اسمان
آسمان در مقابل و بالای زمین قرار دارد و از آن با کلمه سماء نیز یاد می شود.
چرا هنگام دعا دست بر آسمان بلند می‌کنیم و پس از آن دست‌ها را به صورت می‌کشیم؟
پاسخ این پرسش در قرآن و روایات آمده است که در ذیل بیان می‌شود: 1. رزق انسان در آسمان است: در قرآن کریم به یکی از نشانه‌های عظمت پروردگار این‌گونه اشاره شده است: «رزق شما و آنچه به آن وعده داده می‌شوید، در آسمان است».[1] اگرچه در برخی از منابع تفسیری «رزق» در این آیه به دانه‌های حیات‌بخش باران تفسیر شده است[2] که منبع هر خیر و برکت در زمین است،[3] اما این معنا می‌تواند یکی از مصداق‌های روشن آیه باشد، و رزق مفهوم گسترده‌ای دارد.[4] و معنای دیگر «آسمان» در این آیه شریفه؛ عالم غیب و ما وراء طبیعت و لوح محفوظ است که رزق انسان‌ها از آن‌جا مقدّر می‌شود.[5] 2. امام علی(ع) می‌فرماید: «هر وقت از نماز فارغ شدید دست‌های خود را به سوی آسمان بلند نمایید برای دعا کردن»، شخصی از آن‌حضرت پرسید: ای مولای من! آیا خداوند در هر مکان و جهتی نیست؟ امام(ع) فرمود: «بله». پرسید: پس چرا باید دست‌های خود را به طرف آسمان بلند کنیم؟ امام(ع) فرمود: «مگر آیه "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ"[6] را قرائت نکرده‌ای! روزی باید از محلش طلب شود و محل آن آسمان است که خداوند بیان فرموده؛ چه باران از آسمان نازل می‌شود و به سبب آن از زمین قوت خلایق روئیده و بیرون می‌آید».[7] 3. وقتی انسان دست به دعا برداشت، مستحب است آن‌را بر سر و صورت خود بکشد، برای این‌که لطف خدا شامل این دست می‌شود و دستی که عطای الهی را دریافت کند، گرامی است، بنابراین، خوب است آن‌را به سر و صورت بکشد. چنان‌که در این زمینه امام صادق(ع) فرمود: «هیچ بنده‌ای دست به درگاه خدای عزیز جبار نگشاید جز این‌که خدای عزّ و جلّ شرم کند که آن‌را تهی بازگرداند تا این‌که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکی از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روی خود نکشید، آن را پس نکشد».[8] [1] . ذاریات، 22.‏ [2] . ر. ک: قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج 2، ص 330، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367ش؛ ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج 5، ص 471، قاهره، نشر حسن عباس زکی، 1419ق. [3] . جاثیه، 5. [4] . حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 15، ص 467، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 22، ص 335، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [5] . ر. ک: مدرسی، سید محمد تقی، من هدی القرآن، ج 14، ص 37، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، 1419ق. [6] ذاریات، 22. [7] . صدوق، محمد بن علی‏، من ‏لا یحضره ‏الفقیه، ج 1، ص 325، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. [8] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏2، ص 471، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
پاسخ این پرسش در قرآن و روایات آمده است که در ذیل بیان می‌شود: 1. رزق انسان در آسمان است: در قرآن کریم به یکی از نشانه‌های عظمت پروردگار این‌گونه اشاره شده است: «رزق شما و آنچه به آن وعده داده می‌شوید، در آسمان است».[1] اگرچه در برخی از منابع تفسیری «رزق» در این آیه به دانه‌های حیات‌بخش باران تفسیر شده است[2] که منبع هر خیر و برکت در زمین است،[3] اما این معنا می‌تواند یکی از مصداق‌های روشن آیه باشد، و رزق مفهوم گسترده‌ای دارد.[4] و معنای دیگر «آسمان» در این آیه شریفه؛ عالم غیب و ما وراء طبیعت و لوح محفوظ است که رزق انسان‌ها از آن‌جا مقدّر می‌شود.[5] 2. امام علی(ع) می‌فرماید: «هر وقت از نماز فارغ شدید دست‌های خود را به سوی آسمان بلند نمایید برای دعا کردن»، شخصی از آن‌حضرت پرسید: ای مولای من! آیا خداوند در هر مکان و جهتی نیست؟ امام(ع) فرمود: «بله». پرسید: پس چرا باید دست‌های خود را به طرف آسمان بلند کنیم؟ امام(ع) فرمود: «مگر آیه "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ"[6] را قرائت نکرده‌ای! روزی باید از محلش طلب شود و محل آن آسمان است که خداوند بیان فرموده؛ چه باران از آسمان نازل می‌شود و به سبب آن از زمین قوت خلایق روئیده و بیرون می‌آید».[7] 3. وقتی انسان دست به دعا برداشت، مستحب است آن‌را بر سر و صورت خود بکشد، برای این‌که لطف خدا شامل این دست می‌شود و دستی که عطای الهی را دریافت کند، گرامی است، بنابراین، خوب است آن‌را به سر و صورت بکشد. چنان‌که در این زمینه امام صادق(ع) فرمود: «هیچ بنده‌ای دست به درگاه خدای عزیز جبار نگشاید جز این‌که خدای عزّ و جلّ شرم کند که آن‌را تهی بازگرداند تا این‌که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکی از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روی خود نکشید، آن را پس نکشد».[8] [1] . ذاریات، 22.