شرح پرسش: آیا تورات و انجیل مانند قرآن از طرف خدا نازل شده یا صرفاً نتیجه جمع آوری چند نفر از یاران بوده است؟ اصلاً قصد خدا نزول کتابی درباره تورات و انجیل بود؟ پاسخ: بنابر تصریح آیات قرآن؛ حضرت عیسی(ع) پیامبر الهی بود و کتابی با نام انجیل بر او نازل شده است: (و از پی آنها عیسی پسر مریم را فرستادیم که تصدیق کننده توراتی بود که پیش از او فرستاده بودیم و انجیل را به او دادیم که در آن هدایت و روشنایی بود و برای پرهیزگاران هدایت و موعظهای)؛[1] (و عیسی پسر مریم را در پی [آنان‌] آوردیم و به او انجیل عطا کردیم، و در دلهای کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت نهادیم...).[2] بنابراین، طبق آموزههای قرآن، انجیل کتابی آسمانی و بر عیسی(ع) نازل شده بود. اما این دیدگاه با آنچه در مسیحیت وجود دارد، تقابل جدّی دارد؛ مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی(ع) کتابی به نام انجیل نیاورده و تا سال 60 میلادی انجیل مکتوبی وجود نداشته، بلکه تا این زمان سخنان و کارهای عیسی(ع) به صورت شفاهی نقل میشد و به تدریج نوشتهها و یادداشتهایی بهوجود آمد و پس از چند قرن، کلیسا بهطور رسمی روشن ساخت که چه کتابی را باید مقدس شمرد،[3] و بقیه از حیطه حجیت خارج شدند. در میان کتابهای مورد اطمینان آنها، چهار کتاب تحت عنوان انجیل نگارش یافت که هر یک به اسم مؤلف آن شناخته میشود. این اناجیل عبارتاند از انجیل متی، انجیل مرقس، انجیل لوقا و انجیل یوحنا که مطالب مشترک بسیاری میان آنها وجود دارد. البته این بدان معنا نیست که تمام انجیلهای موجود نادرست و دروغ هستند، بلکه بسیاری از آنها بر اساس واقعیت نگارش یافتهاند، هرچند با تحریفاتی نیز همراه بودهاند. بنابراین، اعتقاد مسیحیان بر این است که اناجیل توسط افرادی غیر از عیسی(ع) نوشته شد که این افراد تنها واسطه بودهاند و روح القدس بر آنها نظارت داشته است. پس به نظر آنان، این کتابها معتبر بوده و حجیت دارند، هر چند توسط عیسی(ع) نبوده باشند. در نتیجه، پیرامون اناجیل، اختلاف اساسی میان دیدگاه ما مسلمانان و مسیحیان وجود دارد. اما امام رضا(ع) در مناظرهای که با جاثلیق داشته به این موضوع اشاره فرمود است: امام رضا(ع): (ای جاثلیق! آیا مرا خبر نمیدهی‌ از انجیل اول؛ هنگامی که آنرا در نزد کسانی که بود، نیافتید و گم کردید و چه کسی این انجیل را برای شما وضع کرد؟) جاثلیق به آنحضرت گفت: ما انجیل را گم نکردیم مگر یک روز تا اینکه آنرا نو و تازه یافتیم پس یوحَنّا و متّی آنرا برای ما بیرون آوردند. امام رضا(ع): (چقدر شناخت تو بر انجیل و علمای آن ناچیز است. اگر این امر چنان باشد که تو گمان داری پس چرا در انجیل اختلاف کردهاید و اختلاف شما تنها در این انجیلی که امروز در دستهای شما است، میباشد و اگر انجیل امروزی، همان انجیل اول (نازل شده بر عیسی(ع)) بود، شما در آن اختلاف نمیکردید ولی من علم این را به تو میرسانم و بدان که چون انجیل اول ناپدید شد مسیحیان جمع شده و به سوی علمای خویش رفتند و به ایشان گفتند که عیسی بن مریم کشته شد و ما انجیل را نمییابیم، شما علماء نزد خود چه چیزی دارید؟ ألوقا (لوقا) و مرقابوس(مرقس) به ایشان گفتند که انجیل در سینههای ما است و ما آنرا در هر یکشنبه سِفر به سِفر و کتاب به کتاب به سوی شما بیرون میآوریم. پس بر این امر، اندوهناک نباشید و کنیسهها را خالی نگذارید که ما به زودی در هر یکشنبه آنرا بر شما میخوانیم تا آنکه همه انجیل را از برای شما جمع کنیم پس الوقا و مرقابوس و یوحنّا و متّی نشستند و این انجیل را برای شما وضع کردند بعد از آنکه شما انجیل اول را نیافتید).[4] پی نوشتها: [1]. مائده، 46. [2]. حدید، 27. [3]. توماس، میشل، کلام مسیحی، ترجمه توفیقی، حسین، ص 158، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب. [4]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 162 – 163، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق؛ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 2، ص 420، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق. منبع: www.islamquest.net
آیا متن انجیل مانند قرآن از طرف خدا نازل شده و یا نتیجه جمع آوری سخنان حضرت عیسی(ع) توسط حواریون است؟
شرح پرسش:
آیا تورات و انجیل مانند قرآن از طرف خدا نازل شده یا صرفاً نتیجه جمع آوری چند نفر از یاران بوده است؟ اصلاً قصد خدا نزول کتابی درباره تورات و انجیل بود؟
پاسخ:
بنابر تصریح آیات قرآن؛ حضرت عیسی(ع) پیامبر الهی بود و کتابی با نام انجیل بر او نازل شده است: (و از پی آنها عیسی پسر مریم را فرستادیم که تصدیق کننده توراتی بود که پیش از او فرستاده بودیم و انجیل را به او دادیم که در آن هدایت و روشنایی بود و برای پرهیزگاران هدایت و موعظهای)؛[1] (و عیسی پسر مریم را در پی [آنان] آوردیم و به او انجیل عطا کردیم، و در دلهای کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت نهادیم...).[2]
بنابراین، طبق آموزههای قرآن، انجیل کتابی آسمانی و بر عیسی(ع) نازل شده بود. اما این دیدگاه با آنچه در مسیحیت وجود دارد، تقابل جدّی دارد؛ مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی(ع) کتابی به نام انجیل نیاورده و تا سال 60 میلادی انجیل مکتوبی وجود نداشته، بلکه تا این زمان سخنان و کارهای عیسی(ع) به صورت شفاهی نقل میشد و به تدریج نوشتهها و یادداشتهایی بهوجود آمد و پس از چند قرن، کلیسا بهطور رسمی روشن ساخت که چه کتابی را باید مقدس شمرد،[3] و بقیه از حیطه حجیت خارج شدند. در میان کتابهای مورد اطمینان آنها، چهار کتاب تحت عنوان انجیل نگارش یافت که هر یک به اسم مؤلف آن شناخته میشود. این اناجیل عبارتاند از انجیل متی، انجیل مرقس، انجیل لوقا و انجیل یوحنا که مطالب مشترک بسیاری میان آنها وجود دارد. البته این بدان معنا نیست که تمام انجیلهای موجود نادرست و دروغ هستند، بلکه بسیاری از آنها بر اساس واقعیت نگارش یافتهاند، هرچند با تحریفاتی نیز همراه بودهاند.
بنابراین، اعتقاد مسیحیان بر این است که اناجیل توسط افرادی غیر از عیسی(ع) نوشته شد که این افراد تنها واسطه بودهاند و روح القدس بر آنها نظارت داشته است. پس به نظر آنان، این کتابها معتبر بوده و حجیت دارند، هر چند توسط عیسی(ع) نبوده باشند.
