آیا کفویت و تساوی در ویژگی های ظاهری مانند تساوی در سنّ و اندام، در رفاقت و دوستی شرط است؟

شرح پرسش:
یکی از سخنرانان می گفت: دو دوست و رفیق باید با هم کفویت داشته باشند و حتی غیر از هماهنگ بودن اعتقاداتشان، باید در ظاهر نیز، هم کفو باشند؛ یعنی از لحاظ سنّی به هم نزدیک بوده و از لحاظ جثّه و اندام نیز نزدیک به هم باشند، (نه اینکه یکی کوچک و نحیف و دیگری بزرگ و تنومند باشد)، یکی از لحاظ چهره بچه سال و دیگری مانند یک مرد کامل باشد و خلاصه در جمیع امور به هم بخورند؛ زیرا در غیر این صورت جامعه درباره آنها بد قضاوت خواهد کرد .آیا این مطالب صحیح می باشد؟

پاسخ اجمالی:
آنچه در اسلام برای دوست یابی در مرحله اول مطرح بوده و مهم است، ویژگی­های ظاهری و مادّی دوست و رفیق نیست، بلکه ویژگی های معنوی دارای اهمیت است؛ هر چند دسته ای از ویژگی­های ظاهری و مادّی در برخی موارد باید رعایت شود؛ مانند دوستی با کسی که انسان را در جامعه در معرض تهمت قرار می دهد.
برخی از این ویژگی­ها عبارت اند از: ایمان، برآوردن نیازهای مادی و معنوی، تذکّر عیب ها به دوست خود و... .

