از نگاه آیات و روایات، چگونه می توان خدمات کارکنان را جبران کرد؟

پاسخ اجمالی:
به طورکلی، خدای متعال در قرآن کریم به کار و کسب دستور داده است و برای سعی و تلاش در امور دنیوی و اخروی، ارزش قائل شده و برای او پاداش زیادی را در نظر گرفته است.
شما با انجام وظایف دینی نسبت به کارکنان مانند: پرداخت مزد کارگران، محبت و مهرورزی به آنان و... و اهمیت دادن به جان و مال آنها بهترین جبران را از خدمات آنان نموده اید. پس، در این جهت کوشا باشید.

پاسخ تفصیلی:
در ابتدا این را متذکر می شویم که شما احادیثی از پیامبر اکرم (ص) درخواست فرمودید، اما در اینجا هم احادیثی از پیامبر اکرم (ص) و هم امامان معصوم (ع) بیان می شود؛ زیرا کلام ائمه معصومین (ع) همان کلام پیامبر (ص) است.
جبران خدمت کارکنان:
به طورکلی، خدای متعال در قرآن کریم به کار و کسب دستور داده است و برای سعی و تلاش در امور دنیوی و اخروی، ارزش قائل شده و برای او پاداش زیادی را در نظر گرفته است: (سعی شما مشکور (مورد سپاس و پاداش) است)؛ [1] و (چون نماز گزارده شد، در زمین پراکنده شوید و در پی به دست آوردن نعمت خدا باشید)؛ [2] و (ما شب و روز را دو نشانه توحید و عظمت خود قرار دادیم؛ سپس نشانه شب را محو کرده، و نشانه روز را روشنی‌بخش ساختیم تا(در پرتو آن،) فضل پروردگارتان را بطلبید(و به تلاش زندگی برخیزید)...)؛ [3] و... .
کارفرما باید بداند که کارگرانش از چنین منزلت و پاداشی برخوردارند و عملا این ارزش کارکنان را به آنان نشان دهد.
سرکارگر نسبت به کارکنان خود وظایفی را دارد که انجام این وظایف خود بهترین جبران خدمات کارگران می باشد. در اینجا به برخی از وظایف مهم، اشاره می شود:
1. پرداخت مزد کارکنان:
از مهم ترین مصادیق جبران خدمات کارکنان، این است که مزد او را در وقت مقرّر و به همان مقدار که تعیین شده، به آنها پرداخت کند. در روایات سفارش شده است که قبل از خشک شدن عرق کارگر، مزد او را بدهید. [4] همچنین از امام صادق (ع) روایت شده که یکی از چرکین ترین گناهان، ندادن مزد کارگر است. [5]
2. محبت و مهرورزی نسبت به کارکنان:
اسلام که یک آیین جاودانی است و بر اساس فطرت و ارضاء تمام خواسته های انسانی پایه گذاری شده، به مسئله محبت و هم دوستی توجه فراوانی دارد و دگر دوستی در این آیین ، مقدس شمرده می شود، و از آنجا که تمام آدمیان آفریده خدا و از یک پدر و مادر هستند، همگان شایسته احترام و دوستی و محبت هستند. امام محمدباقر (ع) فرمودند: شخصی نزد نبی اکرم (ص) آمد و از او وصیتی خواستند که آن حضرت فرمود: (انسان ها را دوست بدار، همگان ترا دوست خواهند داشت). [6] می بینم که اسلام بشر دوستی را به جایی رسانده است که به پیروان خود دستور می دهد، همچنان که به نیکبختی و پیروزی خود علاقه مند هستید، برای دیگر انسان ها هم همان گونه باشید .
هنگامی که پیامبر (ص) از غزوه تبوک بازمی‌گشت، سعد انصاری از او استقبال کرد، پیامبر (ص) پس از مصافحه با او، فرمود: (چرا دستت این قدر زبر شده است؟). گفت: یا رسول اللَّه! بیل می‌زنم و با این کار خرج عائله‌ام را به دست می‌آورم. پیامبر خدا دست او را بوسید و فرمود: (این دستی است که آتش دوزخ به آن نمی‌رسد). [7]
امام سجاد (ع) درباره حقوق زیر دستان که یکی از مصادیق آنان کارگران هستند،چنین می فرماید:
امّا حقّ زیردستان تو این است که بدانی آنها به خاطر ناتوانی خود و توانایی تو رعیّت تو گشته‌اند. پس واجب است که در بین آنان به عدل رفتار کنی و برای آنان چون پدری مهربان باشی و نادانی آنان را ببخشایی و در کیفر نمودن آنان شتاب نکنی و خدای عزّ و جلّ را بر قدرت و تسلّطی که بر ایشان به تو داده است سپاسگزار باشی. [8]
پس، محبت و مهرورزی وظیفه همه انسان ها بوده و مختص به یک نهاد، شرکت و یا افراد خاصّی نیست؛ و کارفرما هم باید نسبت به کارگر خود محبت و دوستی داشته و به او از دید بنده ای از بندگان خدای متعال بنگرد؛ نه به عنوان یک کارگر و نوکر.
3. پاسخ نیکی را با نیکی دادن:
وقتی یک کارگر کارهای سخت و دشواری را انجام داده و در پیشرفت کار تأثیر بسزایی دارد، - هر چند وظیفه او بوده و در مقابل این کار مُزد می گیرد – ولی از نگاه انسانی، یک کارگر، نسبت به کارفرما و هم به دیگران احسان و نیکی کرده است و موجب پیشرفت شده است. اینجاست که باید احسان و نیکی او را با خوبی پاسخ داد.
قرآن کریم می فرماید:(آیا جزای نیکی جز نیکی است؟!). [9]
امام سجاد (ع) فرمودند:(حقّ آن کس که به تو نیکی کرده این است که او را سپاس داری و نیکی‌اش را یاد کنی و سخنی پسندیده را در باره او [در میان مردم‌] شایع کنی و در خلوت میان خویش و خدای سبحان، خالصانه دعایش کنی؛ چرا که به راستی چون این گونه کردی در نهان و آشکار، سپاسش گزارده‌ای و سپس اگر توان جبران نیکی او را داری، پس تلافی نما، و گر نه در صدد جبران باش و برای تلافی، خویش را آماده دار). [10]
4. سپاسگزاری از خدمات:
امام سجاد (ع) می فرماید: روز قیامت خداوند متعال به بعضی از بندگانش می گوید: آیا شکر فلان کس را به جای آوردی عرض می کند: پروردگارا! من شکر تو را به جای آوردم، خداوند می فرماید: چون شکر او را به جا نیاوردی شکر مرا هم به جا نیاورده ای! سپس افزود (اشکر کم الله اشکر کم للناس؛ شکرگزارترین شما در پیشگاه خدا کسی است که از نعمت ها و زحمات مردم بیشترین قدردانی و شکرگزاری را به عمل آورد. [11]
5. صحت و مصونیت کارکنان
از آنچه در سیره پیامبر اسلام (ص) مشاهده می شود، می توان دریافت کرد که توجه به همه ابعاد شخصیت نیروی کار مورد تاکید دین است. از آنجایی که انسان سالم، محور توسعه در کشور است، باید به کارکردهای کارگر و لزوم توجه به صحت و سلامت او بیشتر دقت شود.
یک کارفرما باید به کارگر نگاه انسانی داشته و جان یک انسان برای او مهم باشد و برای همین باید زمینه های سلامت و ایمنی کارکنان را فراهم نماید. در دین اسلام به سلامت و ایمنی جان انسان ها اهمیت داده شده و هرکس اگر بی جهت کوچک ترین آسیب و ضرر مالی و جانی به انسانی برساند، ضامن بوده و مجازات دنیوی و اخروی در پی دارد. در اینجا به برخی از این دلایل اشاره می شود:
1. امام صادق (ع) می فرمایند: سه چیز است که همه مردم به آنها نیاز دارند: امنیت، عدالت و فراوانی. [12] ‌
در این روایت به (امنیت) که نیاز ذاتی انسان ها در زندگی دنیا بوده، تصریح شده است.
2. طبق قاعده (لاضرر) – که پیامبر (ص) فرمود: (در اسلام ضرر و زیان رساندن به خود و دیگران ممنوع است)، [13] – انسان نباید باعث آزار و اذیت دیگران شود و به آنها ضرر برساند.
3. پیامبر (ص) فرمود: دو نعمت که مورد غفلت مردم واقع شده است امنیت و سلامتی است. [14]
نتیجه: شما با انجام وظایف دینی نسبت به کارکنان و اهمیت دادن به جان و مال آنها بهترین جبران را از خدمات آنان نموده اید. پس، در این جهت کوشا باشید.