‏ [2] . ر. ک: قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج 2، ص 330، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367ش؛ ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج 5، ص 471، قاهره، نشر حسن عباس زکی، 1419ق. [3] . جاثیه، 5. [4] . حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 15، ص 467، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 22، ص 335، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [5] . ر. ک: مدرسی، سید محمد تقی، من هدی القرآن، ج 14، ص 37، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، 1419ق. [6] ذاریات، 22. [7] . صدوق، محمد بن علی‏، من ‏لا یحضره ‏الفقیه، ج 1، ص 325، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. [8] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏2، ص 471، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
پاسخ:
پاسخ این پرسش در قرآن و روایات آمده است که در ذیل بیان می‌شود:
1. رزق انسان در آسمان است: در قرآن کریم به یکی از نشانه‌های عظمت پروردگار این‌گونه اشاره شده است: «رزق شما و آنچه به آن وعده داده می‌شوید، در آسمان است».[1]
اگرچه در برخی از منابع تفسیری «رزق» در این آیه به دانه‌های حیات‌بخش باران تفسیر شده است[2] که منبع هر خیر و برکت در زمین است،[3] اما این معنا می‌تواند یکی از مصداق‌های روشن آیه باشد، و رزق مفهوم گسترده‌ای دارد.[4] و معنای دیگر «آسمان» در این آیه شریفه؛ عالم غیب و ما وراء طبیعت و لوح محفوظ است که رزق انسان‌ها از آنجا مقدّر می‌شود.[5]
2. امام علی(ع) می‌فرماید: «هر وقت از نماز فارغ شدید دست‌های خود را به سوی آسمان بلند نمایید برای دعا کردن»، شخصی از آن‌حضرت پرسید: ای مولای من! آیا خداوند در هر مکان و جهتی نیست؟ امام(ع) فرمود: «بله». پرسید: پس چرا باید دست‌های خود را به طرف آسمان بلند کنیم؟ امام(ع) فرمود: «مگر آیه "وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ"[6] را قرائت نکرده‌ای! روزی باید از محلش طلب شود و محل آن آسمان است که خداوند بیان فرموده؛ چه باران از آسمان نازل می‌شود و به سبب آن از زمین قوت خلایق روئیده و بیرون می‌آید».[7]
3. وقتی انسان دست به دعا برداشت، مستحب است آن‌را بر سر و صورت خود بکشد، برای این‌که لطف خدا شامل این دست می‌شود و دستی که عطای الهی را دریافت کند، گرامی است، بنابراین، خوب است آن‌را به سر و صورت بکشد. چنان‌که در این زمینه امام صادق(ع) فرمود: «هیچ بنده‌ای دست به درگاه خدای عزیز جبار نگشاید جز این‌که خدای عزّ و جلّ شرم کند که آن‌را تهی بازگرداند تا این‌که به مصلحت خود چیزی از فضل رحمتش در آن بنهد، پس هرگاه یکی از شماها دعا کرد تا دستش را به سر و روی خود نکشید، آن را پس نکشد».[8] [1] . ذاریات، 22. [2] . ر. ک: قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج 2، ص 330، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367ش؛ ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج 5، ص 471، قاهره، نشر حسن عباس زکی، 1419ق. [3] . جاثیه، 5. [4] . حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 15، ص 467، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 22، ص 335، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [5] . ر. ک: مدرسی، سید محمد تقی، من هدی القرآن، ج 14، ص 37، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، 1419ق. [6] ذاریات، 22. [7] . صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 325، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. [8] . کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 471، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
- [سایر] هنگام وضو چند مرتبه دست می‌کشیم تا اطمینان پیدا کنیم که آب رسیده است ؛ آیا این عمل اشکال دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] در قنوت نماز، کشیدن دست‌ها به صورت بعد از دعا چه حکمی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر در وضو پس از شستن صورت و دست‌ها، مقداری از آب صورت به کف دست‌ها بریزد و یا مقداری آب از یک دست به کف دست دیگر ریخته شود، آیا مسح اشکالی پیدا میکند؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر پس از شستن صورت و دست‌ها با این که رطوبت کافی در کف دست‌ها برای مسح کردن وجود دارد، باز هم کف دست‌ها را به صورت یا دست خود بکشد، به طوری که رطوبت جدید، وارد کف دست شود و بعد مسح کند، وضویش چه حکمی دارد؟
- [سایر] چرا با این که خدا در همه جا است، هنگام دعا دستمان را به سوی آسمان دراز می کنیم؟
- [سایر] چرا هر چه انتظار فرج امام زمان (عج) را می‌کشیم، ایشان ظهور نمیکند؟
- [سایر] آیا حدیثی با مضمون "وقتی یک روز به آخر الزمان باقی مانده باشد دستی در آسمان ظاهر خواهد شد" وجود دارد؟ آیا ممکن است که فضای تازه ای در آسمان به نمایش گذاشته شود که همان "دست" باشد؟ شما می توانید تصاویر مربوط به آن را در اینترنت با جستجو نمودن جمله "دست خداوند در آسمان" بیابید.
