تفسیر آیه 26 سوره اعراف چیست، و منظور از لباس تقوا در این آیه چه می‌تواند باشد؟

پاسخ اجمالی:
در آیه مورد پرسش، خداوند می‌فرماید؛ ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می‌‌پوشاند و مایه زینت شما است. اما لباس پرهیزگاری بهتر است! منظور از فرستادن لباس در این آیه این نیست که از آسمان لباسی فرستاده شده، بلکه منظور این است که امکانات لازم برای تهیه لباس را در زمین قرار دادیم. در ادامه آیه بعد از ذکر لباس ظاهر و پوشاندن عورت ظاهری، به ذکر لباس باطن و چیزی که عیب‌‌های باطنی را می‌‌پوشاند پرداخت، و می‌گوید لباس تقوا برای شما بهتر است.
مفسران در معنای لباس تقوا نظریات مختلفی ارائه داده‌‌اند. برخی از این نظریات چنین است: مقصود از لباس تقوا، عمل صالح است. منظور حیاء است که همچون لباسی تقوا بر تن انسان می‌‌پوشاند. منظور لباس پشمی و درشت است که زاهدان به منظور تواضع، بر تن می‌کنند. منظور لباس جنگ یعنی زره و کلاه خود و دیگر وسائل جنگی است. و... .

