تحریف به چه معناست؟ و به چه دلیل قرآن تحریف نشده است؟ و نیز نظر مذاهب اسلامی در این باره چیست؟

تحریف در لغت به معنای تغییر، تبدیل، انقلاب، سرنگونی و واژگونی و انحراف سخن و یا چیزی دیگر، از حالت و وضع خود می‌باشد.{1} در مورد قرآن وقوع تحریف ممکن است به دو صورت فرض شود؛ در فرض نخست، تحریف به معنای افزودن کلمه و یا جمله‌ای به قرآن به گونه‌ای که معنای قرآن تغییر پیدا کند؛ که تحریف به این معنا به اتفاق همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی در قرآن واقع نشده است و به طور قطع و یقین، قرآنی که امروزه در دسترس ما قرار دارد همان وحی الهی و کلام خداست و هیچ کسی نتوانسته حتی جمله‌ای بر آن بیفزاید. به عبارت دیگر مصونیت قرآن از تحریف به این معنا، از ضروریات اسلام است.
فرض دوم این است که چیزی از قرآن کم شده باشد یعنی موضوع و یا آیه‌ای بر پیامبر نازل شده ولی به هنگام تدوین و گردآوری قرآن ثبت و ضبط نشده باشد و یا در گذر زمان از قرآن حذف شده باشد؛ چنین تحریفی نیز از دیدگاه اکثر عالمان و اندیشمندان شیعه و سنی برای قرآن رخ نداده است یعنی قرآن مجید از این جهت نیز مصون و محفوظ است.
دلایل عدم تحریف قرآن کریم فراوان است که برای رعایت اختصار، به چهار مورد از آن اشاره می‌شود:
1- اسلام آخرین شریعت و پیامبر اکرم(ص) آخرین پیامبر خداست و قرآن کریم معجزه جاوید و دلیل حقانیت و رسالت حضرت ختمی مرتبت، و راهنمای بشریت به سوی نور و هدایت است بنابراین در صورتی قرآن می‌تواند چنین نقشی داشته باشد که از دستبرد بشر و کم و زیاد شدن محفوظ بماند؛ از این‌رو خداوند متعال خود، وعده پاسداری و حفاظت قرآن را داده است: (اًّنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا الذِّکْرَ وَ اًّنَّا لَهُ لَحافِظُونَ);{2} بی‌تردید، ما قرآن را نازل کرده‌ایم و نگهبان آن خواهیم بود.
و نیز می‌فرماید: (... وَ اًِّنَّهُ لْکِتابٌ عَزیزٌ لایَأتیهِ الباطِلُ مِنْ بَیْنَ یَدَیْهِ و لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمیدٍ);{3} و به راستی آن کتابی ارجمند است، از پیش روی آن و از پشت سرش باطل به سویش نمی‌آید. قرآن فرستاده خداوند درست کردار ستوده است.
2- مسلمانان صدر اسلام در حفظ، کتابت و تعلیم قرآن اهتمام فراوان و فوق‌العاده‌ای داشتند و بسیاری از صحابه با عشق فراوان به حفظ قرآن می‌پرداختند و بسیاری از آنها حافظ بخشی از قرآن و یا تمام قرآن بودند.{4} از سوی دیگر مسلمانان با دغدغه و وسواس فراوان به جمع‌آوری و تدوین قرآن کریم پرداختند و تا یقین پیدا نمی‌کردند که آنچه تلاوت می‌شود قرآن است آن را نمی‌نوشتند.{5}
علامه محمدجواد بلاغی، پس از تبیین شیوه گردآوری قرآن چنین نتیجه‌گیری می‌نماید: (در نتیجه، قرآن توسط هزاران حافظ قرآن حفظ و ضبط گردید. در حقیقت هیچ پدیده تاریخی مانند قرآن بدین پایه از تواتر نرسیده است. و بدین‌ترتیب وعده الهی برای حفظ قرآن، تحقق پذیرفت).{6} به طور کامل روشن است که هر کتابی در طول زمان همواره در این حد، مورد توجه و مراقبت باشد، از تحریف و تغییر مصون و محفوظ خواهد ماند.