در نتیجه، پیرامون اناجیل، اختلاف اساسی میان دیدگاه ما مسلمانان و مسیحیان وجود دارد. اما امام رضا(ع) در مناظرهای که با جاثلیق داشته به این موضوع اشاره فرمود است:
امام رضا(ع): (ای جاثلیق! آیا مرا خبر نمیدهی از انجیل اول؛ هنگامی که آنرا در نزد کسانی که بود، نیافتید و گم کردید و چه کسی این انجیل را برای شما وضع کرد؟)
جاثلیق به آنحضرت گفت: ما انجیل را گم نکردیم مگر یک روز تا اینکه آنرا نو و تازه یافتیم پس یوحَنّا و متّی آنرا برای ما بیرون آوردند.
امام رضا(ع): (چقدر شناخت تو بر انجیل و علمای آن ناچیز است. اگر این امر چنان باشد که تو گمان داری پس چرا در انجیل اختلاف کردهاید و اختلاف شما تنها در این انجیلی که امروز در دستهای شما است، میباشد و اگر انجیل امروزی، همان انجیل اول (نازل شده بر عیسی(ع)) بود، شما در آن اختلاف نمیکردید ولی من علم این را به تو میرسانم و بدان که چون انجیل اول ناپدید شد مسیحیان جمع شده و به سوی علمای خویش رفتند و به ایشان گفتند که عیسی بن مریم کشته شد و ما انجیل را نمییابیم، شما علماء نزد خود چه چیزی دارید؟ ألوقا (لوقا) و مرقابوس(مرقس) به ایشان گفتند که انجیل در سینههای ما است و ما آنرا در هر یکشنبه سِفر به سِفر و کتاب به کتاب به سوی شما بیرون میآوریم. پس بر این امر، اندوهناک نباشید و کنیسهها را خالی نگذارید که ما به زودی در هر یکشنبه آنرا بر شما میخوانیم تا آنکه همه انجیل را از برای شما جمع کنیم پس الوقا و مرقابوس و یوحنّا و متّی نشستند و این انجیل را برای شما وضع کردند بعد از آنکه شما انجیل اول را نیافتید).[4]
پی نوشتها:
[1]. مائده، 46.
[2]. حدید، 27.
[3]. توماس، میشل، کلام مسیحی، ترجمه توفیقی، حسین، ص 158، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
[4]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 162 – 163، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق؛ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 2، ص 420، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق.
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] آیا تورات و انجیل مانند قرآن از طرف خدا نازل شده یا صرفاً نتیجه جمع آوری چند نفر از یاران بوده است؟ اصلاً قصد خدا نزول کتابی درباره تورات و انجیل بود؟
- [سایر] آیا حواریون حضرت عیسی (ع) همان اوصیای ایشان بودند و چرا همۀ آنان در یک وقت و با هم بودند؟
- [سایر] اسامی 12 نفر حواریون حضرت عیسی و 12 فرقه حضرت موسی چیست ؟ آیا در قرآن نامی از آنها آمده است ؟
- [سایر] آیا حواریون حضرت عیسی (ع) همان اوصیای ایشان بودند و چرا همۀ آنان در یک وقت و با هم بودند؟
- [سایر] سلام؛ جانشینان حضرت موسی(ع) (نقبای بنیاسرائیل) دوازده نفر بودند؛ جانشینان حضرت عیسی(ع) (حواریون) دوازده بودند. جانشینان پیامبر اسلام (ص) (امامان معصوم) دوازده نفر، دلیل این عدد دوازده چیست؟
- [سایر] نام حضرت عیسی در کتاب انجیل چیست؟
- [سایر] آیا می توان گفت پیامبر عارفی بوده و قرآن نتیجه تجربیات درونی اوست، نه سخنان خدا؟
- [سایر] یهودا نام یکی از برادران یوسف (ع) و نام یکی از حواریون عیسی (ع) است. می خواستم در باره خیانت یهودا به عیسی (ع) و نحوه رفتار یهودا با برادرش یوسف (ع) مطالبی را بیان نمایید.
