خداوند متعال در آیه: وَ نُنزَّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِین...؛[1] قرآن را شفا معرفی نموده است. مفسران می‌­‌گویند: خداوند متعال در معانی قرآن، برای امراض روحی[2] و در الفاظ آن برای امراض و دردهای جسمی شفا قرار داده است.[3] از امام باقر(ع) سؤال شد، آیا می­‌توان آیاتی از قرآن را برای شفا و دفع بیماری بر بازو یا گردن بیمار آویزان نماییم؟ امام فرمود، اشکالی ندارد، این کار را انجام دهید، برای بیمار خوب است.[4] همچنی از امام صادق(ع) سؤال شد، اگر کسی بیماری و درد داشته باشد می­توان جهت شفای او آیاتی از قرآن را نوشت و بر او آویزان نمود یا آن را بشوییم و به او بخورانیم؟ امام(ع) فرمود: بله اشکال ندارد.[5] البته استفاده از آیات قرآن منحصر در شفای بیمار نیست، بلکه در روایات وارده از معصوم(ع)، موارد متعددی ذکر شده است که می‌­توان از آیات قرآن و دعاهای خاصی جهت رسیدن به هدف­‌های معین استفاده کرد؛ مانند ادا و پرداخت قرض، جلب روزی، دفع غم و اندوه، دفع فقر، دفع سحر، دفع اثر چشم زخم، دفع تب، و... که از آنها به حرز و تعویذ،[6] تعبیر شده است. در این‌جا برای نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم: 1. دعا برای دفع ترس: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ أَنَّهُ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدْراً اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِی کَنَفِکَ وَ فِی جِوَارِکَ وَ اجْعَلْنِی فِی أَمَانِکَ وَ فِی مَنْعِک».[7] 2. دعا برای دفع فقر: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً».[8] 3. دعا برای جلب روزی: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ الْحَلَالِ الطَّیِّبِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً بَلَاغاً لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ صَبّاً صَبّاً هَنِیئاً مَرِیئاً مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَ لَا مَنٍّ مِنْ أَحَدِ خَلْقِکَ إِلَّا سَعَةً مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ فَإِنَّکَ قُلْتَ‏ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ‏ فَمِنْ فَضْلِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ عَطِیَّتِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ یَدِکَ الْمَلْأَی أَسْأَلُ».[9] 4. دعا برای دفع وسوسه و حدیث نفس: «اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ عَدْلٌ فِیَّ حُکْمُکَ مَاضٍ فِیَّ قَضَاؤُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ أَنْزَلْتَهُ فِی کِتَابِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ نُورَ بَصَرِی وَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ جَلَاءَ حُزْنِی وَ ذَهَابَ هَمِّی اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً».[10] 5. دعا برای دفع چشم زخم: امام صادق(ع) می­فرماید: برای از بین بردن اثر چشم زخم، سوره «حمد» را بخوانید و سپس دعای زیر را بنویسید: «بِسْمِ اللَّهِ أُعِیذُ فُلَانَ‏ بْنَ‏ فُلَانَةَ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ عَیْنٍ نَاظِرَةٍ وَ أُذُنٍ سَامِعَةٍ وَ لِسَانٍ نَاطِقٍ‏ إِنَّ رَبِّی عَلی‏ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ‏ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَ عَمَلِ الشَّیْطَانِ وَ خَیْلِهِ وَ رَجِلِهِ وَ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ».[11] [1] . و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می‏کنیم؛ اسرا، 82. [2] . مانند عقاید فاسده و اخلاق زشت. [3] . سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 295، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1419 ق؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، محقق، درایتی، محمدحسین، نعمتی، محمدرضا، ج 1، ص 693، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418 ق. [4] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت(ع)، ج 6، ص 237، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409 ق. [5] . همان. [6] . حرز به­معنای پناهگاه و جای محکم و استوار و دعائی که بر کاغذ نویسند و برای دفع چشم زخم یا دفع بلا همراه خود نگهدارند آمده، و تعویذ هم معانی شبیه حرز دارد و به­معنای پناه دادن نیز آمده و مقصود در این­جا چنان که از دعاهائی که می‏آید معلوم گردد دعاهائی است که با خواندن یا نوشتن و همراه کردن آن‌ها انسان از دردها و یا جانوران موذی و درندگان و ترس و دیگر چیزها در امان می ماند ؛ کلینی، محمد بن یعقوب- مصطفوی، سید جواد، أصول الکافی(ترجمه مصطفوی)‏، ج 4، ص 357، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1369 ش. [7] . کلینی، محمد، الکافی، محقق، مصحح، غفاری علی اکبر - آخوندی، محمد، ج 2، ص 568 - 569، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق. [8] . ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات( الأشعثیات)، ص 220، مکتبة النینوی الحدیثة، تهران، چاپ اول، بی تا. [9] . الکافی، ج ‏2، ص 550 – 551. [10] . الکافی، ج ‏2، ص 561. [11] . مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق، مصحح، جمعی از محققان،‏ ج 92، ص 131، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.
