1. در صورت برنامه‌ریزی صحیح در زندگی در تمام امور می‌توانیم موفق باشیم. از طرفی امور مستحبی خلاصه در نماز و روزه و... نمی‌شود، بلکه انسان هر کار نیکی را به نیت تقرّب به خداوند انجام دهد، از مصادیق عبادت محسوب شده و بابت آن مستحق پاداش می‌شود. اما این بدان معنا نیست که پرداختن به عبادت‌ها و مستحبات خاص نزد ما کمرنگ شده و به آن توجه ننماییم. این مسئله در زندگی اولیای خدا کاملاً مشهود است که علاوه بر انجام عبادات و یاری رساندن به همنوعان، کارهای روزمره خود را نیز انجام می‌دادند و این‌گونه نبود که امور مستحبی و نوافل مشکلی در زندگی آنان ایجاد نماید. 2. نوافل بسیاری وجود دارد که انسان‌ها می‌توانند به صورت گزینشی در ایام فراغت خود به آنها مشغول شوند. مستحبات مانند واجبات هر کدام جای خود دارد و این طور نیست که به صورت افراطی به برخی از آنها پرداخته و دیگر اعمال را رها سازیم، بلکه شایسته است تا زمانی که تزاحمی وجود نداشته باشد، مستحبات بیشتری را بجا آوریم. 3. مستحبات نیز اهم و مهم دارند، برخی دارای اهمیت بیشتری‌اند، بعضی نیز وقتشان ضیق و فوری است، و برخی نیز مدت‌دار هستند. در این‌گونه موارد آن مستحبی که دارای اهمیت بیشتری است، باید مقدم شود؛ از این‌رو، هنگامی که فراغتی نباشد و شخص مشغول کمک به دیگران باشد، علاوه بر پاداش کمک، پاداش اعمالی که در حالت عادی آنها را انجام می‌داد نیز برای او لحاظ می‌شود. به عنوان نمونه؛ اگر در حال رفتن به مسجد و بجا آوردن نماز در اول وقت و به جماعت هستیم، در همان حال کسی را ببینیم که در موقعیتی قرار گرفته که فوراً به کمک ما نیازمند است، طبعاً کمک به وی اولویت بیشتری خواهد داشت؛ لذا نباید به بهانه اشتغال به نماز و جماعت از کمک به هم‌نوع باز بمانیم و به این نکته نیز باید توجه داشته باشیم که بر اساس آموزه‌های دینی، اگر واقعاً تصمیم به نماز جماعت و اول وقت داشتیم، اما به دلایلی توجیه‌پذیر، مستحب دیگری را در اولویت قرار دادیم، پاداش هر دو برایمان منظور خواهد شد. ابان بن تغلب از امام صادق(ع) نقل می‌کند: هر کس هفت بار گرد خانه کعبه طواف‏ کند، خدای متعال برایش شش هزار حسنه می‌نویسد، شش هزار گناه از او می‌زداید و شش هزار درجه بالایش می‌برد. – و به نقلی شش هزار حاجت او را هم روا کند- سپس امام(ع) فرمود: روا ساختن حاجت یک مؤمن برتر از چندین و چند طواف است.[1] [1] . «عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ(ع) یَقُولُ مَنْ طَافَ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً کَتَبَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ سِتَّةَ آلَافِ سَیِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ قَالَ وَ زَادَ فِیهِ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ قَضَی لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَاجَةٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّی عَدَّ عَشْراً»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 194، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
این همه ادعیه، نوافل و مستحبات که سفارش شده، با روایاتی که میگویند؛ کسی که خدا او را به این اعمال مشغول میسازد، از زندگی و کمک به دیگران باز میدارد، چگونه جمع میشود؟
1. در صورت برنامهریزی صحیح در زندگی در تمام امور میتوانیم موفق باشیم. از طرفی امور مستحبی خلاصه در نماز و روزه و... نمیشود، بلکه انسان هر کار نیکی را به نیت تقرّب به خداوند انجام دهد، از مصادیق عبادت محسوب شده و بابت آن مستحق پاداش میشود. اما این بدان معنا نیست که پرداختن به عبادتها و مستحبات خاص نزد ما کمرنگ شده و به آن توجه ننماییم. این مسئله در زندگی اولیای خدا کاملاً مشهود است که علاوه بر انجام عبادات و یاری رساندن به همنوعان، کارهای روزمره خود را نیز انجام میدادند و اینگونه نبود که امور مستحبی و نوافل مشکلی در زندگی آنان ایجاد نماید.
