظمه نازل شد. و آن زمان برای مؤمنان از زمان‌‌‏های سخت و مشکل به شمار می‌‌‏رفت؛ لذا این سوره مؤمنان و مسلمانان را به تثبیت ایمان وادار می‌‌‏کرد ... این سوره حاوی داستان‌‏هایی از پیامبران، جهاد و گرفتاری آنان، نابود شدن کافران، و نصرت و پیروزی مؤمنان است.
به طور کلی مطالب این سوره تقریباً به چهار قسمت تقسیم می‌‏شود:
1. این سوره در باره حقیقت ایمان، موضوع سنت امتحان و آزمایش الهی و وضع منافقان گفت‌وگو می‏‌کند.
2. بخشی از مطالب این سوره، حاوی داستان‌‌‏‌های نوح، ابراهیم، لوط و شعیب(ع) است. در این بخش همچنین به داستان قبیله عاد و ثمود هم اشاره می‏‌‌کند. قرآن کریم در این آیات از طریق بیان گوشه‌‌‌‏هایی از سرنوشت پیامبران بزرگ، در حقیقت به دلداری پیامبر اسلام(ص) و مؤمنان می‌‌پردازد. و با بیان این داستان‌‌ها به ما می‌‌آموزد که آنان چگونه با مفسدان و تبهکاران امت‌‌های خویش به مبارزه و جهاد برخاستند، و خدا تبهکاران را هلاک کرد و بندگان مخلصش به پیروزی رسیدند. این همه ما را به یاد او که پروردگارمان است می‏‌اندازد تا این‌که او را پیشوا و رهنمای خود قرار دهیم، و این‌را بدانیم که سنت‌‌های مبارزه در میان اولیای الهی جریان داشته است.
خداوند از طریق داستان ابراهیم و گفت‌وگوی جریان یافته میان او و قوم مشرکش، بطلان بت‌ها را به یاد ما می‌‏آورد، و این‌که آنها نماینده پیوندهای اجتماعی باطلی بوده‌اند که نادرستی و بطلانشان در آخرت آشکار می‌‏شود.
3. در بخش سوم؛ داستان‌‌های عده‌‏ای از فرستادگان بزرگوار خدا به اختصار بیان شده، و خلاصه گفتار در سرنوشت تکذیب کنندگان ایشان آمده است. از سنت‌‌های الهی جریان یافته در آنان یاد می‌‌‏شود - سنت انذار، سنت رفض و طرد، و سنت عذاب هلاک کننده- تا شاید ما به واسطه آن داستان‌‌ها، به حقایق بزرگ معرفت پیدا کنیم، بویژه از آنچه به جهاد در راه خدا ارتباط پیدا می‌‌‏کند با خبر شویم. در حقیقت در این قسمت؛ از توحید و نشانه‌‏‌های خدا در عالم آفرینش، و مبارزه با شرک، سخن می‏‌‌گوید، و وجدان و فطرت انسان‌‌ها را در این‌‌جا به داوری می‌‏‌طلبد.
4. قسمت دیگری از این سوره؛ مباحث متنوعی پیرامون ضعف و ناتوانی معبودهای ساختگی، و عابدان آنها است. همچنین عظمت قرآن و دلایل حقانیت پیامبر اسلام(ص) و لجاجت مخالفان، نیز به یک سلسله مسائل تربیتی؛ مانند نماز، نیکی به پدر و مادر، اعمال صالح، و شیوه بحث و برخورد منطقی با مخالفان می‌پردازد.[1]   [1] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏16، ص 198- 199، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش؛ مدرسی، سید محمدتقی، مترجمان، تفسیر هدایت، ج ‏9، ص 376- 381، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1377ش؛ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج ‏15، ص 227، اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1398ق.