آیات و ادعیهای که جهت به همراه داشتن سفارش شدهاند را ذکر کنید.
خداوند متعال در آیه: وَ نُنزَّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِین...؛[1] قرآن را شفا معرفی نموده است.
مفسران میگویند: خداوند متعال در معانی قرآن، برای امراض روحی[2] و در الفاظ آن برای امراض و دردهای جسمی شفا قرار داده است.[3]
از امام باقر(ع) سؤال شد، آیا میتوان آیاتی از قرآن را برای شفا و دفع بیماری بر بازو یا گردن بیمار آویزان نماییم؟ امام فرمود، اشکالی ندارد، این کار را انجام دهید، برای بیمار خوب است.[4]
همچنی از امام صادق(ع) سؤال شد، اگر کسی بیماری و درد داشته باشد میتوان جهت شفای او آیاتی از قرآن را نوشت و بر او آویزان نمود یا آن را بشوییم و به او بخورانیم؟ امام(ع) فرمود: بله اشکال ندارد.[5]
البته استفاده از آیات قرآن منحصر در شفای بیمار نیست، بلکه در روایات وارده از معصوم(ع)، موارد متعددی ذکر شده است که میتوان از آیات قرآن و دعاهای خاصی جهت رسیدن به هدفهای معین استفاده کرد؛ مانند ادا و پرداخت قرض، جلب روزی، دفع غم و اندوه، دفع فقر، دفع سحر، دفع اثر چشم زخم، دفع تب، و... که از آنها به حرز و تعویذ،[6] تعبیر شده است.
در اینجا برای نمونه به چند مورد اشاره میکنیم:
1. دعا برای دفع ترس:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ وَ أَنَّهُ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِی کَنَفِکَ وَ فِی جِوَارِکَ وَ اجْعَلْنِی فِی أَمَانِکَ وَ فِی مَنْعِک».[7]
2. دعا برای دفع فقر:
«لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ تَوَکَّلْتُ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً».[8]
3. دعا برای جلب روزی:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ الْحَلَالِ الطَّیِّبِ رِزْقاً وَاسِعاً حَلَالًا طَیِّباً بَلَاغاً لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ صَبّاً صَبّاً هَنِیئاً مَرِیئاً مِنْ غَیْرِ کَدٍّ وَ لَا مَنٍّ مِنْ أَحَدِ خَلْقِکَ إِلَّا سَعَةً مِنْ فَضْلِکَ الْوَاسِعِ فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَمِنْ فَضْلِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ عَطِیَّتِکَ أَسْأَلُ وَ مِنْ یَدِکَ الْمَلْأَی أَسْأَلُ».[9]
4. دعا برای دفع وسوسه و حدیث نفس:
«اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ عَدْلٌ فِیَّ حُکْمُکَ مَاضٍ فِیَّ قَضَاؤُکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ أَنْزَلْتَهُ فِی کِتَابِکَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ نُورَ بَصَرِی وَ رَبِیعَ قَلْبِی وَ جَلَاءَ حُزْنِی وَ ذَهَابَ هَمِّی اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی لَا أُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً».[10]
5. دعا برای دفع چشم زخم:
