در اختلاف بین همسر و مادر وظیفه مرد چیست؟

شرح پرسش:
از کودکی هدف من جلب رضایت خداوند متعال بوده و هست و بدین منظور تا آنجا که توانسته ام از لحاظ مادی وغیره به پدر ومادرم کمک کرده ام و همیشه این را می گویم که من برای اینها هیچ کاری نکرده ام اما هر کاری از دستم بر می آمده کرده ام. حدود 15 سال است ازدواج کرده ام، بحمداله همسر خوبی دارم و ایشان نیز از همه لحاظ به فکر پدر و مادر من هستند و خداوند شاهد و ناظر است . الان یک سال ونیم است به خاطر حق وناحق کردن مادرم در فامیل وچهره زشت از همسرم مجبور به قهر با آنان شدم . می دانم قهر چیز خوبی نیست اما تنها راه من همین بوده است. مادرم چون می داند من اهل خدا هستم از موقعیت پدر ومادری سوء استفاده می کند لطفا راهنمایی کنید.

پاسخ:
پاسخ اجمالی:
گرچه مقام پدر و مادر از نظر اسلام بسیار والا است اما هریک از پدر و مادر و همسر انسان دارای حقوقی هستند که باید حتی الامکان حقوق همه آنها ادا شود.
در صورت اختلاف بین والدین و همسر باید سعی شود که بی طرفی انسان حفظ شود و با ریشه یابی مشکل به تنهایی یا به کمک بزرگ ترهای فامیل و خانواده اختلاف بوجود آمده را حل کرد.
اگر از این راه نیز مشکل قابل حل نبود باید با زیرکی طوری برخورد کند که بی طرفی او زیر سؤال نرود تا بتواند در رفع اختلاف مفید باشد. این در صورتی است که هیچ یک از طرفین درخواست شان خلاف شرع نباشد که در چنین صورت می تواند با گذشت و نیکو کاری و محبت به پدر و مادر و همسر کاری کند که آنان به خاطر محبت های او دست از مخالفت با یکدیگر بر دارند. اما در صورتی که خواسته طرفین یا یکی از آنها خلاف دستورات شرع باشد وظیفه دارد با خواسته آنان مخالفت کند.حتی اگر پدر یا مادر باشند که طبق آیات قرآن اطاعتشان واجب است.

پاسخ تفصیلی:
خدا وند متعال مقام بسیار بلندی برای پدر و مادر نسبت به فرزندان قرار داده است. در چهار آیه از آیات قرآن،به این مقام والا اشاره شده است. [1]
در سوره اسراء فرموده است: و خدای تو حکم فرموده که جز او هیچ کس را نپرستید و درباره پدر و مادر نیکویی کنید و اگر یکی یا هر دو پیر و سالخورده شوند، کلمه ‌ای که آنان را رنجیده خاطر کند بر زبان نیاورید و کمترین آزاری به آنها نرسانید و با ایشان با اکرام و احترام سخن بگویید و همواره بال و پرتواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو: پرودگارا ! همانگونه که پدر و مادر مرا از کودکی به مهربانی بپروردند، تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما.
این بیان خداوند و قرار دادن امر و فرمان ایشان را بعد از امر و فرمان خودش دلالت بر عظمت ایشان و مقام بالای آنها دارد و لازم است فرزندان آنان را تکریم کنند و تکالیف خود را نسبت به آنان به خوبی انجام دهند.
