شان نزول
سنی:
با سلام. آیا در قرآن شأن نزول آیه‌ای در باره طلحه و زبیر وجود دارد؟
طلحه و زبیر از اولین مسلمانان و از مهاجران پیشتازی بودند که در ابتدای اسلام، عملکرد مثبت و چشم‌گیری داشتند. با این وجود، برخی نقاط ضعف در زمان پیامبر(ص) از آنان مشاهده شد، و بعد از پیامبر(ص) و در زمان خلافت امام علی(ع) عمل‌کردی کاملاً منفی داشتند که به هیچ وجه قابل دفاع نیست. نقل‌هایی وجود دارد که برخی آیات را به این دو صحابی ارتباط می‌دهد، برخی از آنها به عنوان شأن نزول مطرح شده و برخی نیز به عنوان جری و تطبیق است. در ذیل بدون آن‌که وارد بررسی سندی شویم، به برخی از این نقل‌ها اشاره می‌کنیم: 1. «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب».‏[1] از فتنه‌‌ای بهراسید که عواقبش تنها دامن‌گیر ستمکاران نخواهد شد و ...[2] در همین زمینه نقل شده است که این آیه در جنگ بدر نازل شد، اما این فتنه در روز جنگ جمل دامن‌گیر آنان شد؛ زیرا در آن‌جا بود که طلحه و زبیری که هر دو از بدریون به شمار می‌آمدند در نبرد با سپاهیان امام علی(ع) کشته شدند. در تفسیر «الدرّ المنثور» از زبیر بن عوام نقل است که می‌گفت: ما آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ... »، را مکرر می‌خواندیم ولی گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشیم اما اکنون فهمیدیم که مراد از آیه ما هستیم. در همین کتاب از مطرف روایت شده که من به زبیر بن عوام می‌گفتم: یا ابا عبد اللّه! خلیفه(عثمان) را یاری نکردید تا هنگامی که کشته شد و اکنون به خون‌خواهی او برخاسته‌اید! زبیر در پاسخ گفت: ما در زمان رسول اکرم(ص)، همچنین در زمان ابوبکر، عمر و عثمان آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ...» را همواره می‌خواندیم اما گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشم تا این‌که فتنه در میان ما رخ داد.[3] 2. هنگامی که آیه «النَّبِیُّ أَوْلی‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»،[4] نازل شد و ازدواج با زنان پیامبر(ص) بر مسلمانان حرام شد، طلحه خشمناک شد و گفت محمد(ص) زنانش را بر ما حرام می‌کند، در حالی‌که او با زنان ما حق ازدواج دارد! من بعد از او با دختر عمویم عایشه ازدواج خواهم کرد! ... به دنبال این سخنان بود که خداوند این آیه را نازل کرد: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً»؛[5] و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است. این ماجرا با اندکی تفاوت در کتب معتبر اهل سنت،[6] همچنین برخی منابع شیعی[7] نقل شده است. 3. «إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ»؛[8] کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود و (هیچ‌گاه) داخل بهشت نخواهند شد، مگر این‌که شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این‌گونه، گنه‌کاران را جزا می‌دهیم! از امام جعفر صادق(ع) نقل می‌کنند این آیه در باره طلحه و زبیر نازل شده و منظور از جمل، شتر آنها در جنگ جمل است.[9] 4 . برخی منابع اهل سنت، آیه 23 سوره احزاب که مؤمنان را به شهیدان و منتظران تقسیم می‌کند، در مورد طلحه می‌دانند. وی با آن‌که در جنگ احد به شدّت زخمی شد، اما از قافله شهدا بازماند.[10] [1] . انفال، 25. [2] . قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج ‏1، ص 271، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق. [3] . سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏3، ص 177، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق. [4] . احزاب، 6. [5] . همان 53. [6] . قرطبی، محمد بن أحمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 228، تهران، ناصرخسرو، 1364ش. [7] . تفسیر القمی، ج ‏2، ص 195. [8] . اعراف، 40. [9] . تفسیر القمی، ج ‏1، ص 230؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 542، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق. [10] . واحدی، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، ص 367، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