2. نوافل بسیاری وجود دارد که انسانها میتوانند به صورت گزینشی در ایام فراغت خود به آنها مشغول شوند. مستحبات مانند واجبات هر کدام جای خود دارد و این طور نیست که به صورت افراطی به برخی از آنها پرداخته و دیگر اعمال را رها سازیم، بلکه شایسته است تا زمانی که تزاحمی وجود نداشته باشد، مستحبات بیشتری را بجا آوریم.
3. مستحبات نیز اهم و مهم دارند، برخی دارای اهمیت بیشتریاند، بعضی نیز وقتشان ضیق و فوری است، و برخی نیز مدتدار هستند. در اینگونه موارد آن مستحبی که دارای اهمیت بیشتری است، باید مقدم شود؛ از اینرو، هنگامی که فراغتی نباشد و شخص مشغول کمک به دیگران باشد، علاوه بر پاداش کمک، پاداش اعمالی که در حالت عادی آنها را انجام میداد نیز برای او لحاظ میشود.
به عنوان نمونه؛ اگر در حال رفتن به مسجد و بجا آوردن نماز در اول وقت و به جماعت هستیم، در همان حال کسی را ببینیم که در موقعیتی قرار گرفته که فوراً به کمک ما نیازمند است، طبعاً کمک به وی اولویت بیشتری خواهد داشت؛ لذا نباید به بهانه اشتغال به نماز و جماعت از کمک به همنوع باز بمانیم و به این نکته نیز باید توجه داشته باشیم که بر اساس آموزههای دینی، اگر واقعاً تصمیم به نماز جماعت و اول وقت داشتیم، اما به دلایلی توجیهپذیر، مستحب دیگری را در اولویت قرار دادیم، پاداش هر دو برایمان منظور خواهد شد.
ابان بن تغلب از امام صادق(ع) نقل میکند: هر کس هفت بار گرد خانه کعبه طواف کند، خدای متعال برایش شش هزار حسنه مینویسد، شش هزار گناه از او میزداید و شش هزار درجه بالایش میبرد. – و به نقلی شش هزار حاجت او را هم روا کند- سپس امام(ع) فرمود: روا ساختن حاجت یک مؤمن برتر از چندین و چند طواف است.[1] [1] . «عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ(ع) یَقُولُ مَنْ طَافَ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً کَتَبَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ سِتَّةَ آلَافِ سَیِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ قَالَ وَ زَادَ فِیهِ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ قَضَی لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَاجَةٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّی عَدَّ عَشْراً»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 194، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
- [آیت الله مظاهری] آیا میشود در قنوت نماز واجب، مستحب و نوافل، به فارسی یا هر زبان دیگری غیر عربی، دعا کرد؟
- [سایر] خواندن نمازهای مستحبی روزانه در سفر؛ مانند نافله شب، نوافل ظهر و عصر و نافله صبح، چه حکمی دارد؟
- [سایر] تقرب جستن به خدا با نوافل چه ثمره ای دارد؟
- [آیت الله مظاهری] آیا احکام شکیّات، در نمازهای مستحبّی و نوافل هم اجراء میشود؟
- [آیت الله بهجت] آیا دو نماز مستحبّی (مانند نماز نافله مغرب با نماز غفیله یا نماز جعفر طیّار با نماز شب) را می توان به نحو تداخل به جا آورد؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا نیابت از انسان زنده، چه مرد باشد و چه زن، در نوافل و قرائت قرآن و دیگر مستحبّات، صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] اگر کسی در فضایی واقع شود که بقیه نمازگزاران مشغول نماز غفیله یا نافله می شوند و او هم به تبعیّت از آنان مشغول خواندن نماز مستحبی شود بدون این که در زمان های دیگر تقیّد به این عمل داشته باشد آیا نیّت او دچار اشکال می شود؟
- [سایر] 1- آیا به نیت دیگران که زنده هستند می توان اعمال مستحبی ( مانند نماز مستحبی ، روزه مستحبی، زیارت، خواندن دعا و غیره ...) به جای آورد؟ 2- کدام یک از اعمال مستحبی را نمی توان به جای دیگران که زنده هستند به جای بیاوریم؟
- [سایر] خداوند متعال چرا این جهان را خلق نموده است؟ معمولاً جواب این است که مخلوقات عالم مخصوصاً انسانها خدا را بشناسند و او را پرستش نمایند. من فکر میکنم که خداوند متعال جهان هستی را خلق نمود تا ما حضرت محمد(ص) و اهل بیت(ع) را بشناسیم. اگر نظر دوم درست است چرا خدا کارهای زجردهنده را نسبت به آنان انجام داد و اگر اولی درست است چرا آنان را مورد اذیت و آزار قرار داد؟ از یک طرف ما میگوییم که حضرت و خاندان ایشان محبوبترین بندگان نزد خدا هستند و از طرفی سختترین کارها را نسبت به آنان انجام داده است. چرا؟ چرا ما مجرمین خاکی را ساخت و برای هدایت ما به راه راست انوار خود یعنی حضرت و خاندان وی را در بدترین وضعیت قرار داد؟ این مطلب شبیه تمییز کردن گل رز با زغال است. چرا خدا راه درد و رنج در این دنیا را انتخاب نموده است؟ معلوم میشود خدا درد و رنج و زشتی را دوست میدارد و سنت وی بر این استوار است آیا این نحوه تعامل خدا است با کسانی که آنان را دوست میدارد؟ خدا واقعاً چه میخواهد؟ زندگی من در حال حاضر خیلی بحرانی است شاید برای اینکه میخواهم در نظر خدا خوب باشم از اینرو این همه نوع مشکل در زندگی دارم. علما میگویند اگر در زندگی خود بدیها را رها نمایید و با تقوا زندگی کنید با آزمایشها از طرف خدا روبهرو خواهید شد و سختی خواهید دید. اگر زندگانی راحت و همراه با گناه باشد، علما میگویند که در این دنیا معاقب خواهید شد و سختی را خواهید دید. پس چه فرق میکند در هر دو صورت سختی وجود دارد. آیا راهی وجود دارد که با خدا معامله نماییم و به من مجالی دهد که زندگیای را که خودم میخواهم (خوب یا بد) داشته باشم. من طاقت ندارم و نمیتوانم تصوّر کنم که طاقت و توان و کردار و رفتار معصومین(ع) را داشته باشم و حتی در حد خاک پای آنها باشم... .
