صدای پرندگان
به استناد آیه ۴۴ سوره اسراء و روایات یاد شده، تمام حیوانات، بلکه مخلوقات، دارای نطق و کلام هستند و تسبیحگوی پروردگار متعال می‌باشند که کلامشان برای انبیا و امامان مفهوم است.
صدای پرندگان به چه معنا است؟ آیا امام حسین(ع) در کودکی به این سؤال پاسخ داده‌اند؟ و این سخنان چقدر امروزه به اثبات رسیده است؟
روایات بسیاری وارد شده است که امامان(ع)، مانند پیامبران نه تنها به زبان تمامی اهل عالم آشنا و قادر به تکلم آن بودند، بلکه حتی به زبان حیوانات از جمله پرندگان نیز آشنایی داشته و آن‌را می‌فهمیدند.[1] در این ارتباط امام سجاد و امام صادق(ع) فرموده‌اند: «چنان‌که در آیه "عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ"[2] آمده که پروردگار به حضرت سلیمان(ع) علم به سخن پرندگان و برخی از اشیا را عنایت کرده به ما علاوه بر فهم و علم به سخن پرندگان، علم به تمام اشیا را عنایت فرموده‌اند».[3] هم‌چنین ابوحمزه ثمالی می‌گوید: نزد امام سجاد بودیم هنگامی که گنجشکان آواز می‌خواندند، امام(ع) فرمود: «آیا می‌دانی اینها چه می‌گویند؟» گفتم نه، امام فرمود: «این گنجشکان پروردگارشان را تقدیس می‌کنند و از او روزی امروزشان را درخواست می‌نمایند».[4] تفسیر صدای پرندگان از نگاه امام حسین(ع) روایت می‌گوید: «در ایام کودکی امام حسین(ع) از آن‌حضرت، درباره صدای حیوانات سؤال شد، امام(ع) در پاسخ فرمود: «کرکس» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! هر گونه که می‌خواهی زندگی کن ولی بدان که عاقبت مرگ است. «باز» می‌گوید؛ ای دانا به امور پنهان و ای رفع‌‏کننده بلاها.[5] «طاوس» می‌گوید؛ خدایا! به خود ظلم کردم و به زیبایی‌ام مغرور شدم، پس مرا ببخش. «خارپشت» می‌گوید؛ خداوند بر عرش خود قرار گرفته است. «خروس» می‌گوید؛ هر کس خدا را شناخت او را فراموش نمی‌کند. «مرغ» می‌گوید؛ ای خدایی که بر حقی، تو بر حقی و سخن تو حق است. «قرقی» می‌گوید؛ به خدا و روز قیامت، ایمان دارم. «لاشخور» می‌گوید؛ به خدا توکل کن که او روزی می‌دهد. «عقاب» می‌گوید؛ هر کس از خدا اطاعت کند، سختی نمی‌بیند. «شاهین» می‌گوید؛ خداوند، پاک، منزه و حقّ است، چه حقّی! «جغد» می‌گوید؛ انس در دوری نمودن از مردم است. «کلاغ» می‌گوید؛ ای روزی دهنده! روزی حلال برسان. «دُرنا» می‌گوید؛ خدایا! مرا از شرّ دشمنانم حفظ کن. «لک لک» می‌گوید؛ هر کس از مردم فاصله بگیرد، راحت‌‏تر است. «اردک» می‌گوید؛ آمرزش تو را خواهانم ای خدا!. «هدهد» می‌گوید؛ چقدر شقی و بدبخت است کسی که گناه می‌کند. «قمری» می‌گوید؛ ای دانای به اسرار و پنهانها، ای خدا!. «کبوتر» می‌گوید؛ تویی خدا و غیر از تو خدایی نیست.[6] «زاغ» می‌گوید؛ منزّه است کسی که بر او چیزی مخفی نیست. «طوطی» می‌گوید؛ یاد خدا باعث مغفرت گناهان است. «گنجشک» می‌گوید؛ طلب آمرزش می‌کنم از گناهانی که خدا را به خشم آورد. «بلبل» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله حقّا حقّا.[7] «کبک» می‌گوید؛ قیامت نزدیک است. «بلدرچین» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! چه چیز تو را از مرگ غافل کرده است. «مرغ شکاری» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله و آله خیرة الله. «فاخته»[8] می‌گوید؛ یا واحد یا احد یا فرد یا صمد. «دارکوب» می‌گوید؛ خدای من! مرا از آتش نجات بده. «چکاوک» می‌گوید؛ خدایا! گناهان مؤمنان را ببخش. «کبوتر صحرایی» می‌گوید؛ خدایا! اگر مرا نبخشی، بدبخت می‌شوم.