آیا آدم هشتمین مرد روی زمین بوده است؟

شرح پرسش:
آیا حدیث و روایتی مبنی بر این که آدم هشتمین مرد روی زمین است وجود دارد؟ لطفاً ضمن بیان این مطلب در خصوص آن هفت نفر دیگر نیز توضیحاتی ارائه فرمایید. آیا پیامبری در بین آنها بوده است؟ آیا آنها با هوش بوده اند؟

پاسخ اجمالی:
بر اساس آموزه های دینی اعم از قرآن و روایات تردیدی وجود ندارد که اولا: همه انسان های نسل حاضر به حضرت آدم برمی گردنند و او اولین نفر از این نسل است.
ثانیا: قبل از حضرت آدم، نسل یا نسل هایی شبیه به انسان بوده اند و به آنها "انسان یا نسناس" می گفتند هر چند در مورد جزئیات و خصوصیات شخصیتی و زندگی آنها اطلاع دقیقی در دست نیست.
از این جهت بعید نیست که در هنگام آفرینش آدم نیز افرادی از نسل گذشته هنوز نیز وجود داشته اند همچنان که بعضی از دانشمندان در توجیه ازدواج فرزندان آدم نیز این را گفته اند.
ما به متن دینی که اثبات کند آدم هشتمین مرد روی کره زمین بوده، برخورد نکردیم بله در روایاتی بیان شده است که نسل حضرت آدم بعد از هفت دوره و هفت نسل از خلقت آدم بوده است، البته ممکن است این روایات اشاره به کثرت دوره های گذشته باشد.
مرحوم صدوق در کتاب خصال، از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمود: "خدای عزوجل از روزی که زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هیچ یک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده اند و خدای تعالی همه آنها را از پوسته روی زمین آفرید و نسلی را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و برای هر یک، عالمی بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه اش را از او منشعب ساخت.
اما این که آیا آنها نیز پیامبر یا پیامبرانی داشتند و انسان های باهوشی بودند یا خیر؟، قرآن و روایات پیرامون این مسئله چیزی بیان نکردند ولی با توجه به این که آنها نیز مانند ما، انسان (یا نسناس) بوده و در این جهت با ما مشترک بوده اند تحقیقاً آنها از هوش بر خوردار بوده و با حدس قوی می توان گفت که برای ارشادشان پیامبر یا پیامبرانی نیز مبعوث شده اند.

پاسخ تفصیلی:
با استفاده از قرآن و روایات اجمالاً به طور قطع و یقین می توان گفت که قبل از حضرت آدم نسل و یا نسل هایی شبیه به انسان بوده اند که به آنها "انسان یا نسناس" می گفتند هر چند در مورد جزئیات و خصوصیات شخصیتی و زندگی آنها اطلاع دقیقی در دست نیست.
علامه طباطبایی می گوید: در تاریخ یهود آمده است که عمر نوع بشر از روزی که در زمین خلق شده تا کنون، بیش از حدود هفت هزار سال نیست ...ولی دانشمندان " ژئولوژی" معتقدند که عمر نوع بشر بیش از ملیون ها سال است، و بر این گفتار خود ادله‌ای از فسیل‌ هایی که آثاری از انسان ها در آنها هست، و نیز ادله‌ای از اسکلت سنگ شده خود انسان های قدیمی آورده ‌اند، که عمر هر یک از آنها به طوری که روی معیارهای علمی خود تخمین زده‌ اند بیش از پانصد هزار سال است.
این اعتقاد ایشان است ولی ادله‌ای که آورده ‌اند قانع کننده نیست، دلیلی نیست که بتواند اثبات کند که این فسیل‌ها، بدن سنگ شده اجداد همین انسان های امروز است، و دلیلی نیست که بتواند این احتمال را رد کند که این اسکلت‌ های سنگ شده مربوط است به یکی از ادواری که انسان هایی در زمین زندگی می‌کرده‌اند، چون ممکن است چنین بوده باشد، و دوره ما انسان ها متصل به دوره فسیل‌ های نامبرده نباشد، بلکه انسان هایی قبل از خلقت آدم ابوالبشر در زمین زندگی کرده و سپس منقرض شده باشند، و همچنین این پیدایش انسان ها و انقراضشان تکرار شده باشد، تا پس از چند دوره نوبت به نسل حاضر رسیده باشد [1] .