3- روایات متواتر و فراوانی از طریق شیعه و سنی وارد شده است که طبق آن رسول خدا(ص) فرمود: (اًّنّی تَرَکْتُ فیکُمْ ما اًّنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدی کِتابَ‌الله حَبْلٌ مَمْدوُدٌ مِنْ السَّمأِ اًّلی الأرْضِ وَ عَتْرَتی اهل‌بیت‌ی لَنْ یُفْتَرقا حَتَّی یَرِدا عَلَی الحَوضَ فَانْظُروا کَیْفَ تَخْلِفونی فیها);{7} من در میان شما چیزی می‌گذارم که اگر پس از من به آن متمسک شوید هرگز گمراه نخواهید شد، قرآن - کتاب خدا - که همچون ریسمانی از آسمان تا زمین امتداد یافته و عترتم - خاندانم - . این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر به من ملحق شوند، پس بنگرید در نبود من چگونه با آنها رفتار می‌کنید!
همچنان که روشن است در این روایات پیروی از کتاب خدا و عترت تا روز قیامت بر مسلمانان واجب شده است و وجوب پیروی از قرآن در صورتی موجه می‌باشد که قرآن از تحریف مصون و محفوظ مانده باشد چون در غیر این صورت قرآن از اعتبار و حجیت ساقط شده و پیروی از آن اطمینان‌آور نیست.
4- در روایات بسیاری پیامبر(ص) و ائمه‌اطهار: به ما دستور داده‌اند که برای شناخت و تمییز روایات صحیح از روایات مجهول آنها را به قرآن عرضه کنیم و روشن است که قرآن در صورتی می‌تواند معیار کامل برای تشخیص احادیث صحیح از احادیث مجهول باشد، که نه چیزی برآن افزوده و نه چیزی از آن کاسته شده باشد.
در رابطه با بخش آخر پرسش، نیز می‌توان گفت بیشتر علمای اهل‌سنت نیز مانند شیعه تحریف قرآن را نپذیرفته‌اند و به مصونیت قرآن از تغییر و تحریف اعتقاد دارند و اگر چه روایاتی در منابع شیعه و سنّی مبنی بر تحریف قرآن یافت می‌شود ولی اکثر علما آنها را نپذیرفته‌اند.
موضوع صیانت قرآن کریم از تحریف، در یکی از همایش‌های علمی - تحقیقی مورد بحث و بررسی علمای شیعه و سنی قرار گرفته است. در مصوبات این همایش با اتفاق نظرعلمای شیعه و سنی چنین آمده است:
1- نسبت دادن تحریف قرآن از سوی هر یک از فرق اسلامی به فرقه دیگر به نفع هیچ یک از مذاهب اسلامی نبوده و تهدیدی جدّی برای اسلام و مسلمین است.
2- از آنجا که اعتقاد به تحریف، با مخدوش شدن قرآن مجید - یعنی محکم‌ترین سند معارف اسلامی - برابر است؛ وظیفه علمای اسلام است که با تمام توان از دامن زدن به این مطالب خودداری کرده و از تبلیغات ناروای دیگر جلوگیری نمایند.
3- روایات موجود در کتب شیعه و اهل‌سنّت که برخی، از آنها تصور تحریف دارند به هیچ وجه بر تحریف قرآن دلالت نداشته و برای هیچ فرد مسلمان حجت نبوده و نزد همه عالمان شیعه و سنی فاقد اعتبار است.
4- به دانشمندانی که این قبیل روایات، در کتاب‌های آنان نقل شده نمی‌توان قول تحریف نسبت داد زیرا نقل روایاتی دلیل قبول مفاد آن نیست، آنچه مهم است معتقدات رسمی مذاهب است.{8}
پی نوشتها:
[1]. لغت‌نامه، دهخدا، ج 4، ص 5663.
[2]. سوره حجر، آیه 9.
[3]. سوره فصلت، آیات 41 - 42.
[4]. اتقان، سیوطی، ج 1، ص 244.
[5]. همان.
[6]. الاَّ الرحمن، بلاغی، ج 1، ص 17 - 18.
[7]. مسند، احمد، ص182.
[8]. جهت اطلاع بیشتر ر. ک: ره‌آورد گفتمان، دستاورد 29 نشست علمی - تحقیقی علمای شیعه و سنی، ص 27.
eporsesh.com