شرح پرسش:
معنای واژه فاطر در آیه 1 سوره فاطر با توجه به معناشناسی ابن عباس که برای تفسیر آن، داستان دیدن دو اعرابی را می‌گوید و به این نتیجه می‌رسد که فاطر؛ یعنی کسی که اول چیزی را خلق کرده است، چیست؟
پاسخ:
قرآن کریم توصیفات بسیاری را در مورد خداوند ذکر کرده است. از جمله آنها آیه مورد بحث است: (الحْمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ)؛[1] سپاس خدایی را که آسمان‌ها و زمین را به‌وجود آورد.
اصل کلمه فاطر از (ف ط ر) در لغت به معنای شکاف طولی است؛ یعنی چیزی را از درازا بریدن،[2] با این معنا، می‌توان دقت ظریفی را از تعبیر قرآن به دست آورد و آن اینکه آفرینش موجودات به مانند این بوده که نور هستی و وجود؛ ظلمت و عدم را شکافته و از درون آن به بیرون آمده است. این تعبیر در مورد آفرینش به کار می‌رود، به ویژه با توجه به علوم روز که می‌گوید مجموعه عالم هستی در آغاز توده واحدی بوده که تدریجاً شکافته شده و بخش‌هایی از آن جدا گردیده، اطلاق کلمه (فاطر) بر ذات پاک خداوند مفهوم تازه‌تر و روشن‌تری به خود می‌گیرد.[3]
در مورد معنای (فاطر السموات) نیز ارباب لغت آورده‌اند: ( فاطر السموات؛ یعنی خالق و ایجاد کننده آسمان).[4]
از ابن عباس نیز نقلی وجود دارد که همین معنا را تأیید می‌کند. وی می‌گوید: (معنای فاطر را ندانستم، تا روزی دو عرب بادیه‌نشین نزد من آمدند و در چاهی اختلاف داشتند، یکی از آنها گفت (انا افطر بها أی ابتدأت حفرها)،[5] این گفتار عرب بادیه‌نشین، سبب شد وجه استفاده از این لفظ برای ابن عباس آشکار شود.
پی نوشت:
[1]. فاطر، 1.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ج 1، ص 640، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 18، ص 165، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. (فاطر السموات أی خالقها و مبتدعها و مخترعها)؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 3، ص 438، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 369، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، چاپ اول، 1410ق.
منبع:
islamquest.net