[9] «مرغ عشق» می‌گوید؛ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ [العلیّ‏] العظیم. «شتر مرغ» می‌گوید؛ معبودی به غیر از خدا نیست. «پرستو» هنگام صدا کردن، سوره حمد را می‌خواند و می‌گوید؛ ای قبول‌‏کننده توبه‌‏کنندگان! ای خدا! حمد و ثنا برای تو است».[10] پس از آن امام به تفسیر صدای غیر پرندگان از حیوانات دیگر پرداخت و در خاتمه با استناد به آیه «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ»،[11] فرمود که تمام مخلوقات خداوند او را تسبیح می‌کنند.[12] بنابراین به استناد آیه مذکور و روایات یاد شده، تمامی حیوانات بلکه مخلوقات، دارای نطق و کلام هستند و تسبیح‌‌گوی پروردگار متعال می‌باشند که کلامشان برای انبیاء و امامان مفهوم است. [1] . شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، النص، ص 289 - 301، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [2] . «ای مردم! زبان پرندگان به ما تعلیم داده شده، و از هر چیز به ما عطا گردیده است». نمل، 16. [3] . همان، ص 293. [4] . همان. [5] . قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج 1، ص 248، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، چاپ اول، 1409ق. [6] . همان، ص 249. [7] . همان، ص 250. [8] . نوعی کبوتر، قمری. [9] . الخرائج و الجرائح، ج ‏1، ص 250. [10] . همان، ص 251. [11] . «هر موجودی، تسبیح و حمد او می‌گوید ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمی». اسراء، 44. [12] . الخرائج و الجرائح، همان، ص 252.
روایات بسیاری وارد شده است که امامان(ع)، مانند پیامبران نه تنها به زبان تمامی اهل عالم آشنا و قادر به تکلم آن بودند، بلکه حتی به زبان حیوانات از جمله پرندگان نیز آشنایی داشته و آن‌را می‌فهمیدند.[1] در این ارتباط امام سجاد و امام صادق(ع) فرموده‌اند: «چنان‌که در آیه "عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ"[2] آمده که پروردگار به حضرت سلیمان(ع) علم به سخن پرندگان و برخی از اشیا را عنایت کرده به ما علاوه بر فهم و علم به سخن پرندگان، علم به تمام اشیا را عنایت فرموده‌اند».[3] هم‌چنین ابوحمزه ثمالی می‌گوید: نزد امام سجاد بودیم هنگامی که گنجشکان آواز می‌خواندند، امام(ع) فرمود: «آیا می‌دانی اینها چه می‌گویند؟» گفتم نه، امام فرمود: «این گنجشکان پروردگارشان را تقدیس می‌کنند و از او روزی امروزشان را درخواست می‌نمایند».[4] تفسیر صدای پرندگان از نگاه امام حسین(ع) روایت می‌گوید: «در ایام کودکی امام حسین(ع) از آن‌حضرت، درباره صدای حیوانات سؤال شد، امام(ع) در پاسخ فرمود: «کرکس» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! هر گونه که می‌خواهی زندگی کن ولی بدان که عاقبت مرگ است. «باز» می‌گوید؛ ای دانا به امور پنهان و ای رفع‌‏کننده بلاها.