برای دریافت تعریف سیره و بنای عقلاء ر.ک: «سیره مستمره، سیره متشرعه، بنای عقلا و عرف»، سؤال 43565.
در سیره عقلا ممکن است با مواردی برخورد کنیم که ارتباط مستقیم با شریعت نداشته باشد، اما درباره سیره عقلائی که رابطه‌ای با شرع دارد، سؤالی مطرح می‌شود که آیا این سیره‌ها حجت‌اند؟ یعنی به مجرّد این‌که می‌بینیم عقلا در زندگی روزمره خود به خبر شخص ثقه و مورد اعتماد توجه و اعتنا کرده و به آن ترتیب اثر می‌دهند، آیا از این سیره می‌توان در امور شرعی استفاده کرد؟
آنچه مورد اتفاق است؛ این است که سیره عقلا باید مورد قبول شارع باشد، تا بتوان از آن در امور شرعی استفاده کرد،[1] اما بحث این است که رضایت شارع از یک سیره خاص عقلایی را چگونه کشف کنیم؟ دو راه برای کشف رضایت شارع ذکر شده است:[2]
1. موافقت صریح شارع و امضای سیره عقلائیه در موردی خاص: در موردی خاص، از طرف شارع یکی از سیره‌های عقلائیه تأیید و امضاء شده باشد. مثلاً در سیره عقلا و در اوضاع طبیعی و عادی، چنین بوده است که اموال و دارایی‌های هر شخص بعد از مرگش به اطرافیان او مانند فرزندان و همسر و پدر و مادرش می‌رسد، شارع این سیره را امضاء کرده، اگر چه آن‌را به‌وسیله قوانین ارث، مشخص و معین و ضابطه‌مند کرده است.
2. عدم رد و طرد یک سیره عقلائیه خاص از طرف شارع: سیره‌های عقلائیه زیادی است که ادعا شده با توجه به کثرت عمل به آنها و مبتلا به بودن آنها، می‌توان نتیجه گرفت که حتماً در منظر و دید شارع بوده است، اما ما هیچ منعی از آن از طرف شارع نداریم. ادعا شده چنین سیره‌های عقلائی که در منظر شارع بوده و شارع می‌توانسته آن‌را در صورت صلاح‌دید و وجود مصلحت منع کند ولی منع نکرده است، چنین سیره‌های عقلائی حجت است.
رجوع به خبر ثقه و شخص مورد اعتماد از این‌گونه سیره‌های عقلائی است که چنین ادعایی درباره آن شده است.[3]
سؤال بعدی این است که آیا برای اثبات موافقت شارع با یک سیره عقلائیه، عدم رد و طرد شارع کفایت می‌کند؟ یا باید موافق شارع و به اصطلاح امضای شارع هم باشد؟
اگر چه عده‌ای تنها راه حجیت سیره عقلا را در امور شرعی؛ موافقت و امضای شارع می‌دانند، اما این نظر توسط عده قابل توجهی از علما مورد قبول واقع نشده است، بلکه گفته‌اند همین مقدار که یک سیره عقلائیه در منظر و دید شارع باشد و شارع آن‌را منع نکند، دلالت بر امضا و قبول آن توسط شارع دارد.[4] [1] . مظفر، محمد رضا، اصول فقه، ج 2، ص 174، قم، اسماعیلیان، 1383ش. [2] . صدر، سید رضا، الاجتهاد و التقلید، ص 274، قم، بوستان کتاب، 1420ق. [3] . خوئی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، ج 2، ص 115، قم، العرفان، 1352ش. [4] . همان.