- [سایر] خداوند در آیه 47 سوره مائده می فرماید که "اهل انجیل باید به آنچه خدا در آن نازل کرده است عمل کنند"؛ این معنا در آیات متعدد دیگر نیز آورده شده است. از طرف دیگر می دانیم که اناجیل موجود در دست مسیحیان مشتمل بر اقوال و شرح حال حضرت مسیح (ع) است که سال ها بعد از عروج ایشان توسط حواریون نگاشته شده است. آنها خود نیز به این موضوع اذعان داشته و ادعای وحی بودن آنها را ندارند. حال با توجه به این مطلب منظور قرآن از انجیلی که خدا نازل کرده است چیست؟
- [سایر] چرا در انجیل به حضرت عیسی هم پسر خدا گفته شده و هم پسر انسان؟ چرا در انجیل سخنی در مورد پیامبری به نام محمد(ص) و و هم سخنی در مورد دین جدید(اسلام)نشده است؟
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که وضو ندارد بنا بر احتیاط حرام است اسم خداوند متعال را به هر زبانی نوشته شده باشد؛ مس نماید. و بهتر آن است که اسم مبارک پیغمبر و امام و حضرت زهرا (ع) را هم مس ننماید.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر روزه دار به گفتن یا به نوشتن یا به اشاره و مانند اینها به خدا و پیغمبر(ص) و جانشینان آن حضرت (ع) عمداً نسبت دروغ بدهد . اگر چه فوراً بگوید دروغ گفتم یا توبه کند ،روزة او باطل است .و احتیاط .اجب آن است که حضرت زهراسلام الله علیها و سایر پیغمبران و جانشینان آنان هم در این حکم فرقی ندارند .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کافر یعنی کسی که منکر خدا یا نبوت است و یا معترف به آن نیست و یا برای خدا شریک قرار می دهد و همچنین غلاه (یعنی آنهائی که یکی از ائمه (ع) را خدا خوانده یا بگویند خدا در او حلول کرده است) و خوارج و نواصب (یعنی آنهائی که با ائمه اطهار (ع) دشمنی می نمایند) نجسند و اما اهل کتاب (یعنی یهود و نصاری و مجوس) که پیغمبری حضرت خاتم الانبیاء محمد بن عبداللّه (ص) را قبول ندارند؛ نیز بنا بر مشهور نجس می باشند و این قول موافق احتیاط است و لکن بنا بر اظهر این طوایف پاکند و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه مسلمانان جزء دین اسلام می دانند منکر شود؛ چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است نجس می باشد.
- [آیت الله جوادی آملی] .سجده برای غیر خدا حرام است. سجده فرشتگان برای حضرت آدم نبود, زیرا وی به مثابه قبله بود, چنانکه سجده حضرت یعقوب(ع)و فرزندان او برای حضرت یوسف(ع) نبود, بلکه به منظور شکر خدا بود. آنچه برخی از زائران قبور امامان معصوم(ع)به صورت سجده انجام میدهند، اگر به منظور شکر نعمت توفیق به زیارت آنان باشند, اشکال ندارد و اگر مقصود خضوع در برابر آنها باشد, حرام است و برای پرهیز از توّهم برخی، سزاوار است که چنین کاری انجام نشود.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر بر جایی از بدن ایه قران یا اسم خداوند متعال نوشته شده باشد چنانچه بخواهد غسل ترتیبی به جا اورد باید اب را طوری به بدن برساند که مس ان نوشته نشود و همچنین است اگر بخواهد وضوی ترتیبی بگیرد و بر بعض اعضای وضو ایه قران باشد و همچنین بنابر احتیاط واجب اگر اسم خداوند متعال باشد و در غسل و وضو مراعات احتیاط نسبت به اسماء انبیا و ایمه و حضرت زهرا علیهم السلام مستحب است
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر بر جایی از بدن ایه قران یا اسم خداوند متعال نوشته شده باشد چنانچه بخواهد غسل ترتیبی به جا اورد باید اب را طوری به بدن برساند که مس ان نوشته نشود و همچنین است اگر بخواهد وضوی ترتیبی بگیرد و بر بعض اعضای وضو ایه قران باشد و همچنین بنابر احتیاط واجب اگر اسم خداوند متعال باشد و در غسل و وضو مراعات احتیاط نسبت به اسماء انبیا و ایمه و حضرت زهرا علیهم السلام مستحب است
- [آیت الله اردبیلی] اگر بر بدن کسی که جنب است آیه قرآن یا اسم خداوند متعال نوشته شده باشد، حرام است دست به آن نوشته بگذارد و اگر بخواهد غسل کند، باید آب را به گونهای به بدن برساند که دست او به نوشته نرسد و اسامی مبارک پیامبران و امامان و حضرت زهرا علیهمالسلام به احتیاط واجب حکم اسم خدا را دارند.