[5] «طاوس» می‌گوید؛ خدایا! به خود ظلم کردم و به زیبایی‌ام مغرور شدم، پس مرا ببخش. «خارپشت» می‌گوید؛ خداوند بر عرش خود قرار گرفته است. «خروس» می‌گوید؛ هر کس خدا را شناخت او را فراموش نمی‌کند. «مرغ» می‌گوید؛ ای خدایی که بر حقی، تو بر حقی و سخن تو حق است. «قرقی» می‌گوید؛ به خدا و روز قیامت، ایمان دارم. «لاشخور» می‌گوید؛ به خدا توکل کن که او روزی می‌دهد. «عقاب» می‌گوید؛ هر کس از خدا اطاعت کند، سختی نمی‌بیند. «شاهین» می‌گوید؛ خداوند، پاک، منزه و حقّ است، چه حقّی! «جغد» می‌گوید؛ انس در دوری نمودن از مردم است. «کلاغ» می‌گوید؛ ای روزی دهنده! روزی حلال برسان. «دُرنا» می‌گوید؛ خدایا! مرا از شرّ دشمنانم حفظ کن. «لک لک» می‌گوید؛ هر کس از مردم فاصله بگیرد، راحت‌‏تر است. «اردک» می‌گوید؛ آمرزش تو را خواهانم ای خدا!. «هدهد» می‌گوید؛ چقدر شقی و بدبخت است کسی که گناه می‌کند. «قمری» می‌گوید؛ ای دانای به اسرار و پنهانها، ای خدا!. «کبوتر» می‌گوید؛ تویی خدا و غیر از تو خدایی نیست.[6] «زاغ» می‌گوید؛ منزّه است کسی که بر او چیزی مخفی نیست. «طوطی» می‌گوید؛ یاد خدا باعث مغفرت گناهان است. «گنجشک» می‌گوید؛ طلب آمرزش می‌کنم از گناهانی که خدا را به خشم آورد. «بلبل» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله حقّا حقّا.[7] «کبک» می‌گوید؛ قیامت نزدیک است. «بلدرچین» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! چه چیز تو را از مرگ غافل کرده است. «مرغ شکاری» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله و آله خیرة الله. «فاخته»[8] می‌گوید؛ یا واحد یا احد یا فرد یا صمد. «دارکوب» می‌گوید؛ خدای من! مرا از آتش نجات بده. «چکاوک» می‌گوید؛ خدایا! گناهان مؤمنان را ببخش. «کبوتر صحرایی» می‌گوید؛ خدایا! اگر مرا نبخشی، بدبخت می‌شوم.[9] «مرغ عشق» می‌گوید؛ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ [العلیّ‏] العظیم. «شتر مرغ» می‌گوید؛ معبودی به غیر از خدا نیست. «پرستو» هنگام صدا کردن، سوره حمد را می‌خواند و می‌گوید؛ ای قبول‌‏کننده توبه‌‏کنندگان! ای خدا! حمد و ثنا برای تو است».[10] پس از آن امام به تفسیر صدای غیر پرندگان از حیوانات دیگر پرداخت و در خاتمه با استناد به آیه «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ»،[11] فرمود که تمام مخلوقات خداوند او را تسبیح می‌کنند.[12] بنابراین به استناد آیه مذکور و روایات یاد شده، تمامی حیوانات بلکه مخلوقات، دارای نطق و کلام هستند و تسبیح‌‌گوی پروردگار متعال می‌باشند که کلامشان برای انبیاء و امامان مفهوم است. [1] . شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، النص، ص 289 - 301، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [2] . «ای مردم! زبان پرندگان به ما تعلیم داده شده، و از هر چیز به ما عطا گردیده است». نمل، 16. [3] . همان، ص 293. [4] . همان. [5] . قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج 1، ص 248، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، چاپ اول، 1409ق. [6] . همان، ص 249. [7] . همان، ص 250. [8] . نوعی کبوتر، قمری. [9] . الخرائج و الجرائح، ج ‏1، ص 250. [10] . همان، ص 251. [11] . «هر موجودی، تسبیح و حمد او می‌گوید ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمی». اسراء، 44. [12] . الخرائج و الجرائح، همان، ص 252.