طلحه و زبیر از اولین مسلمانان و از مهاجران پیشتازی بودند که در ابتدای اسلام، عملکرد مثبت و چشم‌گیری داشتند. با این وجود، برخی نقاط ضعف در زمان پیامبر(ص) از آنان مشاهده شد، و بعد از پیامبر(ص) و در زمان خلافت امام علی(ع) عمل‌کردی کاملاً منفی داشتند که به هیچ وجه قابل دفاع نیست. نقل‌هایی وجود دارد که برخی آیات را به این دو صحابی ارتباط می‌دهد، برخی از آنها به عنوان شأن نزول مطرح شده و برخی نیز به عنوان جری و تطبیق است. در ذیل بدون آن‌که وارد بررسی سندی شویم، به برخی از این نقل‌ها اشاره می‌کنیم: 1. «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب».‏[1] از فتنه‌‌ای بهراسید که عواقبش تنها دامن‌گیر ستمکاران نخواهد شد و ...[2] در همین زمینه نقل شده است که این آیه در جنگ بدر نازل شد، اما این فتنه در روز جنگ جمل دامن‌گیر آنان شد؛ زیرا در آن‌جا بود که طلحه و زبیری که هر دو از بدریون به شمار می‌آمدند در نبرد با سپاهیان امام علی(ع) کشته شدند. در تفسیر «الدرّ المنثور» از زبیر بن عوام نقل است که می‌گفت: ما آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ... »، را مکرر می‌خواندیم ولی گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشیم اما اکنون فهمیدیم که مراد از آیه ما هستیم. در همین کتاب از مطرف روایت شده که من به زبیر بن عوام می‌گفتم: یا ابا عبد اللّه! خلیفه(عثمان) را یاری نکردید تا هنگامی که کشته شد و اکنون به خون‌خواهی او برخاسته‌اید! زبیر در پاسخ گفت: ما در زمان رسول اکرم(ص)، همچنین در زمان ابوبکر، عمر و عثمان آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ...» را همواره می‌خواندیم اما گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشم تا این‌که فتنه در میان ما رخ داد.[3] 2. هنگامی که آیه «النَّبِیُّ أَوْلی‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»،[4] نازل شد و ازدواج با زنان پیامبر(ص) بر مسلمانان حرام شد، طلحه خشمناک شد و گفت محمد(ص) زنانش را بر ما حرام می‌کند، در حالی‌که او با زنان ما حق ازدواج دارد! من بعد از او با دختر عمویم عایشه ازدواج خواهم کرد! ... به دنبال این سخنان بود که خداوند این آیه را نازل کرد: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً»؛[5] و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است. این ماجرا با اندکی تفاوت در کتب معتبر اهل سنت،[6] همچنین برخی منابع شیعی[7] نقل شده است. 3. «إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ»؛[8] کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود و (هیچ‌گاه) داخل بهشت نخواهند شد، مگر این‌که شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این‌گونه، گنه‌کاران را جزا می‌دهیم! از امام جعفر صادق(ع) نقل می‌کنند این آیه در باره طلحه و زبیر نازل شده و منظور از جمل، شتر آنها در جنگ جمل است.[9] 4 . برخی منابع اهل سنت، آیه 23 سوره احزاب که مؤمنان را به شهیدان و منتظران تقسیم می‌کند، در مورد طلحه می‌دانند. وی با آن‌که در جنگ احد به شدّت زخمی شد، اما از قافله شهدا بازماند.[10] [1] . انفال، 25. [2] . قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج ‏1، ص 271، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق. [3] . سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏3، ص 177، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق. [4] . احزاب، 6. [5] . همان 53. [6] . قرطبی، محمد بن أحمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 228، تهران، ناصرخسرو، 1364ش. [7] . تفسیر القمی، ج ‏2، ص 195. [8] . اعراف، 40. [9] . تفسیر القمی، ج ‏1، ص 230؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 542، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق. [10] . واحدی، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، ص 367، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
پاسخ:
طلحه و زبیر از اولین مسلمانان و از مهاجران پیشتازی بودند که در ابتدای اسلام، عملکرد مثبت و چشم‌گیری داشتند. با این وجود، برخی نقاط ضعف در زمان پیامبر(ص) از آنان مشاهده شد، و بعد از پیامبر(ص) و در زمان خلافت امام علی(ع) عمل‌کردی کاملاً منفی داشتند که به هیچ وجه قابل دفاع نیست.
نقل‌هایی وجود دارد که برخی آیات را به این دو صحابی ارتباط می‌دهد، برخی از آنها به عنوان شأن نزول مطرح شده و برخی نیز به عنوان جری و تطبیق است.
در ذیل بدون آنکه وارد بررسی سندی شویم، به برخی از این نقل‌ها اشاره می‌کنیم:
1. «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب».[1] از فتنه‌‌ای بهراسید که عواقبش تنها دامن‌گیر ستمکاران نخواهد شد و ...[2]
در همین زمینه نقل شده است که این آیه در جنگ بدر نازل شد، اما این فتنه در روز جنگ جمل دامن‌گیر آنان شد؛ زیرا در آنجا بود که طلحه و زبیری که هر دو از بدریون به شمار می‌آمدند در نبرد با سپاهیان امام علی(ع) کشته شدند.
در تفسیر «الدرّ المنثور» از زبیر بن عوام نقل است که می‌گفت: ما آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ... »، را مکرر می‌خواندیم ولی گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشیم اما اکنون فهمیدیم که مراد از آیه ما هستیم.
در همین کتاب از مطرف روایت شده که من به زبیر بن عوام می‌گفتم: یا ابا عبد اللّه! خلیفه(عثمان) را یاری نکردید تا هنگامی که کشته شد و اکنون به خون‌خواهی او برخاسته‌اید! زبیر در پاسخ گفت: ما در زمان رسول اکرم(ص)، همچنین در زمان ابوبکر، عمر و عثمان آیه «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً ...» را همواره می‌خواندیم اما گمان نداشتیم که خود مصداق آن باشم تا این‌که فتنه در میان ما رخ داد.[3]
2. هنگامی که آیه «النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ»،[4] نازل شد و ازدواج با زنان پیامبر(ص) بر مسلمانان حرام شد، طلحه خشمناک شد و گفت محمد(ص) زنانش را بر ما حرام می‌کند، در حالی‌که او با زنان ما حق ازدواج دارد! من بعد از او با دختر عمویم عایشه ازدواج خواهم کرد! ... به دنبال این سخنان بود که خداوند این آیه را نازل کرد: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً»؛[5] و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است. این ماجرا با اندکی تفاوت در کتب معتبر اهل سنت،[6] همچنین برخی منابع شیعی[7] نقل شده است.
3. «إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیاطِ»؛[8] کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود و (هیچ‌گاه) داخل بهشت نخواهند شد، مگر این‌که شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این‌گونه، گنه‌کاران را جزا می‌دهیم!
از امام جعفر صادق(ع) نقل می‌کنند این آیه در باره طلحه و زبیر نازل شده و منظور از جمل، شتر آنها در جنگ جمل است.[9]
4 . برخی منابع اهل سنت، آیه 23 سوره احزاب که مؤمنان را به شهیدان و منتظران تقسیم می‌کند، در مورد طلحه می‌دانند. وی با آنکه در جنگ احد به شدّت زخمی شد، اما از قافله شهدا بازماند.[10] [1] . انفال، 25. [2] . قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب، ج 1، ص 271، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق. [3] . سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 3، ص 177، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق. [4] . احزاب، 6. [5] . همان 53. [6] . قرطبی، محمد بن أحمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 228، تهران، ناصرخسرو، 1364ش. [7] . تفسیر القمی، ج 2، ص 195. [8] . اعراف، 40. [9] . تفسیر القمی، ج 1، ص 230؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 542، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق. [10] . واحدی، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، ص 367، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
- [سایر] آیا ابراز پشیمانی و توبه طلحه و زبیر از برافروختن آتش جنگ جمل صحت دارد؟
- [سایر] طلحه و زبیر و عایشه در قتل عثمان چه نقشی داشتند؟
- [سایر] چرا امام علی(علیه السلام) به پیشنهاد درگیر نشدن با طلحه و زبیر جواب رد داد؟
- [سایر] چرا علی-علیه السلام- در برابر خواست طلحه و زبیر عایشه تسلیم نشد و در جنگ جمل باآنها به مقابله پرداخت؟
- [سایر] در جنگ أحد چه کسی با طلحة بن ابی طلحه جنگید؟
- [سایر] نقشه طلحه در مخالفت با عمر چه بود؟ آیا او در قتل عثمان نیز نقش داشت؟
- [سایر] چرا امام خمینی(ره) در برابر فساد ها قاطع می ایستادند، امام علی(ع) در مقابل زیاده خواهی طلحه و زبیر با قاطعیت ایستادند و حتی با آنها به جنگ پرداختند و مصلحت اندیشی نکردند ولی بحث به فسادهای الان که می
- [سایر] آیا درست است که پیامبر(ص) به طلحه وعده بهشت دادند، با این‌که بعدها طلحه از مسببان جنگ جمل بوده است؟
- [سایر] سلام آیا صحیح است که حضرت سکینه با مصعب ابن زبیر ازدواج نموده است.ودرصورت صحیح بودن دلیل این امرچیست
- [سایر] آیا ازدواجهای متعدد حضرت سکینه بخصوص با مصعب بن زبیر صحت دارد؟
مسئله مرتبط یافت نشد