پس انسان قبل از خلقت آدم وجود داشته و پس از انسان آدم وجود یافت، و ملائکه مامور به سجده بر وی شدند [2] .
اما قرآن کریم به طور صریح متعرض کیفیت پیدایش انسان در زمین نشده، که آیا ظهور این نوع موجود (انسان) در زمین منحصر در همین دوره فعلی است که ما در آن قرار داریم، و یا دوره‌های متعددی داشته، و دوره ما انسان های فعلی آخرین ادوار آن است؟
هر چند که ممکن است از بعضی آیات کریمه قرآن استشمام کرد که قبل از خلقت آدم ابوالبشر (ع) و نسل او، انسان هایی دیگر در زمین زندگی می‌کرده‌اند؛ مانند آیه شریفه:" وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ" [3] که از آن بر می‌آید قبل از آفرینش بنی آدم دوره دیگری بر انسانیت گذشته است [4] .
اما روایاتی که از ائمه اهل بیت (علیهم السلام) به ما رسیده تصریح می کنند که قبل از این نسل، نسل هایی از انسان ها وجود داشته است که منقرض شده اند و این روایات سابقه دوره های بسیاری از بشریت را قبل از دوره حاضر اثبات می‌کنند.
برای نمونه به حدیثی اشاره می کنیم:
صاحب تفسیر عیاشی از هشام بن سالم و او از امام صادق (ع) نقل می کند که آن حضرت فرمود: اگر فرشتگان موجودات زمینی را قبلاً ندیده بودند، که خونریزی کردند، از کجا گفتند " أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ [5] " [6] .
گفتنی است: ما به متن دینی که اثبات کند آدم هشتمین مرد روی کره زمین بوده، برخورد نکردیم بله در روایاتی بیان شده است که نسل حضرت آدم بعد از هفت دوره و هفت نسل از خلقت آدم بوده است؛ مثلا مرحوم صدوق در کتاب خصال، از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمود: "خدای عزوجل از روزی که زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هیچ یک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده اند و خدای تعالی همه آنها را از پوسته روی زمین آفرید و نسلی را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و برای هر یک، عالمی بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه اش را از او منشعب ساخت. [7] ، [8] اما ممکن است این روایات با لحاظ روایات دیگر که دوره های بیشتر را در گذشته ثابت می کند، اشاره به کثرت دوره های گذشته باشد؛ مثلا: شیخ صدوق در کتاب توحید• از امام صادق (ع) روایتی آورده که در ضمن آن امام (ع) به راوی فرموده: "شاید شما گمان می کنید که خدای عزوجل غیر از شما هیچ بشر دیگری را نیافریده است. نه، چنین نیست، بلکه هزار هزار آدم آفریده که شما از نسل آخرین آنها هستید". [9]
همچنین در خصال از امام صادق (ع) روایت آورده که فرمود: خدای عز و جل دوازده هزار عالم آفریده که هر یک از آن عوالم از هفت آسمان و هفت زمین بزرگتر است و هیچیک از اهالی یک عالم به ذهنش نمی‌ رسد که خدای تعالی غیر عالم او عالمی دیگر نیز آفریده باشد. [10]
البته همان گونه که ملاحظه می شود روایت اخیری به خلقت عوالم اشاره دارد و این ممکن است در غیر از کره زمین باشد و بتوان روایاتی را که به هفت دوره قبلی در کره زمین اشاره می کنند، بدون معارض دانست.
اما (با فرض وجود انسان هایی قبل از آدم) آیا هنگام آفرینش حضرت آدم، انسان از نسل های قبل باقی مانده بودند؟
با توجه به قرائنی بعید نیست که در زمان آفرینش آدم افرادی از نسل های گذشته که در حال انقراض بودند هنوز نیز وجود داشته اند همچنان که بعضی از دانشمندان این را گفته اند. [11]
یکی از دانشمندان معاصر در زمینه ازدواج فرزندان آدم می گوید:
در این جا احتمال دیگری نیز هست که گفته می شود: فرزندان آدم با بازماندگان انسان‌های پیشین ازدواج کرده‌ اند زیرا طبق روایاتی آدم اولین انسان روی زمین نبوده، مطالعات علمی امروز نیز نشان می دهد که نوع انسان احتمالاً از چند ملیون سال قبل در کره زمین زندگی می کرده، در حالی که از تاریخ پیدایش آدم تا کنون زمان زیادی نمی گذرد، بنا بر این باید قبول کنیم که قبل از آدم انسان‌ های دیگری در زمین می زیسته‌اند که به هنگام پیدایش آدم در حال انقراض بوده ‌اند، چه مانعی دارد که فرزندان آدم با باقیمانده یکی از نسل‌ های پیشین ازدواج کرده باشد. [12]
البته تردیدی نیست که حضرت آدم اولین نفر از نسل حاضر بوده است.
