شب قدر شب خاصی است که در آن قرآن نازل شده و گردش آن در فصل‌های مختلف موجب می‌شود آن شب خاص ثابت نباشد! این امر چگونه قابل توجیه است؟

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شهْرًا فیِ کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ مِنها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ)؛[1] تعداد ماه‌‌ها نزد خداوند در کتاب الهی، از آن روز که آسمان‌ها و زمین را آفریده، دوازده ماه است که چهار ماه از آن، ماه حرام است (و جنگ در آن ممنوع می‌‌باشد). این، آیین ثابت و پابرجا (ی الهی) است.
کلمه شهور، جمع (شهر) به معنای ماه است، و این کلمه در عربی از ماده (شهرت) گرفته شده و به مفهوم ظهور و وضوح است. علت اطلاق کلمه شهر بر ماه‌‌های قمری این است که مردم در پرداخت دیون و معاملات دیگر خود بدان نیاز داشتند و ظهور و اختفای ماه بر عالم و جاهل و بیابانگرد و شهرنشین روشن و آشکار بود و همه مردم حتی اشخاص بی‌‌سواد و بیابانی نیز می‌‌توانستند حساب آن‌را داشته باشند؛ از این‌رو مدار احکام اسلام بر پایه ماه‌‌های‌ قمری‌ نهاده شده است.[2]
چگونگی اختلاف در روزها و ماه‌‌های سال در سال شمسی و قمری
سال شمسی و پدیدار شدن چهار فصل، بر اساس و مبنای گردش زمین به دور خورشید به وجود می‌‌آید که از آن به حرکت سالیانه یا حرکت انتقالی یاد می‌شود که زمین در حول یک دایره بیضی شکل در مدت 365 شبانه روز و 6 ساعت و 9 دقیقه یک مرتبه به دور خورشید که هسته مرکزی آن است می‌گردد و سال شمسی از آن پدید می‌‌آید؛ و چون محور گردش زمین به دور خورشید حالت بیضی شکل دارد گاهی زمین به خورشید نزدیک می‌‌شود و گاهی از آن دور و گاهی نیز در نقطه اعتدال قرار می‌گیرد و همین امر سبب پیدایش فصل‌های مختلف و تفاوت حرارت محیط نیم کره شمالی و جنوبی در فصول مختلفه، تفاوت ساعات شب و روز در فصول زمستان و تابستان، نزول باران و...، می‌‌گردد.[3]
اما سال قمری بر اساس گردش ماه بر دور زمین، تنظیم و حساب می‌‌شود و دوازده دوره گردش ماه بر دور زمین یکسال قمری می‌‌باشد و چون گردش ماه بر دور زمین از سی روز بیشتر و از بیست و نه روز کمتر نیست، دوازده دوره آن که یکسال قمری است که سی‌صد و پنجاه و پنج روز و کسری می‌‌شود که آن کسر در ظرف چند سال یک روز تمام می‌‌شود؛ از این‌رو بین ماه‌ها و سال قمری با ماه‌‌ها و سال‌های شمسی ده روز اختلاف به وجود می‌آید و ماهی از ماه‌‌های‌ قمری‌ مانند ماه مبارک رمضان یا ماه ذی الحجه و...، گاه در زمستان و گاه در تابستان می‌‌باشد.[4]
در حقیقت ماه قمری و شب قدر جابجا نمی‌‌شود، بلکه این ده روز اختلاف بین ماه قمری و شمسی سبب شده تا سال قمری ده روز قبل از پایان سال شمسی به پایان برسد و فصل‌‌ها در هر سال با ده روز اختلاف از ماه قمری پدیدار شوند، مثلاً اگر سال گذشته اوّل اسفند، اول ماه رمضان بود، امسال، اول اسفند، در دهم ماه رمضان پدیدار می‌‌شود. همچنین هر سال ده روز به این تأخیر در پدیدار شدن فصل به جهت همان ده روز اختلاف، اضافه می‌‌شود که در نتیجه پس از چند سال یک دوره فصلی جابجا شده و ماه‌‌های قمری نیز در فصل دیگری ظاهر می‌‌شوند، نه این‌که جابجایی واقعی صورت گیرد تا اشکال شود که شب قدر و عید قربان و...، در حال جابجا شدن است، در حالی‌که این وقایع در شب و روز خاصی اتفاق افتاده‌اند.
علاوه بر این، با عنایت به آیه: (هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنینَ وَ الْحِسابَ ما خَلَقَ اللَّهُ ذلِکَ إِلاَّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُو).[5] پروردگار حکیم مدار و ملاک برای احکام اسلامی را ماه‌‌های قمری قرار داه نه ماه‌های شمسی. بنابر این، روزها و شب‌های خاص اسلامی هیچ‌گاه جابجا نمی‌‌شوند، بلکه همیشه ثابت هستند مثلاً عید قربان همیشه در دهم ذی الحجه اتفاق می‌‌افتد و عاشورا همیشه در دهم محرم و شب قدر همیشه در یکی از شب‌های 19 یا 21 یا 23 ماه رمضان خواهد بود نه در غیر آن. این جابجایی فرضی به دلیل مقایسه ماه‌‌های قمری با ماه‌های شمسی تصور می‌شود که آن هم ملاک و مدار احکام اسلامی نیست.

پی نوشتها:
[1]. توبه، 36.
[2]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول،‌ محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، النص، ص 33، جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1404 ق.
[3]. ابن بابویه، محمد بن علی، ترجمه علل الشرائع، مترجم، مسترحمی، هدایت الله، النص،‌ ص 7، کتاب فروشی مصطفوی، تهران، چاپ ششم، 1366 ش.(پاورقی)
[4]. مفضل بن عمر، توحید مفضل، ترجمه علامه مجلسی، محقق و مصحح: باقری بیدهندی، ناصر، پاورقی، طباطبایی، سید محمد حسین،‌ ص 162، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1379ش؛ مفضل بن عمر، توحید المفضل،‌ محقق، مصحح، مظفر، کاظم،‌ ص 131، داوری، قم، چاپ سوم، بی‌تا؛ شیخ صدوق، الخصال، ترجمه، کمره‌ای، محمد باقر، ج 2، ص 256، کتابچی، تهران، چاپ اول، 1377ش.
[5]. (او کسی است که خورشید را روشنایی، و ماه را نور قرار داد و برای آن منزلگاه‌هایی مقدّر کرد، تا عدد سالها و حساب (کارها) را بدانید خداوند این را جز بحق نیافریده او آیات (خود را) برای گروهی که اهل دانشند، شرح می‌دهد)، یونس، 5.
منبع: www.islamquest.net