طریقه خواندن نماز در اسلام اولین بار چطور بود؟ و اوقات نماز را چه کسانی معیّن می‌کردند؟

در مورد اولین نماز و نیز چگونگی تفکیک نمازها و وقت آنها، گزارش‌های گوناگونی وجود دارد. به هر حال مسلّم است که در ابتدای ظهور اسلام که مسلمانان هنوز در مکه بودند، خداوند نمازهای یومیه را بر آنان واجب کرد، اما در مورد چگونگی تفکیک نمازها، برخی گزارش‌های موجود را به استحضار می‌رسانیم:
1. اولین نمازی که پیامبر گرامی اسلام(ص) خواند، نماز ظهر بود.[1] در آن زمان، همه نمازها دو رکعتی بودند؛ یعنی همه نمازها مثل نماز صبح خوانده می‌شد. این روال همچنان ادامه داشت تا این‌که پیامبر(ص) به مدینه هجرت کرد و مسلمانان نیز به این شهر کوچ کردند. وقتی که اسلام به قدرت رسید و جهاد بر مسلمانان واجب شد؛ از سوی خداوند هفت رکعت به نمازهای یومیه اضافه شد؛ دو رکعت به نماز ظهر، دو رکعت به نماز عصر، دو رکعت به نماز عشاء و یک رکعت به نماز مغرب. اما نماز صبح، به دلیل آن‌که در آن لحظات فرشتگان روز نازل شده و فرشتگان شب، به آسمان برمی‌گردند، و هر دو گروه از فرشتگان در نماز صبح با پیامبر خدا شرکت می‌کردند، و به جهت کم بودن وقت، چیزی به آن اضافه نشد.[2]
2. نقل‌های دیگری نیز در این‌باره وجود دارد؛ مانند این‌که در روایتی آمده است؛ پیامبر خدا(ص) دستور نمازهای واجب را در معراج با خود آورد. هنگامی که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به دنیا آمدند، به شکرانه این نعمت، هفت رکعت به نمازها اضافه کرد.[3]
3. در روایتی دیگر آمده است؛ هنگام نماز مغرب، خبر ولادت حضرت فاطمه(س) به پیامبر(ص) رسید، ایشان به شکرانه این نعمت، یک رکعت به نماز مغرب اضافه کرد. بعدها نیز به خاطر ولادت امام حسن(ع) دو رکعت و به خاطر ولادت امام حسین(ع) دو رکعت دیگر به نمازها اضافه کرد.[4]
4. اوقات نماز هم از همان زمانی که دستور خواندن نماز صادر شد، تعیین گردید. امام صادق(ع) فرمود: «جبرئیل به پیامبر(ص) دستور خواندن همه نمازهای یومیه را داد و برای همه آنها دو نوع وقت[5] تعیین کرد، غیر از نماز مغرب».[6]
برای آگاهی بیشتر درباره مباحث مربوط به نماز در زمان پیامبر اسلام(ص) نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
1. «نماز خواندن به شیوه پیامبر اسلام(ص)»، سؤال 43432
2. «تشریع نماز قضا در زمان پیامبر اسلام(ص)»، سؤال 27169
3. «روش پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) در جمع بین نماز ظهر و عصر»، سؤال 3216   [1] . شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص 332، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق. [2] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 8، ص 339، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق [3] . همان، ج 3، ص 487؛ ر. ک: «واجب شدن تعداد رکعات نماز در معراج»، سؤال 10173. [4] . شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 324، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش. [5] . «یا مقصود اول وقت و آخر وقت و یا مقصود وقت فضیلت و وقت مشترک می‌باشد». [6] . شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج 1، ص 245، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1390ق.