عنوان سوال:
صدای پرندگان به چه معنا است؟ آیا امام حسین(ع) در کودکی به این سؤال پاسخ داده‌اند؟ و این سخنان چقدر امروزه به اثبات رسیده است؟
پاسخ:
روایات بسیاری وارد شده است که امامان(ع)، مانند پیامبران نه تنها به زبان تمامی اهل عالم آشنا و قادر به تکلم آن بودند، بلکه حتی به زبان حیوانات از جمله پرندگان نیز آشنایی داشته و آن‌را می‌فهمیدند.[1]
در این ارتباط امام سجاد و امام صادق(ع) فرموده‌اند: «چنان‌که در آیه "عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ وَ أُوتِینا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ"[2] آمده که پروردگار به حضرت سلیمان(ع) علم به سخن پرندگان و برخی از اشیا را عنایت کرده به ما علاوه بر فهم و علم به سخن پرندگان، علم به تمام اشیا را عنایت فرموده‌اند».[3]
همچنین ابوحمزه ثمالی می‌گوید: نزد امام سجاد بودیم هنگامی که گنجشکان آواز می‌خواندند، امام(ع) فرمود: «آیا می‌دانی اینها چه می‌گویند؟» گفتم نه، امام فرمود: «این گنجشکان پروردگارشان را تقدیس می‌کنند و از او روزی امروزشان را درخواست می‌نمایند».[4]
تفسیر صدای پرندگان از نگاه امام حسین(ع)
روایت می‌گوید: «در ایام کودکی امام حسین(ع) از آن‌حضرت، درباره صدای حیوانات سؤال شد، امام(ع) در پاسخ فرمود: «کرکس» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! هر گونه که می‌خواهی زندگی کن ولی بدان که عاقبت مرگ است. «باز» می‌گوید؛ ای دانا به امور پنهان و ای رفعکننده بلاها.[5]
«طاوس» می‌گوید؛ خدایا! به خود ظلم کردم و به زیبایی‌ام مغرور شدم، پس مرا ببخش. «خارپشت» می‌گوید؛ خداوند بر عرش خود قرار گرفته است. «خروس» می‌گوید؛ هر کس خدا را شناخت او را فراموش نمی‌کند. «مرغ» می‌گوید؛ ای خدایی که بر حقی، تو بر حقی و سخن تو حق است. «قرقی» می‌گوید؛ به خدا و روز قیامت، ایمان دارم. «لاشخور» می‌گوید؛ به خدا توکل کن که او روزی می‌دهد. «عقاب» می‌گوید؛ هر کس از خدا اطاعت کند، سختی نمی‌بیند. «شاهین» می‌گوید؛ خداوند، پاک، منزه و حقّ است، چه حقّی! «جغد» می‌گوید؛ انس در دوری نمودن از مردم است. «کلاغ» می‌گوید؛ ای روزی دهنده! روزی حلال برسان. «دُرنا» می‌گوید؛ خدایا! مرا از شرّ دشمنانم حفظ کن. «لک لک» می‌گوید؛ هر کس از مردم فاصله بگیرد، راحتتر است. «اردک» می‌گوید؛ آمرزش تو را خواهانم ای خدا!. «هدهد» می‌گوید؛ چقدر شقی و بدبخت است کسی که گناه می‌کند. «قمری» می‌گوید؛ ای دانای به اسرار و پنهانها، ای خدا!. «کبوتر» می‌گوید؛ تویی خدا و غیر از تو خدایی نیست.[6]
«زاغ» می‌گوید؛ منزّه است کسی که بر او چیزی مخفی نیست. «طوطی» می‌گوید؛ یاد خدا باعث مغفرت گناهان است. «گنجشک» می‌گوید؛ طلب آمرزش می‌کنم از گناهانی که خدا را به خشم آورد. «بلبل» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله حقّا حقّا.[7] «کبک» می‌گوید؛ قیامت نزدیک است. «بلدرچین» می‌گوید؛ ای فرزند آدم! چه چیز تو را از مرگ غافل کرده است. «مرغ شکاری» می‌گوید؛ لا إِلهَ إِلَّا الله مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله و آله خیرة الله. «فاخته»[8] می‌گوید؛ یا واحد یا احد یا فرد یا صمد. «دارکوب» می‌گوید؛ خدای من! مرا از آتش نجات بده. «چکاوک» می‌گوید؛ خدایا! گناهان مؤمنان را ببخش. «کبوتر صحرایی» می‌گوید؛ خدایا! اگر مرا نبخشی، بدبخت می‌شوم.[9]
«مرغ عشق» می‌گوید؛ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ [العلیّ] العظیم. «شتر مرغ» می‌گوید؛ معبودی به غیر از خدا نیست. «پرستو» هنگام صدا کردن، سوره حمد را می‌خواند و می‌گوید؛ ای قبولکننده توبه‌کنندگان! ای خدا! حمد و ثنا برای تو است».[10]
پس از آن امام به تفسیر صدای غیر پرندگان از حیوانات دیگر پرداخت و در خاتمه با استناد به آیه «وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ»،[11] فرمود که تمام مخلوقات خداوند او را تسبیح می‌کنند.[12]
بنابراین به استناد آیه مذکور و روایات یاد شده، تمامی حیوانات بلکه مخلوقات، دارای نطق و کلام هستند و تسبیحگوی پروردگار متعال می‌باشند که کلامشان برای انبیاء و امامان مفهوم است. [1] . شیخ مفید، الاختصاص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، النص، ص 289 - 301، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [2] . «ای مردم! زبان پرندگان به ما تعلیم داده شده، و از هر چیز به ما عطا گردیده است». نمل، 16. [3] . همان، ص 293. [4] . همان. [5] . قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج 1، ص 248، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، چاپ اول، 1409ق. [6] . همان، ص 249. [7] . همان، ص 250. [8] . نوعی کبوتر، قمری. [9] . الخرائج و الجرائح، ج 1، ص 250. [10] . همان، ص 251. [11] . «هر موجودی، تسبیح و حمد او می‌گوید ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمی». اسراء، 44. [12] . الخرائج و الجرائح، همان، ص 252.
- [سایر] آیا حضرت مهدی علیه السلام برای اثبات امامتشان در کودکی اقدامی انجام داده‌اند؟
- [سایر] وهابیون بوسیدن علم امام حسین (ع) را تحریم کرده اند؛ پاسخ آن چیست؟
- [سایر] آیا درست است که امام حسین(ع) از کودکی عطش داشته و امام علی(ع) به حضرت عباس(ع) سفارش کرده بود که همیشه مواظب تشنگی برادرت باش و به او آب برسان و سقای او باش؟
- [سایر] چرا به امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) لقب (ابا الحسن) را داده‌اند؟
- [سایر] چرا اسم امام حسین(ع) را حسین گذاشتند؟ چرا اسم امام علی(ع) را علی گذاشتند؟
- [سایر] چرا فرزندان امام حسن مجتبی (ع) مانند قاسم و عبد الله کوچک تر از فرزندان امام حسین (ع) مانند امام سجاد (ع) و علی اکبر هستند، با وجود آن که امام مجتبی بزرگ تر از امام حسین (ع) می باشند؟
- [سایر] می‌گویند شمر و امام حسین(ع) در کودکی با همبازی میکردند و خانه آنها در یک محل بود! آیا صحیح است؟
- [سایر] سلام. امام حسن مجتبی(ع) در مورد لیاقت برادرش حسین(ع) برای ا مامت به محمد حنفیه چه فرمود و او چه پاسخ داد؟
- [سایر] چند دختر از امام حسین(ع) در واقعة کربلا حاضر بودند و بطور کلی امام حسین(ع) چند دختر داشتند؟
- [سایر] چه ویژگی در سخنان واشعار منقول از امام حسین (علیه السلام) وجود دارد که حاکی از روح بزرگ ایشان است؟
- [آیت الله خوئی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلًا به زیارت حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) مشرف شود چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست، و اگر بواسطة عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله مظاهری] مکروه است که در گریه بر میّت صدا را خیلی بلند کنند. ______ 1) آیا تو بر پیمانی - که با آن ما را ترک کردی - وفاداری؟ پیمان بر شهادت به اینکه نیست خدایی غیر از خداوند متعال، او که یکتاست و شریکی برای او نیست و به اینکه محمد صلی الله علیه وآله وسلم بنده و رسول اوست و سید پیامبران و خاتم آنان است و به اینکه علی علیه السلام امیر مومنان و سید امامان و امامی است که خداوند متعال، فرمانبرداری از او را بر همه عالمیان واجب فرموده است و به اینکه حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم آل محمد - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان مومنان و حجّتهای خداوند بر همه خلائق و امامان تو هستند، که پیشروان هدایت و نیکوکاری هستند. 2) هنگامی که دو فرشته نزدیک به خداوند (نکیر و منکر) که فرستادگان از جانب خدای متعالند، به سوی تو آمدند و از تو در مورد خدایت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبلهات و امامانت سوال کردند،پس نترس و اندوهگین نشو و در جواب آنان بگو: خداوند، پروردگار من و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، پیامبر من و اسلام، دین من و قرآن، کتاب من و کعبه، قبله من و امیر مومنان علی بن ابی طالب، امام من و حسن بن علی، امام من و حسین بن علی، امام من و زین العابدین، امام من و محمد باقر، امام من و جعفر صادق، امام من، و موسی کاظم، امام من و علی رضا، امام من و محمد جواد امام من و علی هادی، امام من و حسن عسکری، امام من و حجّت منتظَر، امام من می‌باشند، اینان - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان و سروران و رهبران و شفیعان من می‌باشند، در دنیا و آخرت به آنان دوستی میورزم و از دشمنان آنان دوری میجویم، سپس بدان ای فلان فرزند فلان. 3) بدرستی که خداوند متعال، بهترین پروردگار و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، بهترین پیامبر و امیر مومنان علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم او یعنی دوازده امام، بهترین امامان هستند و آنچه را محمد صلی الله علیه وآله وسلم آورده است حقّ است و مرگ حقّ است و سوال منکر و نکیر در قبر حقّ است و برانگیخته شدن (برای روز قیامت)، حقّ است و رستاخیز، حقّ است و صراط، حقّ است و میزان (اعمال)، حقّ است و تطایر کتب، حقّ است و بهشت، حقّ است و جهنم، حقّ است و آن ساعت معهود (روز قیامت)، خواهد آمد و هیچ تردیدی در آن نیست و به تحقیق خداوند متعال کسانی را، که در قبرها هستند، بر خواهد انگیخت. 