- [آیت الله نوری همدانی] نوحه گری، قرآن خوانی، دعا خوانی خانمها بصورت دست جمعی یا فردی به صدای بلند بطوری که مردها بشنوند و موجب تَلّذذ باشد که صد در صد هم چنین است چه صورت دارد؟
- [سایر] اگر کسی با آفتابه یا هر وسیله دیگری، به کف دست او آب بریزد ولی خودش صورت و دست‌ها را بشوید، آیا این وضو صحیح است؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا با ریختن آب بر وسط یا پایین صورت و دست‌ها، ولی کشیدن دست از قسمت بالا به پایین، وضوی صحیح محقّق می‌شود یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کنند.
- [آیت الله بهجت] در تیمّم باید پیشانی و کف دست‌ها و پشت دست‌ها پاک باشد. و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکشد، باید با همان کف دست نجس تیمّم کند، و احتیاط واجب در این است که اگر روی دست نجس نیست، هم با کف دست و هم با روی دست تیمم نماید.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند، و در حال گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کنند، و حمد و سوره را بلند بخوانند، چه امام باشد چه منفرد.
- [آیت الله خوئی] مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کنند و کسی که نماز عید میخواند، اگر امام جماعت است، یا فرادی نماز میخواند نماز را بلند بخواند.
- [آیت الله بهجت] انسان باید برای تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانی یا پشت دست‌ها یا در کف دست‌ها مانعی باشد، مثلاً چیزی به آنها چسبیده باشد، باید برطرف نماید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در قنوت، ذکر و دعای مخصوصی شرط نیست، همچنین بلند کردن دست‌ها، ولی بهتر آن است دست‌ها را تا مقابل صورت بلند کند بطوری که کف دست رو به آسمان باشد و آنها را به یکدیگر بچسباند و ذکر خدا بگوید و یا دعا کند و هر ذکری در قنوت بخواند جایز است حتی گفتن یک (سبْحان الله)، ولی بهتر است دعاهایی مانند دعای زیر را بخواند: (لا اله إلا الله الْحلیم الْکریم لا اله إلا الله الْعلی الْعظیم سبْحان الله رب السموات السبْع و رب الاْرضین السبْع و ما فیهن و ما بیْنهن و رب الْعرْش الْعظیم والْحمْد لله رب الْعالمین) وحوائج دنیاو آخرت را از خدا طلب کند.
- [آیت الله بهجت] مستحب است موقع گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهای بین نماز، دست‌ها را تا مقابل گوشها یا مقابل صورت یا گونهها یا مقابل پایین گردن، بالا ببرد. و نباید دست‌ها را از مقابل گوشها و سر بالاتر ببرد؛ و مستحب است در نماز جماعت امام تکبیر را بلند و مأموم آهسته بگوید.
- [آیت الله مظاهری] اگر دست را تر کند و به صورت و دست‌ها بکشد، چنانچه تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست، آب کمی بر آنها جاری شود کافیاست.
- [آیت الله بهجت] مستحب است در حال قیام نگاه کردن به محل سجده؛ و نیز بعید نیست استحباب نگاه کردن بین دو قدم در حال رکوع و به طرف بینی در حال سجود و به دامن خود در حال نشسته و به کف دو دست در حال قنوت؛ و مستحب است در حال قیام گذاشتن دست‌ها روی رانها مقابل زانو و در حال قنوت قرار دادن آنها مقابل صورت بهطوریکه کف آنها رو به آسمان باشد، و در حال سجده گذاشتن دست‌ها مقابل گوشها یا صورت یا شانهها، و در حال نشسته روی رانها و در حال رکوع روی زانو برای مردها.
- [آیت الله اردبیلی] اگر بخواهد قنوت بخواند، به احتیاط واجب باید دست‌ها را بلند کند و مستحب است دست‌ها را تا مقابل صورت بلند نماید و کف دست‌ها را رو به آسمان قرار دهد و به قصد رجاء، انگشتان دست‌ها به جز شست را به هم بچسباند و هر دو کف دست را پهلوی هم و متّصل به یکدیگر قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به کف دستهایش باشد.