- [آیت الله مظاهری] مکروه است که در گریه بر میّت صدا را خیلی بلند کنند. ______ 1) آیا تو بر پیمانی - که با آن ما را ترک کردی - وفاداری؟ پیمان بر شهادت به اینکه نیست خدایی غیر از خداوند متعال، او که یکتاست و شریکی برای او نیست و به اینکه محمد صلی الله علیه وآله وسلم بنده و رسول اوست و سید پیامبران و خاتم آنان است و به اینکه علی علیه السلام امیر مومنان و سید امامان و امامی است که خداوند متعال، فرمانبرداری از او را بر همه عالمیان واجب فرموده است و به اینکه حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم آل محمد - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان مومنان و حجّتهای خداوند بر همه خلائق و امامان تو هستند، که پیشروان هدایت و نیکوکاری هستند. 2) هنگامی که دو فرشته نزدیک به خداوند (نکیر و منکر) که فرستادگان از جانب خدای متعالند، به سوی تو آمدند و از تو در مورد خدایت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبلهات و امامانت سوال کردند،پس نترس و اندوهگین نشو و در جواب آنان بگو: خداوند، پروردگار من و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، پیامبر من و اسلام، دین من و قرآن، کتاب من و کعبه، قبله من و امیر مومنان علی بن ابی طالب، امام من و حسن بن علی، امام من و حسین بن علی، امام من و زین العابدین، امام من و محمد باقر، امام من و جعفر صادق، امام من، و موسی کاظم، امام من و علی رضا، امام من و محمد جواد امام من و علی هادی، امام من و حسن عسکری، امام من و حجّت منتظَر، امام من میباشند، اینان - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان و سروران و رهبران و شفیعان من میباشند، در دنیا و آخرت به آنان دوستی میورزم و از دشمنان آنان دوری میجویم، سپس بدان ای فلان فرزند فلان. 3) بدرستی که خداوند متعال، بهترین پروردگار و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، بهترین پیامبر و امیر مومنان علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم او یعنی دوازده امام، بهترین امامان هستند و آنچه را محمد صلی الله علیه وآله وسلم آورده است حقّ است و مرگ حقّ است و سوال منکر و نکیر در قبر حقّ است و برانگیخته شدن (برای روز قیامت)، حقّ است و رستاخیز، حقّ است و صراط، حقّ است و میزان (اعمال)، حقّ است و تطایر کتب، حقّ است و بهشت، حقّ است و جهنم، حقّ است و آن ساعت معهود (روز قیامت)، خواهد آمد و هیچ تردیدی در آن نیست و به تحقیق خداوند متعال کسانی را، که در قبرها هستند، بر خواهد انگیخت. 4) خداوند تو را بر قول ثابت، پایدار فرماید و به راه مستقیم هدایت فرماید و بین تو و امامان تو در جایگاهی از رحمتش، شناخت ایجاد فرماید. 5) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را با برهانی از خودت روبرو گردان، خداوندا (درخواست میکنیم)عفو تو را، عفو تو را. 6) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را از جانب خودت با رضوان روبرو کن و قبر او را از بخشایش خودت آرام فرما، رحمتی که بوسیله آن از مهربانی هر کس دیگری بی نیاز گردد.