قرآن کریم ظاهر قریب به صریحش این است که نسل حاضر از طرف پدر و مادر به یک پدر (به نام آدم) و یک مادر (که در روایات و در تورات به نام حوا آمده) منتهی می‌شود و این دو تن، پدر و مادر تمامی افراد انسان است، هم چنان که آیات زیر بر این معنا دلالت می‌کند:" وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِینٍ" [13] ؛ " إِنَّ مَثَلَ عِیسی‌ عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ" [14] ؛ "إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ" [15] .
به طوری که ملاحظه می‌ کنید آیاتی که نقل شد شهادت می‌ دهند بر این که سنت الاهی در بقای نسل بشر این بوده که از راه ساختن نطفه این بقا را تضمین کند، و لیکن این خلقت با نطفه بعد از آن بود که دو نفر از این نوع را از گل آفرید، و او آدم و پس از او همسرش بود که از خاک خلق شدند (و پس از آن که دارای بدنی و جهازی تناسلی شدند فرزندان او از راه پدید آمدن نطفه در بدن آدم و همسرش خلق شدند) پس در ظهور آیات نامبرده بر این که نسل بشر به آدم و همسرش منتهی می ‌شوند جای هیچ شک و تردیدی نیست [16] .
اما این که آیا پیامبری در بین آنها بوده است؟ آیا آنها با هوش بوده اند؟
قرآن و روایات پیرامون این مسئله چیزی بیان نکردند ولی با توجه به این که آنها نیز انسان (یا نسناس) بوده و در این جهت با ما مشترک هستند تحقیقاً از هوش بر خوردار بوده و با حدس قوی و قریب به یقین می توان گفت که آنها دارای تکلیف و برای ارشادشان پیامبری نیز وجود داشته است.

پی نوشتها:
[1] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج ‌4، ص 222، مترجم: موسوی همدانی، سید محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 ه ش، چاپ پنجم‌.
[2] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج ‌16، ص 389.
[3] و زمانی که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم در زمین جانشینی بگذارم، گفتند باز در زمین کسانی می‌گذاری که در آن فساد کنند و خون ها بریزند؟." سوره بقره آیه: 30".
[4] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج ‌4، ص222 و 223.
[5] آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خونریزی کند، بقره، 30.
[6] مجلسی، بحارالأنوار، ج 11، ص 117، مؤسسه الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 ه ق.
[7] شیخ صدوق، خصال، ج 2، ص 652، ح 54.
[8] برگرفته از سؤالislamquest.net/fa/archive/question/3297 .
[9] شیخ صدوق، توحید، ص 277، ج 2، چاپ تهران.
[10] خصال ج 2 ص 639 ح 14. برگرفته از سؤالislamquest.net/fa/archive/question/563 .
[11] در هرحال زمانی امامان شیعه از انسان های قبل از آدم ابو البشر سخن گفتند که از انسان های فسیل شده خبر و اطلاعی در دست نبود. این است که امروزه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، ارزش واقعی این سخنان بهتر فهمیده شده و به ارتباط این بزرگان با جهان ماوراء طبیعت آسان تر پی برده می شود.
[12] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌3، ص 247، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ه ش، چاپ اول‌؛ ر. ک، جعفری، یعقوب، (تفسیر) کوثر، ج ‌2، ص 349.
[13] و خلقت انسان را از گل آغاز کرد، سپس نسل او را از چکیده آبی بی مقدار بیافرید." سوره سجده: 8".
[14] محققاً وضع عیسی نزد خدا نظیر وضعی است که آدم داشت و خدا او را از خاک خلق نموده سپس خطاب به خاک فرمود باش و خاک آدم شد." سوره آل عمران آیه: 59".
[15] و به خاطر بیاور هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: (من بشری را از گل می‌ آفرینم! هنگامی که آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، برای او به سجده افتید، ص 71 و 72.
[16] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج ‌4، ص 224 و 225.
منبع: www.islamquest.net