وظائف فرزند نسبت به پدر و مادر:
1- شناخت حقوق آنها و دقت در ادای آن حقوق
امام سجاد(ع)در رساله حقوق می‌ فرمایند: حق پدرت بر تو آن است که بدانی او اصل تو و تو فرع اویی. اگر پدرت نبود تو نبودی؛ پس هرگاه در دلت خودپسندی راه یافت، بدان که پدرت ریشه نعمت‌ هایی است که از آن برخورداری. خدای را سپاس گزار و شکر به جای آور. [2]
2- تواضع و خوشخویی و گشاده‌رویی در برابر آنان
3- تلاش برای تأمین حوایج و نیازهای آنان پیش از استمداد آنها
4- اطاعت از فرمان‌های ایشان
حال اگر فرزند نسبت به انجام وظائف خود سهل انگاری کند و ارتباط خود را با ایشان قطع نماید با این کار اولاً قطع رحم کرده است که نزد پروردگار گناهی است بسیار مذموم و در ردیف شرک به خدا قرار دارد. [3] (امام سجاد (ع) فرمود کسی که قطع رحم کند مورد لعن خدا قرار می‌ گیرد و از رحمت پروردگار دور می‌ شود [4] ). ثانیاً با این کار خود موجب عاق والدین خواهد شد که در روایات بشدت مورد نکوهش قرار گرفته است و اگر خدای نخواسته پدر یا مادر فرزند خود را نفرین یا لعنت کنند فرزند روی سعادت را نخواهد دید.
زن نیز بر عهده شوهر حقوقی دارد که عبارتند از:
1. تأمین مخارج همسر ازقبیل خوراک‌، پوشاک‌، اثاث منزل‌، و سایر نیازهای زندگی ( مطابق شئون زن )
2. پرداخت مهریه هر موقع زن آن را طلب کرد.
3. رعایت عدالت و انصاف در باره او در همه شئون زندگی .
4. صرف نظر کردن از اشتبا‌هات و لغزش‌های او .
5. احترام و تجلیل از او.
6. کمک به او در کارهای خانه
7- عدم اذیت و آزار او، قرآن در این‌باره می‌فرماید: یا به نیکی و خوشی آنان را نگه‌دارید و یا به نیکی رها کنید و روا نیست که آنان را آزار دهید. [5]
8. حفظ آبرو و شخصیت او در غیاب و حضور، قرآن در این باره می‌فرماید: زنان جامه بستر و عفاف شما، و شما نیز لباس عفت آن‌ها هستید. [6] همان طور که لباس‌، انسان را از سرما و گرما و زشتی‌ها حفظ می‌کند، مرد نیز باید حافظ آبروی همسر باشد .
بعد از آشنایی به موارد بالا باید به این نکته توجه داشت که آنچه در موارد حل اختلاف (بویژه در بین آشنایان و نزدیکان) مهم است حفظ بی طرفی و نشان دادن خیر خواهی به حدی که برای طرفین قابل درک باشد و به این بی طرفی خیر خواهی شما اقرار داشته باشند.
با این مقدمه لازم است فرض های مسأله را مورد بررسی قرار دهیم:
1- این اختلاف ریشه و علت خاصی ندارد که باید سعی کرد با نهایت درایت و با حفظ بی طرفی از گسترش آن جلوگیری کرد.
2- این اختلاف دارای ریشه و علتی است در این صورت می توان با پیدا کردن آن راهی برای حل این اختلاف پیدا کرد. در واقع با از بین بردن اختلاف سابق این مشکل خود به خود از بین می رود.
3- ریشه و علت اختلاف را پیدا کرده اید ولی خود به تنهایی نمی توانید اختلاف را ازمیان بردارید در این فرض با کمک گرفتن از افراد بزرگتر و بی طرف فامیل و محل باید اختلاف بوجود آمده را حل نمود.
4- با کمک گرفتن از افراد بزرگتر و بی طرف فامیل و محل هم اختلاف برطرف نشد در این صورت شما باید حتی المقدور طوری برخورد کنید که نه مادر ناراحت شود نه همسر، به این شکل که وظائف خود را نسبت به مادر و همسر به طور کامل انجام دهید و نیکی خود را در حق پدر و مادر بیشتر و کامل تر کنید و از آنها بخواهید که برای حفظ زندگی شما از اختلافات خود دست بردارند. البته در همه موارد باید توجه داشت که این خداوند است که قلبها را به یکدیگر نزدیک می کند پس از او بسیار کمک بخواهید قطعا شما را در این کار یاری خواهد کرد.
در بعضی مواقع هم نمی توان کاری کرد که طرفین ماجرا ناراحت نشوند، بلکه باید یکی از آن دو طرف را بر دیگری ترجیح بدهد. در این صورت باید یکی از مادر یا همسر را بر دیگری ترجیح داد. در این حالت دو فرض پیش می آید:
1- مادر از فرزند خود خلاف شرع را بطلبد ، به این صورت که از نفوذ خود در فرزند استفاده کند و فرزندش را مخیر بین خود و همسر کند تا فرزند مجبور به انتخاب مادر شود و در حق همسر بی گناه خود ظلم کند، که طبق آیات و روایات فرزند مجبور به امتثال امر مادر نیست و می تواند از اطاعت امر مادر سر باز زند. قرآن در این باره می فرماید: "ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو (مشرک باشند) و تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آنها پیروی مکن"!. [7]
امام علی (ع) می فرمایند: " اطاعت از مخلوق (هر کس که باشد) در انجام معصیت الاهی پذیرفتنی نیست". [8] یا "حق پدر آن است که فرزند در هر چیزی جز معصیت خداوند، از او پیروی کند". [9]
امام رضا (ع) در این باره می فرمایند: "نیکی به پدر و مادر واجب است، اگر چه مشرک باشند، ولی اگر امر به معصیت خداوند کردند، نباید از آنان اطاعت شود". [10] [11]
2- مادر از فرزند خود خلاف شرع را نطلبد، به این صورت که فرزندش را بر کار غیر حرام اعم از مستحب یا مکروه یا مباح امر کند که در این صورت طبق نظر فقها اطاعت از مادر واجب می شود. [12]

پی نوشتها:
1 بقره ، 83، نساء ، 36،انعام ، 151،اسراء ، 23، عنکبوت ، 8 ، لقمان ، 14، احقاف ، 15
[2] َ أَمَّا حَقُّ أَبِیکَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ أَصْلُکَ وَ أَنَّکَ فَرْعُهُ وَ أَنَّکَ لَوْلَاهُ لَمْ تَکُنْ فَمَهْمَا رَأَیْتَ فِی نَفْسِکَ مِمَّا یُعْجِبُکَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاکَ أَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَیْکَ فِیهِ وَ احْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ عَلَی قَدْرِ ذَلِک‌ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‌. بحارالأنوار، ج 71 ، ص 15
[3] نقطه‌ های ‌آغاز در اخلاق‌ عملی، ص 550
[4] حضرت سجّاد علیه السلام به فرزندش امام محمّد باقر علیه السلام در ضمن وصایای خود فرمود: [فرزندم‌] از دوستی با افرادی که پیوند خویشاوندی را قطع نموده و نسبت به ارحام خود بدرفتاری می ‌کنند برحذر باش، که من آنها را در سه جای از قرآن ملعون یافتم.
[5] "فَأَمْسِکُوهُن‌َّ بِمَعْرُوف‌ٍ أَوْ سَرِّحُوهُن‌َّ بِمَعْرُوف‌ٍ وَلاَ تُمْسِکُوهُن‌َّ ضِرَارًا; بقره‌،231
[6] : "ُن‌َّ لِبَاس‌ٌ لَّکُم‌ْ وَأَنتُم‌ْ لِبَاس‌ٌ لَّهُن‌َّ; بقره‌،187
[7] . عنکبوت، 8 ؛ لقمان، 15، در این ادامه همین مطلب دارد: ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ ای رفتار کن‌.
[8] . "لا طاعة لمخلوق فی معصیة‌ الخالق"؛ نهج البلاغه، قصار الحکم، ش 165.
[9] . "اِنَّ لِلْوالِدِ عَلَی الْوَلَدِ حَقّاً … فَحَقُّ الْوالِدِ اَنْ یُطیعَهُ فی کُلِّ شَیْءٍ اِلّا فی مَعْصِیَةِ اللهِ"، نهج البلاغه ، کلمات قصار، ش 399 .
[10] . مجلسی، بحار الانوار، ج 71، ص 72 .
[11] islamquest.net/fa/archive/question/584.
[12] islamquest.net/fa/archive/question/584.
منبع: www.islamquest.net