امام صادق(ع) میفرماید: برای از بین بردن اثر چشم زخم، سوره «حمد» را بخوانید و سپس دعای زیر را بنویسید: «بِسْمِ اللَّهِ أُعِیذُ فُلَانَ بْنَ فُلَانَةَ بِکَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَ ذَرَأَ وَ بَرَأَ وَ مِنْ عَیْنٍ نَاظِرَةٍ وَ أُذُنٍ سَامِعَةٍ وَ لِسَانٍ نَاطِقٍ إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ مِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَ عَمَلِ الشَّیْطَانِ وَ خَیْلِهِ وَ رَجِلِهِ وَ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ».[11] [1] . و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل میکنیم؛ اسرا، 82. [2] . مانند عقاید فاسده و اخلاق زشت. [3] . سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 295، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1419 ق؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، محقق، درایتی، محمدحسین، نعمتی، محمدرضا، ج 1، ص 693، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418 ق. [4] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت(ع)، ج 6، ص 237، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409 ق. [5] . همان. [6] . حرز بهمعنای پناهگاه و جای محکم و استوار و دعائی که بر کاغذ نویسند و برای دفع چشم زخم یا دفع بلا همراه خود نگهدارند آمده، و تعویذ هم معانی شبیه حرز دارد و بهمعنای پناه دادن نیز آمده و مقصود در اینجا چنان که از دعاهائی که میآید معلوم گردد دعاهائی است که با خواندن یا نوشتن و همراه کردن آنها انسان از دردها و یا جانوران موذی و درندگان و ترس و دیگر چیزها در امان می ماند ؛ کلینی، محمد بن یعقوب- مصطفوی، سید جواد، أصول الکافی(ترجمه مصطفوی)، ج 4، ص 357، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1369 ش. [7] . کلینی، محمد، الکافی، محقق، مصحح، غفاری علی اکبر - آخوندی، محمد، ج 2، ص 568 - 569، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق. [8] . ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات( الأشعثیات)، ص 220، مکتبة النینوی الحدیثة، تهران، چاپ اول، بی تا. [9] . الکافی، ج 2، ص 550 – 551. [10] . الکافی، ج 2، ص 561. [11] . مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق، مصحح، جمعی از محققان، ج 92، ص 131، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق.
- [سایر] چه آیات و دعاهایی جهت به همراه داشتن سفارش شدهاند؟
- [سایر] برای شفایافتن بیمار چه ذکر و دعاهایی را سفارش می کنید ؟
- [سایر] امور اعتباری، انتزاعی و حقیقی را تعریف کنید؟ همراه با ذکر مثال و ذکر منبع.
- [سایر] در کدام یک از آیات سورههای لقمان و اسرأ سفارش شده است که مسلمانان با غرور روی زمین راه نروند؟
- [سایر] در برخی روایات سفارش شده به خواندن نماز با نعلین: (فصلّ فی نعلیک)! یا ائمّه(ع) در حال نماز با نعلین دیده شدهاند: (بحار، ج 80، ص 275). منظور از این نعلین چیست و چه ویژگیها یا شروطی باید داشته باشد؟ در چه صورت یا خصوصیّاتی نماز با نعلین یا کفش باطل است؟
- [سایر] آیات مربوط به تجرد روح را ذکر کنید ؟
- [سایر] لطفاً 99 نام افضل و معروف خدا را همراه با معانی آنها ذکر کنید.
- [سایر] متن کامل زیارت عاشورا همراه با ترجمه فارسی آن را ذکر کنید.