4) خداوند تو را بر قول ثابت، پایدار فرماید و به راه مستقیم هدایت فرماید و بین تو و امامان تو در جایگاهی از رحمتش، شناخت ایجاد فرماید. 5) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را با برهانی از خودت روبرو گردان، خداوندا (درخواست میکنیم)عفو تو را، عفو تو را. 6) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را از جانب خودت با رضوان روبرو کن و قبر او را از بخشایش خودت آرام فرما، رحمتی که بوسیله آن از مهربانی هر کس دیگری بی نیاز گردد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلا به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام) مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر بواسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله سبحانی] خوردن خاک و گِل حرام است، ولی خوردن کمی از تربت پاک حضرت سیّدالشهداء امام حسین(علیه السلام) که از قبر شریف اخذ شود (کمتر از یک نخود) به قصد شفاء اشکال ندارد و همچنین گل داغستان و گل ارمنی که برای معالجه می خورند در صورتی که علاج منحصر به آن باشد جایز است.
- [آیت الله سبحانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام)مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله بروجردی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله عَلَیْهِ السَّلَام مشّرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطهی عذری نتواند آن امام را زیارت کند، چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن خاک و گل حرام است، ولی خوردن کمی از تربت پاک حضرت سیدالشهداء امام حسین(علیه السلام) (کمتر از یک نخود) به قصد شفاء اشکال ندارد و همچنین گل داغستان و گل ارمنی که برای معالجه می خورند در صورتی که علاج منحصر به آن باشد جایز است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه نذر کند به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت امام حسین(علیه السلام) مشرف شود، اگر به زیارت امام دیگری برود کافی نیست و هرگاه به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او نیست.
- [آیت الله جوادی آملی] ) .االله اکبر) یعنی خدای سبحان بزرگ‌تر از آن است که وصف شود. (أشهد أن لا إله الاّ االله ), یعنی شهادت می دهم که غیر خدای یکتا و یگانه خدای دیگری نیست . (أشهد أنّ محمداً رسول االله ); یعنی شهادت میدهم که حضرت محمدبن عبداالله(ص) پیامبر و فرستاده خداست . (أشهد أنّ علیاً امیرالمؤمنین و ولیّ االله)؛ یعنی شهادت میدهم که حضرت علی(ع)امیر مؤمنان و ولیّ خدا بر همه خلق است . (حیّ علی الصلاة )؛ یعنی بشتاب برای اقامه نماز، (حیّ علی الفلاح)؛ یعنی بشتاب برای رستگاری، (حیّ علی خیر العمل )؛ یعنی بشتاب برای بهترین کار که نماز است، (قد قامت الصلاة)؛ یعنی به تحقیق نماز برپا شد، (لا إله الاّ االله )؛ یعنی خدایی؛ جز خدای یکتا و یگانه, سزاوار پرستش نیست.
- [آیت الله مظاهری] مستحب است انسان بعد از نماز مقداری مشغول تعقیب یعنی خواندن ذکر و دعا و قرآن شود. و بهتر است پیش از آنکه از جای خود حرکت کند رو به قبله تعقیب را بخواند و لازم نیست تعقیب به عربی باشد ولی بهتر است چیزهایی را که در کتاب‌های دعا دستور داده‌اند بخواند، و از تعقیبهایی که سفارش بسیار شده است، تسبیح حضرت زهرا علیها السلام است که باید به این ترتیب گفته شود: 34 مرتبه اللَّه اکبر، بعد 33 مرتبه الحمدللَّه، و بعد از آن 33 مرتبه سبحان اللَّه، و امام صادق علیه السلام فرموده است: تسبیح مادرم حضرت زهرا علیها السلام نزد من بهتر از هزار رکعت نماز است.