- [امام خمینی] اگر ورق قرآن یا چیزی که احترام آن لازم است -مثل کاغذی که اسم خدا یا پیغمبر(ص) یا امام(ع) بر آن نوشته شده- در مستراح بیفتد، بیرون آوردن و آب کشیدن آن اگر چه خرج داشته باشد واجب است، و اگر بیرون آوردن آن ممکن نباشد، باید به آن مستراح نروند تا یقین کنند آن ورق پوسیده است. و نیز اگر تربت در مستراح بیفتد و بیرون آوردن آن ممکن نباشد، باید تا وقتی که یقین نکرده اند به کلی از بین رفته به آن مستراح نروند.
- [آیت الله وحید خراسانی] خاتمه هرچند هر گناهی بزرگ است چون عظمت و جلال و کبریای خداوند محدود به حدی نیست پس نافرمانی خداوند متعال هم با توجه به این که معصیت خداوند علی عظیم است بزرگ است و روایت شده نظر نکن به انچه معصیت کردی بلکه ببین چه کسی را معصیت کردی ولی در مقایسه گناهان به یکدیگر بعضی بزرگتر و عذاب ان شدیدتر است و بر برخی از گناهان به طور صریح یا ضمنی تهدید و وعید به عذاب و اتش شده و یا در روایات وارده از اهل بیت عصمت علیهم السلام از انها تعبیر به کبیره شده است و به مقتضای ایه کریمه ان تجتنبوا کبایر ما تنهون عنه نکفر عنکم سییاتکم اگر دوری کنید از گناهان کبیره ای که نهی شده اید از ان می پوشانیم از شما بدیها و سییات شما را اجتناب از انها موجب امرزش گناهان دیگر است و بعضی از فقهاء اعلی الله مقامهم انها را تا هفتاد و بعضی بیشتر از ان شمرده اند و قسمتی از انها که بیشتر مورد ابتلاست ذکر می شود شرک و کفر به خداوند متعال که با هیچ گناه کبیره ای قابل قیاس نیست یاس و ناامیدی از روح و رحمت خداوند متعال امن از مکر خداوند متعال قسم دروغ به خداوند متعال انکار انچه خداوند نازل فرموده است محاربه با اولیای خداوند متعال محاربه با خدا و رسول به قطع طریق و افساد در زمین حکم به غیر انچه خداوند نازل فرموده است دروغ بستن بر خدا و رسول و اوصیا منع از ذکر خداوند در مساجد و سعی در خراب کردن انها منع زکاتی که واجب است تخلف از جهاد واجب فرار از جنگ مسلمین با کفار اضلال گمراه کردن از راه خداوند متعال اصرار بر گناهان صغیره ترک عمدی نماز و سایر واجبات الهیه ریا اشتغال به لهو مانند غنا و تار زدن ولایت ظالم اعانه کمک کردن ظالم شکستن عهد و قسم تبذیر فاسد کردن مال و بیهوده خرج کردن ان اسراف شرب خمر سحر ظلم غنا عقوق والدین اذیت و بدرفتاری با پدر و مادر قطع رحم لواط زنا نسبت دادن زنا به زن محصنه قیادت جمع کردن بین مرد و زن به زنا یا دو مرد به لواط دزدی ربا خوردن سحت خوردن حرام مانند بهای خمر و اجرت زن زناکار و رشوه ای که حاکم برای حکم می گیرد کم فروشی غش مسلمین خوردن مال یتیم به ظلم شهادت دادن به ناحق کتمان شهادت اشاعه فاحشه و گناه بین مومنین فتنه سخن چینی کردن که موجب تفرقه بین مومنین شود ناسزا گفتن به مومن و اهانت به مومن و ذلیل کردن او بهتان بر مومن تهمت زدن به مومن غیبت و ان ذکر عیب مستور و پوشیده مومن در غیاب او است چه ان عیب را به گفتار بیان کند یا به رفتار بفهماند هرچند در اظهار عیب مومن قصد اهانت و هتک حیثیت نداشته باشد و اگر به قصد اهانت عیب مومن را اظهار نماید دو گناه مرتکب شده است