- [سایر] متن اصلی خطبه غدیر همراه با ترجمه آن را ذکر کنید.
- [سایر] متن اصلی خطبه غدیر همراه با ترجمه آن را ذکر کنید.
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است انسان بعد از هر نمازی که میخواند سی مرتبه بگوید: (سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ للّهِ وَلا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ)، ولی این ذکر در تعقیب نمازهایی که مسافر به صورت شکسته میخواند بیشتر سفارش شده است، بلکه بهتر است مسافر بعد از این نمازها شصت مرتبه این ذکر را بگوید.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است نمازهای یومیه را با جماعت بخوانند ، و در نماز صبح ومغرب و عشا ، خصوصاً برای همسایه مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را میشنود بیشتر سفارش شده است . و همچنین مستحب است سایر نمازهای واجب را با جماعت بخوانند ، ولی مشروعیت جماعت در نماز طواف ، و نماز آیات در غیر خسوف و کسوف ثابت نیست .
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است نمازهای واجب شبانهروزی و نماز میّت و نماز آیات را به جماعت بخوانند و در نمازهای شبانهروزی به ویژه نمازهای صبح، مغرب و عشاء مخصوصا برای همسایه مسجد و کسی که صدای اذان را میشنود، بیشتر سفارش شده است.
- [آیت الله سیستانی] اگر سهواً پیش از امام به سجده برود چنانچه بتواند پس از آوردن ذکر واجب سجده برگردد و همراه با امام به سجده برود، باید ذکر را بیاورد، و سپس بنا بر احتیاط واجب برگردد و احتیاط مستحب آن است که ذکر را در سجده دوم - که برای متابعت از امام آورده - نیز بگوید. و اگر عمداً برنگردد صحت جماعتش محل اشکال است ولی نمازش صحیح است به تفصیلی که در مسأله (????) گذشت. و اگر نتواند در صورت بجا آوردن ذکر واجب برگردد و امام را در سجده درک کند باید ذکر را آورده سپس با امام ادامه دهد و جماعتش صحیح است.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است مسافر بعد از هر نماز شکسته ، سی مرتبه بگوید : (سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ للّهِ وَلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ) و این ذکر گر چه در تعقیب هر نماز واجب مستحب است ولی در این مورد بیشتر سفارش شده است ، بلکه بهتر است این مورد شصت مرتبه بگوید .
- [آیت الله علوی گرگانی] سلام کردن مستحبّ است وخیلی سفارش شده است که سواره به پیاده وایستاده به نشسته وکوچکتر به بزرگتر سلام کند.
- [آیت الله اردبیلی] قرض دادن از کارهای مستحبی است که در آیات قرآن و روایات درباره آن زیاد سفارش شده است. از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم روایت شده است که: (هر کس به برادر مسلمان خود قرض بدهد مال او زیاد میشود و ملائکه بر او رحمت میفرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند، بدون حساب و به سرعت از صراط میگذرد و کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد، بهشت بر او حرام میشود.)(1)
- [آیت الله شبیری زنجانی] برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای واجب روزانه اذان و اقامه بگویند و برای مرد سفارش بیشتری شده و در نماز مغرب و صبح تأکید بیشتری دارد و احتیاط استحبابی در آن است که اقامه در نمازها ترک نشود و برای نمازهای دیگر واجب یا مستحب مشروع نیست؛ ولی پیش از نمازهای واجب غیر روزانه مثل نماز آیات در صورتی که با جماعت بخوانند مستحب است سه مرتبه بگویند: (الصلاة).
- [امام خمینی] احکام قرض - قرض دادن از کارهای مستحبی است که در آیات قرآن و اخبار راجع به آن زیاد سفارش شده است، از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده که هر کس به برادر مسلمان خود قرض بدهد مال او زیاد میشود و ملائکه بر او رحمت میفرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند، بدون حساب و به سرعت از صراط میگذرد و کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد، بهشت بر او حرام میشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر از چیزهائی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکیاتّفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد وزلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.