پی نوشتها:
[1] . انسان، 22.
[2] . جمعه، 10.
[3] . اسراء، 12.
[4] . الحیاة، ج 5، ص 502.
[5] . کمره‌ای، محمد باقر، ‌آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحارالانوار، ج 8، ص 197، نشراسلامیه، تهران، چاپ اول، 1351ش.
[6] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 642، دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365 ش.
[7] . حکیمی، اخوان و آرام، احمد، الحیاة، ج 5، ص 504، دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌، تهران، 1380ش.
[8] . افراسیابی، علی، ترجمه جهاد النفس وسائل الشیعة، ص 29، نشر نهاوندی‌، قم، چاپ اول، 1380ش.‌
[9] . الرحمن، 60.
[10] . بحرانی‌، ابن شعبه، تحف العقول، ترجمه حسن زاده‌، صادق، ص 464، انتشارات آل علی (ع)، قم، چاپ اول، 1382ش. ‌
[11] الکافی، ج 2، ص 99، بَابُ الشُّکْرِ، ح 30؛ اقتباس از سؤال islamquest.net/fa/archive/question/6031 .
[12] علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج 75، ص 234، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404ه ق، به نقل از تحف العقول؛ اقتباس از سؤال islamquest.net/fa/archive/question/7644 .
[13] (لاضرر و لاضرار فی الاسلام)، شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 4، 334؛ اقتباس از سؤال islamquest.net/fa/archive/question/320 .
[14] بحارالأنوار، ج 78، ص 171؛ اقتباس از سؤالislamquest.net/fa/archive/question/2259 .
منبع: www.islamquest.net