پاسخ تفصیلی:
خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: (یا بَنی‌ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوی‌ ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون)؛[1] ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام شما را می‌‌پوشاند و مایه زینت شما است. اما لباس پرهیزگاری بهتر است! اینها (همه) از آیات خدا است، تا یادآور (نعمت‌‌های او) شوند!
در آیات پیشین ضمن داستان خلقت آدم(ع) گفته شد که آنها با خوردن از درخت نهی شده، حجاب و پوشاک خود را از دست دادند و عورت خود را با برگ درختان پوشاندند و از همان‌جا نیاز انسان به لباس و ساتر معلوم شد، و هنگامی که به زمین هبوط کردند این نیاز هم با آنها بود، ولی خداوند برای رفع نیاز آنها برای آنان پوشاک قرار داد.
در این آیه می‌‌فرماید: ای فرزندان آدم! همانا برای شما پوشاکی فرستادیم که عورت شما را بپوشاند و نیز زینتی برای شما باشد.
واژه‌های (لباس) و (ریش) دو واژه کلیدی در این آیه هستند که لغت شناسان و مفسران در معنای آنها چنین می گویند.
کلمه (لباس) هر چیز پوشیدنی است.[2] و در این‌جا به معنای چیزی است که برای پوشیدن و پوشاندن بدن صلاحیت داشته باشد.
(ریش) به پر و بال مرغ اطلاق می‌شود.[3] زجاج می‌گوید: یعنی هر چیزی که برای تن و معیشت انسان مفید است، اعم از لباس و چیزهای دیگر مانند اثاث منزل.[4] بنابر این، ریش در اصل لغت به معنای پر پرندگان است، و به اعتبار این‌که پر پرنده مایه زینت آن است، در غیر پرنده نیز استعمال می‌‌شود؛ یعنی هر چیزی که مایه زینت انسان باشد.[5]
منظور از فرستادن لباس در این آیه این نیست که از آسمان لباسی فرستاده شده، بلکه منظور این است که امکانات لازم برای تهیه لباس را در زمین قرار دادیم و این نعمتی از جانب خدا بود. انزال در این‌جا به معنای پدید آوردن و در دسترس بشر قرار دادن است، همان‌گونه که در آیات دیگر به همین معنا آمده است: (وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ)؛[6] و آهن را نازل کردیم. (وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ)؛[7] و برای شما هشت زوج از چهارپایان ایجاد کرد.
در این موارد منظور از (انزال) فرو فرستادن از آسمان نیست بلکه همان آفریدن و پدید آوردن است، و چون برکات‌ از آسمان نازل می ‌شود، از هر نوع نعمت و برکتی به صورت (انزال) یاد می‌ شود.
به هر حال آنچه در این آیه آمده، اشاره به پدید آمدن نعمت لباس است که خواص و آثاری دارد. یکی از آنها پوشانیدن عورت و دیگری تجمل و آرایش است و انسان به وسیله لباس به خود زینت می‌‌دهد. این دو خاصیت در این آیه ذکر شده است.
البته، در آیه دیگر از دو خاصیت دیگر لباس سخن به میان آمده، و آن حفظ انسان از سرما و گرما و حفظ بدن در جنگ‌ها با زره است: (وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ وَ سَرابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ)؛[8] و برای شما پیراهن‌هایی آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ می‌‌کند و پیراهن‌هایی که به هنگام جنگ، حافظ شما است.
از آیه مورد بحث چنین استفاده می‌‌شود که بشر از همان آغاز با امکانات اولیه‌‌ای که داشت برای خود لباس تهیه کرده است و آدم و حوّا لباس داشته‌‌اند.[9]
در ادامه آیه بعد از ذکر لباس ظاهر و پوشاندن عورت ظاهری، به ذکر لباس باطن و چیزی که عیب‌‌های باطنی را می‌‌پوشاند، و آدمی را از شرک و گناه که باعث رسوایی او است باز می‌‌دارد، منتقل شده است: (وَ لِباسُ التَّقْوی‌ ذلِکَ خَیْرٌ ...).
آری، آن تأثر و انفعالی که از کشف عورت به آدمی دست می‌‌دهد در عورت ظاهری و باطنیش از یک سنخ است، با این تفاوت که تأثر از بروز معایب باطنی بیشتر و ناگوارتر و دوامش زیادتر است؛ زیرا حسابگر آن مردم نیستند، بلکه خدای تعالی است و نتیجه‌‌اش هم اعراض مردم نیست، بلکه شقاوت و بدبختی دائمی و آتشی است که به دل‌ها سرایت می‌‌کند، و به همین دلیل لباس تقوا نیز از لباس ظاهر بهتر است.[10]
البته مفسران در معنای لباس تقوا نظریات مختلفی ارائه داده‌‌اند. ابن عباس می‌گوید: مقصود از لباس تقوا، عمل صالح است. حسن می‌گوید: منظور حیاء است که همچون لباسی تقوا بر تن انسان می‌‌پوشاند. جبائی معتقد است منظور لباس پشمی و درشت است که زاهدان به منظور تواضع، بر تن می‌کنند. زید بن علی بن حسین(ع) می‌گوید: منظور لباس جنگ یعنی زره و کلاه خود و دیگر وسائل جنگی است. عروة بن زبیر می‌گوید: منظور ترس از خدا است. ابن زید می‌گوید: مقصود پوشش عورت است. قتاده و سدّی معتقدند: منظور ایمان است. همه این معانی، خوب هستند و هر کدام از این لباس‌ها که انسان بر اندام خود بپوشد، به خیر و صلاح او است.[11]
گفتنی است؛ آیات قرآن غالباً معنای وسیعی دارد که مصداق‌های مختلف را در بر می‌‌گیرد. در آیه مورد بحث نیز می‌‌توان تمام این معانی را از آیه استفاده کرد. اما از آن‌جا که لباس تقوا در مقابل لباس جسمانی قرار گرفته، به نظر می‌‌رسد که منظور از آن همان (روح تقوا و پرهیزکاری) است که جان انسان را حفظ می‌کند و معنای (حیاء) و (عمل صالح) و امثال آن، در آن جمع است.
تشبیه تقوا و پرهیزکاری به لباس، تشبیه بسیار رسا و گویایی است؛ زیرا همان‌طور که لباس هم بدن انسان را از سرما و گرما حفظ می‌‌کند، و هم سپری است در برابر بسیاری از خطرها، و هم عیوب جسمانی را می‌‌پوشاند و هم زینتی است برای انسان، روح تقوا و پرهیزکاری نیز علاوه بر پوشانیدن بشر از زشتی گناهان و حفظ از بسیاری از خطرات فردی و اجتماعی، زینت بسیار بزرگی برای او محسوب می‌‌شود. زینتی است چشمگیر که بر شخصیت او می‌‌افزاید.[12]

پی نوشتها:
[1]. اعراف، 26.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 734، دمشق، بیروت، دارالقلم‌، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[3] همان.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‌، محمد جواد، ج ‌4، ص 630، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. المفردات فی غریب القرآن، ص 372.
[6]. حدید، 25.
[7]. زمر، 6.
[8]. نحل، 81.
[9]. ر. ک: جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‌4، ص 33- 35، بی‌جا، بی‌تا.
[10]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌8، ص 69- 70، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[11]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‌4، ص 632.
[12]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌6، ص 132- 133، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
منبع: www.islamquest.net