عدم پرداخت ثمن آیا دلیل قانونی بر عدم تسلیم مبیع می‌باشد؟

در بیع (خرید و فروش)؛ مشتری به ازای ثمنی (پول) که پرداخت می‌کند، مبیع (کالا) را از فروشنده دریافت می‌کند. اما اصل عقد بیع متکی به این دو نیست. یعنی فروشنده می‌گوید: من این خانه را به فلان مقدار فروختم و مشتری می‌گوید: قبول دارم و می‌خرم؛ با این عقد، بیع تحقق یافته است ولی احکام دیگری در این بین وجود دارد که با توجه به مورد سؤال به آن اشاره می‌شود:
1. اگر بعد از عقد بیع، مشتری ثمن را پرداخت نکرد، بیع باطل نشده و فسخ نمی‌گردد بلکه بعد از سه روز از انجام بیع و عدم پرداخت ثمن توسط مشتری، فروشنده خیار فسخ دارد و می‌تواند صبر کند یا بیع را فسخ کند. به مسأله‌ای در این باره دقت کنید:
«سؤال: شخصی خانه‌ای را از فردی به قیمت معیّنی خریده و پرداخت پول آن را بر عهده گرفته است ولی بدون آنکه شرط تأخیر پرداخت ثمن را داشته باشد آن را نپرداخته است تا اینکه دو سال از زمان انجام معامله گذشته و فروشنده هم خانه را تحویل خریدار نداده است، آیا این بیع، باطل محسوب می‌شود؟
جواب: مجرّد تأخیر مشتری در پرداخت ثمن به فروشنده و دریافت مبیع از او بیع را باطل نمی‌کند هر چند آن (تأخیر در پرداخت ثمن) را با فروشنده شرط نکرده باشد. ولی بعد از گذشت سه روز از این بیع، فروشنده خیار فسخ دارد.»[1]
2. در صورت عدم پرداخت ثمن توسط مشتری، بایع هم می‌تواند مبیع (کالا) را به او تحویل ندهد لذا در قانون مدنی چنین آمده است:
«همان گونه که در تسلیم مبیع بیان شد، به وسیلۀ عقد بیع، ثمن با مبیع مبادله شده و ثمن در ملک بایع در می‌آید چنانکه مبیع داخل در ملک مشتری می‌گردد، و همان طوری که بر بایع لازم بود که مبیع را تسلیم مشتری نماید، بر مشتری نیز لازم است بر اساس تعهدی که در ضمن عقد بیع نموده است ثمن را به بایع تحویل دهد؛ و اگر مشتری در پرداخت ثمن کوتاهی کند بایع حق دارد از دادگاه اجبار او را به پرداخت ثمن بخواهد و یا از حق حبس خود استفاده نماید؛ یعنی تسلیم مبیع را موکول به تأدیۀ ثمن نماید.»[2]
بنابراین، در صورت عدم پرداخت ثمن، بیع باطل نمی‌شود ولی در صورتی که فروشنده تا کنون مبیع را به خریدار نداده بود، می‌تواند تا پرداخت ثمن توسط مشتری، کالا را به او تحویل ندهد.   [1] . توضیح المسائل (محشی - امام خمینی)، ج‌2، ص 267‌3. [2] . امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج4، ص 119، انتشارات اسلامیه، تهران، تهران، بی تا.