در کلمات قصار حضرت علی(ع) در نهج البلاغه آمده است: (فرمان خدا را تنها کسی می‌تواند برپا دارد که سازش‌کار نباشد و یا از کسی رشوه نگیرد و به روش اهل باطل عمل نکند و در پی آزمندی‌ها نرود)؛ این حدیث را توضیح دهید. مخصوصاً قسمت اول سخن آن‌حضرت که سازش‌کار نباشد.

امام علی(ع) درباره ویژگی‌های انسانی که توانایی اجرای دستورات خداوند را دارد، می‌فرماید: «لَا یُقِیمُ أَمْرَ اللهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا مَنْ لَا یُصَانِعُ وَ لَا یُضَارِعُ وَ لَا یَتَّبِعُ الْمَطَامِع»؛‏[1] بر پا ندارد فرمان‌های خداوندِ سبحان را، جز کسی که سازش نمی‌کند و خود را خوار نمی‌سازد و از طمع‌ها پیروی نمی‌کند.
شرح روایت:
1. «مصانعه» (مصدر «یُصانِعُ» در روایت)؛ در لغت به معنای «[وسیله] رشوه»[2] و «سازش کردن»[3] است. «مضارعة» (مصدر «یضارع» در روایت): مصدر باب مفاعله از ماده ضرع؛ یعنی ذلت و خواری.[4]
2. امام(ع) در این گفتار پربار و حکیمانه صفات کسانی را که توانایی اجرای اوامر الهی را دارند بیان می‌کند و آن‌را در سه چیز خلاصه کرده است:
الف. سازش کار و اهل رشوه نباشد؛
ب. در مقابل دیگران ذلیل و خوار نشود؛
ج. پیروی از طمع‌ها نکند.
3. بدیهی است که سازش با دیگری باعث رضای اوست و این عمل مانع از اجرای حدود و دستور الهی درباره او می‌گردد. و همچنین فرومایگی و چشم طمع داشتن به دیگران، هر دو باعث خودداری از پرداختن به دستورها و حدود الهی است که بر او دشوار می‌نماید.[5] آنان که اهل سازشکاری و رشوه گرفتن هستند هرگز نمی‌توانند حق را به حق‌دار برسانند؛ چرا که زورمندان اهل باطل آنها را خریداری می‌کنند و از حق منصرف می‌سازند و در این میان حقوق ضعیفان پایمال می‌شود. همچنین کسانی که ضعیف و ذلیل و ناتوانند قدرت اجرای فرمان خدا را ندارند؛ زیرا اجرای فرمان حق قاطعیت و شجاعت و استقلال شخصیت را می‌طلبد و افراد زبون که به روش اهل باطل عمل می‌کنند توان این کار را ندارند. نیز اشخاص مبتلا به انواع طمع‌ها؛ طمع در مقام، مال و خواسته‌های هوس آلود هرگز نمی‌توانند مجری فرمان خدا باشند؛ زیرا در سر دو‌راهی‌ها و چند‌راهی‌ها راهی را برمی‌گزینند که سود مادی بیشتری برای آنها داشته و از پیمودن راه حق باز می‌دارد. به همین دلیل در طول تاریخ کمتر زمام‌داری را دیده‌ایم که به طور کامل مجری فرمان حق باشد، مگر انبیا و امامان و اولیای الهی؛ زیرا زمام‌داران گاه یکی از این سه نقطه ضعف و گاه همه آنها را داشته‌اند؛ از این‌رو از پیمودن راه حق باز مانده‌اند.
4. در مورد طمع که مانع سوم است، در روایتی از امام علی(ع) چنین آمده است که: «هیچ چیز مانند بدعت‌ها دین را از بین نمی‌برد و چیزی مانند طمع انسان را فاسد نمی‌سازد».[6] در حدیث دیگری از آن‌حضرت می‌خوانیم: «کسی که می‌خواهد در طول عمرش آزاد زندگی کند باید اجازه ندهد طمع در قلبش سکونت یابد».[7]   [1] . شریف الرضی، محمد بن حسین‏، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، حکمت 110، ص 488، قم، هجرت‏، چاپ اول‏، 1414ق. [2] . جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق، عطار، احمد عبد الغفور، ج 3، ص 1246، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 8، ص 212، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق. [3] . فیروز آبادی، محمد بن یعقوب‏، القاموس المحیط، ج 3، ص 69، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول‏، 1415ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق: شیری، علی، ج 11، ص 288، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414ق.‌‏ [4] . فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 1، ص 270، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ لسان العرب، ج ‏8، ص 222. [5] . ابن ‏میثم بحرانی، میثم بن علی، ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه، مترجمان، محمدی مقدم، قربانعلی، نوایی یحیی‌زاده، علی اصغر، ج 5، ص 504، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1375ش. [6] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏75، ص 92، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق. [7] . ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورام، ج ‏1، ص 49، قم، مکتبة الفقیه، چاپ اول، 1410ق.