http://www.islamquest.net

من حدیثی را از عبدالله بن مسعود دیدم که می‌گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم، که فرمودند: (خورشید دو چهره دارد؛ یک طرف آن برای اهل آسمان نور می‌دهد و طرف دیگر آن برای اهل زمین نور افشانی می‌کند، و بر هر طرف آن نوشته‌ای است). سپس فرمودند: (آیا می‌دانید آن نوشته‌ها چیست؟) عرض کردند: خدا و رسول او داناترند. پیامبر فرمودند: (بر آن جهتی که به سوی اهل آسمان است نوشته شده: "الله نور السماوات و الارض" اما نوشته‌ای که به طرف اهل زمین است علی نور زمین‌ها است). این حدیث را توضیح دهید.
روایتی در این مورد در برخی کتاب‌های حدیثی به نقل از راویان اهل سنت وجود دارد که البته افراد موجود در سند آن چندان آشنا نبوده و بر این اساس، نمی‌توان آن‌را از روایات قابل اعتماد برشمرد : «حدّثنا أبو عبد الله محمد بن وَهبان الصالی رحمه الله قال حدّثنی أحمد بن أمان العامری قال حدّثنی عبد الله بن عبد الله بن عتبة بن عبد الله بن مسعود عن أبیه عن جده عبد الله بن مسعود قال سَمِعتُ رسول الله(ص) یقول: إِنَّ لِلشَّمْسِ وَجْهَیْنِ فَوَجْهٌ یُضِی‏ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ وَجْهٌ یُضِی‏ءُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ عَلَی الْوَجْهَیْنِ مِنْهُمَا کِتَابَةٌ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا تِلْکَ الْکِتَابَةُ؟ قُلْنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَم‏ فَقَالَ الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی أَهْلَ السَّمَاءِ اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَمَّا الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی [أَهْلَ‏] الْأَرْضِ عَلِیٌّ نُورُ الْأَرَضِین‏».[1] با قطع نظر از سند این حدیث؛ در توضیح آن چند نکته بیان می‌شود: 1. نور به معنای روشنایی که زایل کننده تاریکی و ظلمت است بر موجودات مختلفی اطلاق شده است. ساده‌ترین معنای آن نور حسی است که از مراتب عالم اجسام است. مراتب والاتر نور، نور علم، ایمان، هدایت، پیامبر، امام، عقل، و ذات خداوندی است. در تمام این مصادیق، رفع سرگردانی و ظلمت و ایجاد روشنی و وضوح و تعیین راه و هدف از لوازم نور و روشنایی است. بنابراین، آدمیان که در این دنیا گرفتار انواع ظلمات و تاریکی‌ها هستند می‌بایست به دنبال انواع روشنایی باشند تا به مراتب بالاتری از کمال دست یابند؛ از این‌رو با توجه به روایات دیگر؛ می‌توان گفت مقصود از «نور» در این حدیث، نور امامت است. چنان‌که در روایتی مفضل بن عمر می‌گوید: شنیدم که امام صادق(ع) در تفسیر آیه: «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»[2] می‌فرماید: «و پروردگار زمین؛ یعنی امام زمین [که زمین به نور امامش روشن می‌شود]...».[3] یعنی پروردگار عالم، زمین را با نور ولیّ و حجت‌های خودش ائمه اطهار(ع) -امام علی(ع) تا امام مهدی(عج)-، روشن نموده است. 2. اگرچه نور خداوند در صحنه تکوین پدیدار است و هر چیزی که خود را پدیدار می‌کند موجِد خود را هم نشان می‌دهد و موجودات این جهان آینه‌هایی هستند که هر کدام متناسب با مرتبه وجودیشان و اوصاف و ویژگی‌هایی که دارند خالق خود را نشان می‌دهند، ولی خداوند از راه هدایت تشریعی و شجره نبوت انبیا و ولایت امامان معصوم(ع) هم خود را پدیدار ساخته است؛ لذا تعبیر در این قبیل احادیث؛ چه تعبیر حقیقی باشد، و چه رمزی و اشاره‌ای، پرده از حقیقتی عظیم برمی‌دارد و آن این‌که امام علی(ع) و دیگر امامان(ع) وقتی از عالم غیب پا به عالم شهود می‌گذارند، اشعه نور نفس مبارک ایشان بر نفوس آماده بشر تابیده و معادن انسانیت را از قوه به فعلیت می‌رساند؛ چرا که بزرگ‌ترین مدار و سلسله دایره وجود، نور نبوّت و امامت می‌باشد. اما خلقت بدن‌های آنها در این دنیا همان تولد ظاهری و مادی آنها است. 3. از آن‌جایی که این قبیل از روایات نیاز به توضیح بیشتری دارند، در این‌جا به همین نکات فوق بسنده می‌شود و برای آگاهی بیشتر نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: «معنای نور و ظلمت»، سؤال 4256 «تقدم وجود نوری پیامبر بر آدم»، سؤال 4378 «خدا نور آسمان‌ها و زمین»، سؤال 183 «تفسیر آیه نور و تمثیل نور خدا به نور چراغ»، سؤال 46637   [1] . ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده(ع) من طریق العامة، ص 77 – 78، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق؛ دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج ‏2، ص 293، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق. [2] . «و زمین در آن روز به نور پروردگارش روشن می‌شود»؛ زمر، 69. [3] . قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ‏2، ص 253، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق.
عنوان سوال:

من حدیثی را از عبدالله بن مسعود دیدم که می‌گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم، که فرمودند: (خورشید دو چهره دارد؛ یک طرف آن برای اهل آسمان نور می‌دهد و طرف دیگر آن برای اهل زمین نور افشانی می‌کند، و بر هر طرف آن نوشته‌ای است). سپس فرمودند: (آیا می‌دانید آن نوشته‌ها چیست؟) عرض کردند: خدا و رسول او داناترند. پیامبر فرمودند: (بر آن جهتی که به سوی اهل آسمان است نوشته شده: "الله نور السماوات و الارض" اما نوشته‌ای که به طرف اهل زمین است علی نور زمین‌ها است). این حدیث را توضیح دهید.


