فرق بین سیره مستمرّه، سیره عقلا، بنای عقلا، سیره متشرعین و عرف عام و خاص چیست؟

برای درک دقیق فرق بین این اصطلاحات؛ به طور مختصر تعریف هر یک از آنها بیان می‌شود.
1. سیره: سیره به معنای روش، طریقه، هیئت، حالت، عرف و عادت است. به عبارت دیگر؛ سیره؛ یعنی چیزی که برخاسته از فطرت و عقل سلیم بوده و در میان مردم رواج پیدا کرده و مورد قبول عموم مردم قرار گرفته است.[1]
2. سیره مستمرّه همان سیره است که برای مدت طولانی به آن عمل شده باشد.
3. سیره عقلا: عادت عقلی عقلا بر انجام یا ترک کاری سیره عقلا، و به معنای روش و شیوه مستمرّ عملی همه عقلای عالم بر انجام یا ترک عملی است.
توضیح این‌که: عقلای عالم، با این‌که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف زندگی می‌کنند و دارای دین، مذهب و فرهنگ متفاوت می‌باشند، در مواردی بدون توافق قبلی، عملی یکسان را به طور مستمرّ انجام می‌دهند؛ برای مثال، همه آنها ظواهر کلام را حجت دانسته و به آن تمسک می‌نمایند و یا همه عقلا در چیزهایی که علم و تخصّصی درباره آنها ندارند به خُبره و متخصّص رجوع می‌کنند؛ چنان‌که مریض به پزشک و جاهل به عالم رجوع می‌کند.[2]
سیره عقلا سه کاربرد دارد:
یک. گاهی سیره عقلایی موضوع حکم شرعی را تبیین می‌نماید؛
دو. گاهی سیره عقلایی ظهور الفاظ را روشن نموده و در کشف مراد متکلم، چه شارع و چه غیر آن، دخالت می‌کند؛
سه. گاهی سیره عقلایی سبب استنباط حکم شرعی می‌گردد، و آن در جایی است که در مسئله، نصی وجود نداشته باشد.[3]
4. بنای عقلا: همان سیره عقلا است.[4] اما بنابر دیدگاه شهید صدر؛ اصطلاح «بنای عقلا» تنها شامل عمل و سلوک و روش عقلا نیست، بلکه شامل «مرتکزات عقلایی»؛ یعنی آن احکام عقلایی که در ژرفای ادراک و فطرت خردمندان وجود دارد، هرچند بر طریق آن سلوک و روش عملی ندارند، نیز می‌شود.[5]
5. سیره متشرّعین: سیره متشرّعه، به معنای استمرار روش و شیوه مستمر عملی میان پیروان دین، مذهب و یا گروهی خاص بر انجام عملی و یا ترک آن است، مانند: اتفاق متشرعه بر حجیت خبر ثقه‏. بنابر این، در صورتی که همه مسلمانان و یا پیروان مذهب خاصی از مسلمانان، مثل امامیه، بنای عملی بر انجام و یا ترک کاری داشته باشند، به آن، سیره مسلمین و یا سیره متشرّعه، گفته می‌شود.[6]
6. عرف: هر گفتار، یا رفتار، یا ترک گفتار و رفتاری که مردم آن‌را بشناسند و بر اساس آن عمل کنند، عرف نام دارد.[7] عرف تقسیمات متعددی دارد از جمله: عرف عام، عرف خاص، عرف عملی، عرف قولی، عرف صحیح و عرف فاسد.
عرف عام: عرف عام یا همان بنای عقلا عبارت است از چیزی که میان اغلب مردم در جوامع مختلف، از اقوام مختلف و در زمان‌های مختلف رواج داشته و بسیاری از امور عمومی اجتماع بر آن استوار است؛ مانند رجوع جاهل به عالم.[8]
عرف خاص: عرف خاص عرفی را گویند که در میان گروه خاصی که عاملی خاص آنها را جمع کرده رواج دارد؛ مانند پوشیدن لباس سفید توسط کادر پزشکی.
بنابر این، با توجه به آنچه در تعاریف بالا آمد؛ بنای عقلا همان سیره عقلا است و فرق بین موارد مختلف روشن شد.   [1] . ملکی اصفهانی، مجتبی‏، فرهنگ اصطلاحات اصول‏، ج 1، ص 349، نشر عالمه، قم، 1379ش. [2] . مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی‏، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 495، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏، قم، 1389ش. [3] . همان. [4] . جمعی از مولفین، اصطلاح نامه اصول فقه، ص 100، دفتر تبلیغات اسلامی‏، قم، 1387 ش. [5] . ر.ک: صدر، سید محمد باقر، بحوث ‏فی ‏علم ‏الأصول، ج 4، ص 234، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، 1417ق. [6] . فرهنگ نامه اصول فقه، ص 496. [7] . فرهنگ اصطلاحات اصول، ج 1، ص 386. [8] . همان، ص 387.