تفسیر امام حسن عسکری (ع) از «الحمد لله رب العالمین» چیست؟

تفسیر امام حسن عسکری (ع)، منسوب به آن حضرت بوده که به دلایلی برخی این انتساب را قطعی نمی دانند.[1] در این تفسیر، سوره های (فاتحة الکتاب) (حمد) و (بقره) تا آیه 282 به صورت روایی تفسیر شده است که در اصطلاح علوم قرآنی به آن تفسیر (مأثور) گفته می شود.[2]
به هر حال، خلاصه ای از تفسیر امام حسن عسکری (ع) از آیه (اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین) چنین است:
(الْحَمْدُ لِلَّهِ‌)، یعنی این که خداوند، برخی از نعمت هایی را که به بندگانش ارزانی داشته، اجمالاً به آنها معرّفی کرده است؛ و این از آن رو است که بندگان به شناسائی همه آنان به صورت تفصیلی قادر نیستند؛ زیرا نعمت های او بیش از آن است که به شماره درآید و شناخته شود! از این جهت به آنان فرمود: بگوئید: (الْحَمْدُ لِلَّهِ‌).[3]
در ادامه، آن حضرت در تفسیر و توضیح (رَبِّ الْعالَمِینَ)، به این نکات اشاره می فرماید:
1. پروردگار جهانیان، به همه مخلوقات روزی عطا می کند، آنان را در کنف حمایتش نگهدار است، بر آنها احاطه دارد، بر اساس مصلحتش همه را تدبیر می کند، و او، به بندگانش، حقیقتاً رأفت و رحمت دارد.[4]
2. روزی تمام مخلوقات، معلوم و تقسیم شده است. فرزند آدم، به هر روش و آئینی که می خواهد در دنیا رفتار نماید و در هر حال و موقعیّتی که باشد، روزی به او می رسد. بین بنی آدم و روزی او، پرده و مانعی است؛ در حالی که روزی، طالب و جویای او است، تا آنجا که اگر کسی در طلب روزیش درنگی نماید، روزیش در جست و جوی او است؛ همچنان که مرگ و میر، به دنبال وِی است.[5]
3. شیعیان، خداوند را به جهت فضیلت و برتری که به آنان داد، سپاسگزار باشند.[6] در این راستا، خداوند متعال در خطاب به حضرت موسی (ع) فضیلت و برتری پیامبر اسلام (ص) بر دیگر پیامبران و نیز امّت پیامبر بر دیگر امّت ها را توصیف فرمود و در ندا به امّت پیامبر اکرم (ص) چنین می فرماید: ای امّت محمّد! یقین بدانید، قضا [و قدر] من بر شما، چنین است که رحمتم بر غضبم و عفو و بخششم بر عقابم پیش افتاده است! پس، پیش از این که مرا بخوانید، دعای شما را پذیرفتم و پیش از این که از من بخواهید، به شما عطا کردم، اگر کسی از شما با گواهی به (لا إله الّا اللَّه وحده لا شریک له و أنّ محمّدا عبده و رسوله‌) به دیدار من بیاید، حال آن که در گفتارش صادق، و در کردارش، مُحِق باشد! [یعنی به آنچه می گوید و می داند، عمل کند] و گواهی دهد که، علیّ بن أبی طالب، برادر و وصیّ بعد از محمّد (ص) و ولیّ او است،[7] به اطاعت از وِی ملتزم باشد، همچون پیروی و طاعت محمّد، و گواهی دهد که اولیائش -برگزیدگان و پاکان روزگارند- بیان کننده شگفتی های آیات حق و دلائل حجت های الاهی و بعد از خدا و پیامبرش، أولیای پروردگار هستند، او را وارد بهشتم می سازم.[8]
4. پس، باید خدا را به جهت این همه نعمت حمد و ثناء نمود و گفت: (الحمد لله رب العالمین).[9]
پی نوشت:
[1]. برای آگاهی از بحث های سند این تفسیر ر.ک: علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص 191 – 198، نشر مرکزجهانی علوم اسلامی‌، قم، چاپ اول، 1384ش.
[2]. ر.ک: مؤدب‌، سید رضا، روشهای تفسیر قرآن، ص 167 – 169، نشر اشراق، قم، چاپ اول، 1380ش.
[3]. التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری (ع)، ص 30، نشر مدرسه امام مهدی‌ (عج)، قم، چاپ اول، 1409ق.‌
[4]. همان.
[5]. همان، ص 31.
[6]. همان.
[7]. ضمیر (ولیّه) در عبارت (مَنْ لَقِیَنِی مِنْکُمْ بِشَهَادَةِ... أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخُوهُ- وَ وَصِیُّهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَلِیُّه) به (مَن) بر می گردد نه (محمّد)؛ از این رو، معنای آن چنین است: امام علی (ع) ولیّ کسی است که گواهی به برادر و وصیّ بودن آن حضرت بعد از پیامبر اکرم (ص) داده است.
[8]. همان، ص 33.
[9]. همان.
منبع:islamquest.net