پاسخ تفصیلی:
دوست، همدم تنهایی­های انسان، شریک غم­ها و شادی­ها، بازوی یاری رسان در نیازمندی­ها، تکیه گاه انسان در مشکلات و گرفتاری­ها و مشاور خیرخواه در لحظات تردید و ابهام است، اما از آن جایی که دوستان هر کس، یکی از مواردی بوده که مبنای قضاوت دیگران نسبت به اخلاق و شخصیت انسان است، و تأثیر پذیری انسان از دوستان، در سنین مختلف، بسیار است؛ از این رو، دقّت در گزینش دوست، به سلامت اخلاقی و رفتاری انسان کمک می کند. به فرموده امام علی (ع): (دوست، همچون وصله جامعه است، پس آن را هم­شکل و هم­سان خود برگزین). [1]
ارتباط قلبی و درونی میان انسان­ها، به پیوندهای اجتماعی و بیرونی می انجامد. روابط اجتماعی نیز، در روحیات و اخلاق افراد، اثر می گذارد. آنان که به تعالی فکر و سلامت اخلاق و تهذیب نفس و تکامل شخصیت خویش علاقه مندند، ناگزیر باید در انتخاب دوست، معیارهای مکتبی را لحاظ کنند و به آنچه از دوست می گیرند، اهتمام ورزند. بنابراین، آنچه در اسلام برای گزینش دوست در مرحله اول مهم است، ویژگی­های ظاهری و مادّی دوست و رفیق نیست، بلکه ویژگی­های معنوی است.
در این جا، نمونه هایی از ویژگی­های معنوی دوست و رفیق بیان می­شود:
1. ایمان، بهترین زیر بنای دوستی است: یگانه چیزی که اصالت و استواری دارد، ایمان به اعتقادات و اصول دینی است . اگر رفاقت و دوستی انسان، با دیگران، به جهت پیوندشان با خدا باشد، گسسته نمی شود؛ زیرا بر پایه­ای محکم بنا شده است و این ویژگی آیین جاویدان اسلام است که زیر بنای همه چیز را ایمان قرار داده است و در این مکتب اصیل و ارزنده، دوستی و دشمنی هایی که بر پایه ایمان استوار است و فقط برای خدا باشد ، نیرومندترین ارتباط بین آفریننده جهان و آفریدگان به شمار می آید .
قرآن شریف در این رابطه آیات گوناگونی دارد که در ضمن آنها، مردم و مؤمنان را از برقرار کردن پیوند دوستی و مودّت با کافران، مشرکان و منافقان بر حذر می دارد؛ مانند: (افراد با ایمان نباید به جای مؤمنان، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند و هر کس چنین کند، هیچ رابطه‌ای با خدا ندارد (و پیوند او به کلّی از خدا گسسته می‌شود) مگر این که از آنها بپرهیزید...). [2]
2. یک دوست شایسته باید عاقل و اهل خردمندی باشد: عقل و خرد، نیرویی است که انسان به وسیله آن حقایق عالم را درک می کند. از آن جا که عقل، مشعل فروزان زندگی است و سعادت آدمی در سایه تدبیر و اندیشه است، دین اسلام یکی از شرایط رفاقت و دوستی را مسئله عقل و خرد دانسته و تأکید نموده که با صاحبان عقل و اندیشمندان با وفا دوستی داشته باشد.
در روایتی از امام علی (ع) می خوانیم: (منعی ندارد که با شخص خردمند همنشین شوی، اگر چه کرم (جوانمردی وجود و بخشش) او را نپسندی [و از این ناحیه سودی از او نبری]، ولی از خرد او سود ببر، و از اخلاق بدش بپرهیز، و هیچ گاه همنشینی با شخص کریم را از دست مده اگر چه از خرد او سودی نبری، ولی با خرد خود از کرم او سود ببر، و بگریز هر چه می­توانی از هم‌نشینی با شخص پست و بی‌خرد [که نه کریم است و نه عاقل]). [3]
حضرتش همچنین می فرماید: (همنشینی با دوست عاقل، سبب زنده بودن روح است). [4]
اما رفیق و دوست جاهل همچون زهری است که وجودش هر لحظه جسم و جان را آزار می رساند.
امام صادق (ع) فرمود:(کسی که از همنشینی و دوستی با احمق پرهیز نکند، تحت تأثیر کارهای احمقانه وی واقع می‌شود و خیلی زود به اخلاق ناپسندش متخلّق می­گردد). [5]
3. یک دوست شایسته، دوستی است که عیب­های ما را به ما هدیه دهد: در اسلام آن­گونه از دوستی ها ارزشمند است که اشعه تابناک آن بر شئون زندگی فردی و اجتماعی فرد پرتو افکند، و دست یابی به تکامل را رهنمون سازد. کسی که عیب های انسان را می بیند و به او برای اصلاح آن، تذکّر نمی دهد، یک دوست شایسته نیست، بلکه دوست خوب، در نگاه روایات، دوستی است که چون آینه، عیب­ها را به ما نشان داده تا ما به اصلاح آنها بپردازیم؛ چرا که او به درستی و سعادت دوست خویش علاقه­مند است و به انگیزه خیرخواهی، عیب او را بر وی ارائه می کند و او را آگاه می سازد که تا او خود را اصلاح نماید.
در قرآن کریم آمده است: (مردان و زنان باایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند، امر به معروف، و نهی از منکر می‌کنند نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند و خدا و رسولش را اطاعت می‌کنند بزودی خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد خداوند توانا و حکیم است). [6]
امام صادق (ع) فرمودند: (بهترین برادرانم آن کسی است که عیبها و نقائصم را به من هدیه کنند). [7]
4. یک دوست خوب، در راه برطرف کردن نیازمندی های مادی و معنوی برادر دینی خود قدم برداشته و تا بتواند آن را بر آورده می کند:
امام حسن مجتبی (ع) در این باره، چنین سفارش فرموده است : با کسی همنشینی و دوستی کن که:
1. هرگاه با او همنشین شدی، مایه آراستگی تو باشد؛
2. هر گاه خدمت او کردی، [آبروی] تو را حفظ کند؛
3. هرگاه از او یاری خواستی کمکت کند؛
4. اگر سخن [حق و درستی] گفتی، تو را تصدیق کند؛
5. اگر [بر دشمن] حمله بردی، [قدرت] تو را تقویت کند؛
6. اگر دستت را به فضل و نیکی دراز کردی، او هم دست، پیش آورد [و تو را یاری نماید]؛
7. اگر در تو، [و زندگیت] رخنه ای پدید آمد، آن را برطرف سازد؛
8. اگر از تو نیکی دید، آن را در شمار و حساب آورد؛
9. اگر چیزی از او خواستی، به تو بدهد؛
10. اگر تو ساکت بودی [و چیزی نخواستی] او آغاز کند [و نیازت را برطرف سازد]. [8]
این برخی از ویژگی­های مهمّ فردی بود که یک دوست و رفیق باید داشته باشد؛ اما در دوست یابی باید به معیارها و ویژگی های اجتماعی توجه داشته و نگاه عرف یک جامعه نیز باید در همنشینی و معاشرت در قالب رفاقت و دوستی در نظر گرفته شود؛ در این جا به برخی از این امور اشاره می شود:
یک. سنّ دو رفیق و دوست
درباره سنّ دو رفیق باید دو نکته را در نظر داشت:
1. اگر سنّ کسی که می خواهد با او دوست شود، بزرگ تر از او است می تواند از تجربیات و معنویات او به عنوان یک برادر دینی و دوست بزرگ تر استفاده کرده و احترام او را نگه دارد، و برخی از رفتارهایی که با هم سالان خود دارد، با او نداشته باشد. پس نباید کاری را در این معاشرت و دوستی انجام دهد که مردم او را در این همنشینی سرزنش نمایند.
2. آنچه در بالا گفته شد ممکن است درباره دو فردی که از جهت سنّی هم کفو و هم­سان هستند، نیز باید رعایت شود؛ زیرا جایگاه افراد مهم بوده و احترام آنها باید حفظ شود.
دو. باید در اجتماع سابقه کسی که با او طرح دوستی ریخته می شود، در نظر گرفته شود؛ برای نمونه، شخصی که از جهت اجتماعی جایگاه مثبت و آبرومندی دارد، با کسی که در جامعه دارای شخصیّت مثبت و آبرومندی نبوده، دوستی و رفاقت ننماید؛ اگر چه در هدایت برخی از انسان ها باید محبت داشت و مهربانی کرد، ولی رسالت هدایت دیگران و امر به معروف و نهی از منکر وابسته به عنوان خاصّ رفاقت و دوستی نیست.
سه. در مواردی که دوستی دو نفر به حدّی باشد که جامعه نگاهی ابهام آمیز به آن داشته باشد، باید از آن دوری کرده و خود را در معرض تهمت قرار ندهد؛ چنان چه امام علی (ع) می فرماید:(از مکان­های تهمت آمیز، و جاهایی که مردم به آن بدگمانند بپرهیز، زیرا همنشین بد انسان را گول می‌زند). [9]

پی نوشتها:
[1] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ص 423، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366 ش.
[2] آل عمران، 28.
[3] الکافی، ج 2، ص 638، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.
[4] غررالحکم، ص 429، ح 9771.
[5] محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 336، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1408 ق.
[6] توبه، 71.
[7] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 639.
[8] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 44، ص 139، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
[9] عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 12، ص 36، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1409ق.
منبع: www.islamquest.net