- [سایر] میخواهم بدانم؛ اگر نماز و روزه قضا نداشته باشیم و حق هیچ بندهای به گردنمان نباشد، حتی نماز شب و نوافل را هم بخوانیم و سکوت کردن و کم سخنگویی را هم انجام دهیم و تمام روزهای مستحب را هم روزه بگیریم و بر خود مراقبت کامل داشته باشیم و لحظهای نگاه به نامحرم نداشته باشیم، آیا آن زمان با خداوند همنشین میشویم و جزو ابرار که در آیات پایانی سوره مطففین آمده است که ابرار یا نیکان با خدا هستند همیشه و مقامی بالاتر از آن نیست میرسیم؟ لطفاً بگویید کاری که از همه بیشتر ما را به خدا نزدیک میکند چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] تعداد نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را (نافله) میگویند و از میان نمازهای مستحبّی، خواندن نافلههای شبانهروزی بیشتر سفارش شده و تعداد آنها در غیر روز جمعه، سی و چهار رکعت است که دو رکعت آن نافله صبح، هشت رکعت نافله ظهر، هشت رکعت نافله عصر، چهار رکعت نافله مغرب، دو رکعت نافله عشاء و یازده رکعت نافله شب میباشد و چون دو رکعت نافله عشاء را بنابر احتیاط واجب باید نشسته خواند، یک رکعت حساب میشود، ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه میشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند وبین نمازهای مستحبّی ، بخواندن نافلههای شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی وچهار رکعتند که هشت رکعت آن نافله ظهر وهشت رکعت نافله عصر وچهار رکعت نافله مغرب ودو رکعت نافله عشا ویازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح میباشد ودو رکعت نافله عشا که نشسته خوانده میشود، یک رکعت حساب میشود ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر وعصر، چهار رکعت اضافه میشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] نمازهای مستحبی بسیار است و آنها را نافله میگویند و در میان نمازهای مستحبی به خواندن نافلههای شبانه روز بیشتر سفارش شده است و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعتند که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح میباشد و چون دو رکعت نافله عشا را بنا بر احتیاط باید نشسته خواند، یک رکعت حساب میشود. و در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه میشود. نمازهای نافله - به جز نافله وتر و برخی نافلههایی که در کتابهای مفصّل ذکر شده - دو رکعت دو رکعت خوانده میشود.
- [آیت الله جوادی آملی] .نماز واجب را فریضه و نماز مستحب را نافله گویند. نماز نافله زیاد است. برخی از آنها به نماز فریضه مرتبط است و برخی دیگر به زمانها و مکانهای خاص یا امور و شرایط ویژه ارتباط دار ند. اقامه نماز , در هر حال به عنوان بندگی مطلق خدا، ثواب دارد؛ ولی نافله شبانهروز، بهویژه نافله شب، ثواب بیشتری دارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند. در بین نمازهای مستحبّی به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعت هستند که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می باشد. و چون دو رکعت نافله عشا را بنابر احتیاط مستحب باید نشسته خواند، یک رکعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه می شود.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] نمازهای مستحبی زیاد است و آن را نافله گویند و بین نمازهای مستحبی به خواندن نافله های شبانه روزی بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعتند که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می باشد. و چون دو رکعت نافله عشا را بنا بر احتیاط واجب باید نشسته بخواند؛ یک رکعت حساب می شود؛ ولی روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر؛ چهار رکعت اضافه می شود.
- [امام خمینی] نمازهای مستحبی زیاد است و آنها را نافله گویند. و بین نمازهای مستحبی، به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده، و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعتند، که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می باشد. و چون دو رکعت نافله عشا را بنابر احتیاط واجب باید نشسته خواند،یک رکعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه می شود.
- [آیت الله سبحانی] نمازهای مستحبی زیاد است و آنها را نافله گویند و بین نمازهای مستحبی به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعتند که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشاء و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح می باشد. و چون دو رکعت نافله عشاء را بنابر احتیاط واجب باید نشسته خواند; یک رکعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر; چهار رکعت اضافه می شود.
- [آیت الله مظاهری] نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند و بین نمازهای مستحبّی به خواندن نافلههای شبانه روز بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعت است که هشت رکعت آن نافله ظهر و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نافله عشا و یازده رکعت نافله شب و دو رکعت نافله صبح میباشد، و چون دو رکعت نافله عشا را باید نشسته خواند، یک رکعت حساب میشود. ولی در روز جمعه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه میشود.
- [آیت الله اردبیلی] نمازهای نافله را بجز نماز وَتْر که یک رکعت میباشد، باید دو رکعتی بجا آورد و مستحب است در رکعت دوم نمازهای نافله و نیز در نماز وتر قنوت را بخوانند، ولی در نماز شفع اگر بخواهند قنوت را بجا آورند، احتیاطا آن را به امید ثواب انجام دهند.