پاسخ:

روایتی در این مورد در برخی کتاب‌های حدیثی به نقل از راویان اهل سنت وجود دارد که البته افراد موجود در سند آن چندان آشنا نبوده و بر این اساس، نمی‌توان آن‌را از روایات قابل اعتماد برشمرد :
«حدّثنا أبو عبد الله محمد بن وَهبان الصالی رحمه الله قال حدّثنی أحمد بن أمان العامری قال حدّثنی عبد الله بن عبد الله بن عتبة بن عبد الله بن مسعود عن أبیه عن جده عبد الله بن مسعود قال سَمِعتُ رسول الله(ص) یقول: إِنَّ لِلشَّمْسِ وَجْهَیْنِ فَوَجْهٌ یُضِی‏ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ وَ وَجْهٌ یُضِی‏ءُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ عَلَی الْوَجْهَیْنِ مِنْهُمَا کِتَابَةٌ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرُونَ مَا تِلْکَ الْکِتَابَةُ؟ قُلْنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَم‏ فَقَالَ الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی أَهْلَ السَّمَاءِ اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَمَّا الْکِتَابَةُ الَّتِی تَلِی [أَهْلَ‏] الْأَرْضِ عَلِیٌّ نُورُ الْأَرَضِین‏».[1]
با قطع نظر از سند این حدیث؛ در توضیح آن چند نکته بیان می‌شود:
1. نور به معنای روشنایی که زایل کننده تاریکی و ظلمت است بر موجودات مختلفی اطلاق شده است. ساده‌ترین معنای آن نور حسی است که از مراتب عالم اجسام است. مراتب والاتر نور، نور علم، ایمان، هدایت، پیامبر، امام، عقل، و ذات خداوندی است. در تمام این مصادیق، رفع سرگردانی و ظلمت و ایجاد روشنی و وضوح و تعیین راه و هدف از لوازم نور و روشنایی است. بنابراین، آدمیان که در این دنیا گرفتار انواع ظلمات و تاریکی‌ها هستند می‌بایست به دنبال انواع روشنایی باشند تا به مراتب بالاتری از کمال دست یابند؛ از این‌رو با توجه به روایات دیگر؛ می‌توان گفت مقصود از «نور» در این حدیث، نور امامت است. چنان‌که در روایتی مفضل بن عمر می‌گوید: شنیدم که امام صادق(ع) در تفسیر آیه: «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها»[2] می‌فرماید: «و پروردگار زمین؛ یعنی امام زمین [که زمین به نور امامش روشن می‌شود]...».[3] یعنی پروردگار عالم، زمین را با نور ولیّ و حجت‌های خودش ائمه اطهار(ع) -امام علی(ع) تا امام مهدی(عج)-، روشن نموده است.
2. اگرچه نور خداوند در صحنه تکوین پدیدار است و هر چیزی که خود را پدیدار می‌کند موجِد خود را هم نشان می‌دهد و موجودات این جهان آینه‌هایی هستند که هر کدام متناسب با مرتبه وجودیشان و اوصاف و ویژگی‌هایی که دارند خالق خود را نشان می‌دهند، ولی خداوند از راه هدایت تشریعی و شجره نبوت انبیا و ولایت امامان معصوم(ع) هم خود را پدیدار ساخته است؛ لذا تعبیر در این قبیل احادیث؛ چه تعبیر حقیقی باشد، و چه رمزی و اشاره‌ای، پرده از حقیقتی عظیم برمی‌دارد و آن این‌که امام علی(ع) و دیگر امامان(ع) وقتی از عالم غیب پا به عالم شهود می‌گذارند، اشعه نور نفس مبارک ایشان بر نفوس آماده بشر تابیده و معادن انسانیت را از قوه به فعلیت می‌رساند؛ چرا که بزرگ‌ترین مدار و سلسله دایره وجود، نور نبوّت و امامت می‌باشد. اما خلقت بدن‌های آنها در این دنیا همان تولد ظاهری و مادی آنها است.
3. از آن‌جایی که این قبیل از روایات نیاز به توضیح بیشتری دارند، در این‌جا به همین نکات فوق بسنده می‌شود و برای آگاهی بیشتر نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«معنای نور و ظلمت»، سؤال 4256
«تقدم وجود نوری پیامبر بر آدم»، سؤال 4378
«خدا نور آسمان‌ها و زمین»، سؤال 183
«تفسیر آیه نور و تمثیل نور خدا به نور چراغ»، سؤال 46637   [1] . ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده(ع) من طریق العامة، ص 77 – 78، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق؛ دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج ‏2، ص 293، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق. [2] . «و زمین در آن روز به نور پروردگارش روشن می‌شود»؛ زمر، 69. [3] . قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ‏2، ص 253، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین