http://www.islamquest.net

آیا کمیل بن زیاد توسط امام علی(ع) توبیخ شده و حد خورد؟
از منابع معتبری چون نهج البلاغه برداشت می‌شود که کمیل بن زیاد بن نُهَیک نَخَعی کوفی(متوفای 82ق)[1] با وجود تمام برجستگی‌ها و نقاط قوّت، اما دارای ضعف در فرماندهی نظامی بود و به همین جهت توسط امام علی(ع) توبیخ شد، اما مطلبی یافت نشد، که این توبیخ از حد تذکر زبانی فراتر رفته باشد. در این‌جا به برخی نقل‌ها درباره علت توبیخ کمیل بن زیاد توسط امام علی(ع) اشاره می‌شود: 1. امام علی(ع) در نامه‌اش به کمیل بن زیاد نَخَعی کارگزار هِیت[2] - فرمود: «وا نهادن آدمی آنچه را عهده‌دار است و بر دوش گرفتن وظیفه‌ای که مسئول معیّنی دارد، ناتوانیِ آشکار و اندیشه نادرستی است. اقدام تو به غارت اهل قرقیسیا و خالی نهادن پاسگاه‌های مرزی حوزه مسئولیت از کسانی که جلوی دشمن را بگیرند و لشکرش را برانند، رأیی پریشان و آشفته است. تو پلی شده‌ای تا دشمنانت از تو بگذرند و بر دوستانت غارت بَرَند. نه قدرت جنگیدن داری و نه هیبت ترساندن. نه مرزی را بسته‌ای و نه شوکت دشمنی را شکسته‌ای. نه نیاز مردم شهر را برآورده‌ای و نه فرمانروایت را خشنود کرده‌ای».[3] 2. ابن ابی الحدید(متوفای 656ق) در شرح نهج البلاغه می‌گوید: کمیل بن زیاد، کارگزار علی(ع) در بود. او کارگزار ناتوانی بود. گروه‌های اعزامی معاویه از [نزدیک] او می‌گذشتند و اطراف عراق را غارت می‌کردند و او نمی‌توانست آنان را بازگردانَد و برای جبران این ناتوانی به اطراف منطقه تحت نفوذ معاویه، مانند قَرقیسیا[4] و دیگر دهکده‌های کنار فرات، یورش می‌بُرد و آن‌جا را غارت می‌کرد. علی(ع) این کار او را نپسندید و فرمود: «ناتوانیِ آشکاری است که کارگزار، مسئولیت خود را وا نهد و به آنچه وظیفه‌اش نیست، بپردازد».[5] البته لحن این توبیخ‌ها نشانگر آن است که هیچ خیانت و نیز تعمّدی در سستی از طرف کمیل مشهود نبود، بلکه او هرچند میدان نبرد را ترک نکرد، اما با دشمن بر اساس سلیقه‌ای رفتار می‌کرد که با اصول پذیرفته‌شده نظامی هم‌خوان نبود و تذکرات حضرت علی(ع) نیز در همین راستا بود.   [1] . کمیل در سال 82 هجری قمری به دست حَجّاج به شهادت رسید. ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ‏50، ص 257، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏1، ص 327، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق. [2] . هِیت: از مناطق ساحلی فرات و در کنار بغداد و بالاتر از انبار است. یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ج ‏5، ص 420 -421، چاپ دوم، 1995م. [3] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 450 – 451، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق؛ ر.ک: بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج ‏2، ص 473 – 474، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق. [4] . قرقیسا: منطقه‌ای در عراق، کنار رود خابور و نزدیک به صفّین و رَقّه است. در آن‌جا خابور به فرات می‌ریزد. ر.ک: معجم البلدان، ج 4، ص 328. [5] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏17، ص 149 – 150، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
عنوان سوال:

آیا کمیل بن زیاد توسط امام علی(ع) توبیخ شده و حد خورد؟


پاسخ:

از منابع معتبری چون نهج البلاغه برداشت می‌شود که کمیل بن زیاد بن نُهَیک نَخَعی کوفی(متوفای 82ق)[1] با وجود تمام برجستگی‌ها و نقاط قوّت، اما دارای ضعف در فرماندهی نظامی بود و به همین جهت توسط امام علی(ع) توبیخ شد، اما مطلبی یافت نشد، که این توبیخ از حد تذکر زبانی فراتر رفته باشد.
در این‌جا به برخی نقل‌ها درباره علت توبیخ کمیل بن زیاد توسط امام علی(ع) اشاره می‌شود:
1. امام علی(ع) در نامه‌اش به کمیل بن زیاد نَخَعی کارگزار هِیت[2] - فرمود: «وا نهادن آدمی آنچه را عهده‌دار است و بر دوش گرفتن وظیفه‌ای که مسئول معیّنی دارد، ناتوانیِ آشکار و اندیشه نادرستی است. اقدام تو به غارت اهل قرقیسیا و خالی نهادن پاسگاه‌های مرزی حوزه مسئولیت از کسانی که جلوی دشمن را بگیرند و لشکرش را برانند، رأیی پریشان و آشفته است. تو پلی شده‌ای تا دشمنانت از تو بگذرند و بر دوستانت غارت بَرَند. نه قدرت جنگیدن داری و نه هیبت ترساندن. نه مرزی را بسته‌ای و نه شوکت دشمنی را شکسته‌ای. نه نیاز مردم شهر را برآورده‌ای و نه فرمانروایت را خشنود کرده‌ای».[3]
2. ابن ابی الحدید(متوفای 656ق) در شرح نهج البلاغه می‌گوید: کمیل بن زیاد، کارگزار علی(ع) در بود. او کارگزار ناتوانی بود. گروه‌های اعزامی معاویه از [نزدیک] او می‌گذشتند و اطراف عراق را غارت می‌کردند و او نمی‌توانست آنان را بازگردانَد و برای جبران این ناتوانی به اطراف منطقه تحت نفوذ معاویه، مانند قَرقیسیا[4] و دیگر دهکده‌های کنار فرات، یورش می‌بُرد و آن‌جا را غارت می‌کرد. علی(ع) این کار او را نپسندید و فرمود: «ناتوانیِ آشکاری است که کارگزار، مسئولیت خود را وا نهد و به آنچه وظیفه‌اش نیست، بپردازد».[5]
البته لحن این توبیخ‌ها نشانگر آن است که هیچ خیانت و نیز تعمّدی در سستی از طرف کمیل مشهود نبود، بلکه او هرچند میدان نبرد را ترک نکرد، اما با دشمن بر اساس سلیقه‌ای رفتار می‌کرد که با اصول پذیرفته‌شده نظامی هم‌خوان نبود و تذکرات حضرت علی(ع) نیز در همین راستا بود.   [1] . کمیل در سال 82 هجری قمری به دست حَجّاج به شهادت رسید. ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ‏50، ص 257، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏1، ص 327، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق. [2] . هِیت: از مناطق ساحلی فرات و در کنار بغداد و بالاتر از انبار است. یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ج ‏5، ص 420 -421، چاپ دوم، 1995م. [3] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 450 – 451، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق؛ ر.ک: بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج ‏2، ص 473 – 474، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق. [4] . قرقیسا: منطقه‌ای در عراق، کنار رود خابور و نزدیک به صفّین و رَقّه است. در آن‌جا خابور به فرات می‌ریزد. ر.ک: معجم البلدان، ج 4، ص 328. [5] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏17، ص 149 – 150، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین