منظور از حروف مقطعه در قرآن چیست؟

حروف مقطّعه (یعنی جداجدا) چهارده حرف از الفبای زبان عرب در ابتدای 29 سوره قرآن مجید می‌باشد که آنها را حروف مقطعه یا فواتح سور می‌نامند. و عبارتند از:
الف - ح - ر - س - ص - ط - ع - ق - ک - ل - م - ن - ه’- ی .
حروف مقطعه در قرآن کریم یک حرفی، دو حرفی، سه حرفی، چهار حرفی و پنج حرفی است که به ترتیب عبارتند از:
یک حرفی: ص - ق - ن؛
دو حرفی: طه - طس - یس - حم؛
سه حرفی: الم - الر - طسم؛
چهار حرفی: المص - المر؛
پنج حرفی: کهیعص - حمعسق؛
حضرت علی(ع) فرموده: هر کتابی را گزیده و چکیده‌ای است و چکیده قرآن، حروف مقطّعه آن است.{1}
مفسران در تفسیر حروف مزبور اقوال و آرأ بسیاری بیان نموده‌اند از جمله فخرالدین رازی در جلد اول تفسیر کبیر خود موسوم به (مفاتیح الغیب) متجاوز از بیست نظر و شیخ طوسی در جلد اول تبیان، متجاوز از ده قول نقل نموده‌اند، که به جهت اختصار از شرح آن‌ها صرف نظر و فقط بذکر بعضی اقوال مفسران به شرح زیر اکتفا می‌شود.
1. حروف مزبور، نام‌های پروردگار یکتا است مانند: الم و الر، که سه حرفی است و هر یک از آن حروف مأخوذ از اسمی از اسمأ الهی است و باعتبار اینکه در عرف عرب، حرف واحد بر کلمه‌ای دلالت دارد که آن حرف در آن کلمه باشد معنای آن چنین است: خدای لطیف و رحمان - خدای لطیف و رحیم مانند حروف اختصاری که امروزه رائج است بجای دکتر از رمز D-R استفاده می‌شود.
از ترکیب حروف الر - حم - ن کلمه الرحمن حاصل می‌شود. همچنین کهیعص که پنج حرفی می‌باشد و هر یک از آن حروف بشرح زیر اشاره بصفات خداوند سبحان می‌باشد: کاف رمز نام‌های کافی، کریم و کبیر است. هأ اشاره بهادی - یأ اشاره به رحیم، حکیم، حلیم علیم، حمید و مجید - عین ناظر به علیم، عزیز، عظیم و عادل - صاد اشاره به صادق است چنانکه امیرالمومنین علی(ع) در بعضی ادعیه فرموده: یا کهیعص! یا حمعسق! اغفرلی.{2}
2. حروف مقطعه قرآن سوگند به اسمای حسنی پروردگار است مانند الم ذلک الکتاب لا ریب فیه: یعنی سوگند بخداوند لطیف و مجید قرآن کتابی است که شکی در آن نیست.{3}
3. این حروف از متشابهات قرآن است که خدای سبحان علم به آن را به خود اختصاص داده و در ذیل آیه هفتم از سوره آل عمران فرموده: تأویل متشابهات را جز خدا کسی نمی‌داند.
4. این حروف اشاراتی است به نعمت‌های خدا و بلاهای او و مدت زندگی اقوام و عمر و اجل آنها.
5. این قرآن که تمامی شما مردم را از آوردن مثلش عاجز کرده از جنس همین حروفی است که همواره با آن گفتگو می‌کنید و در خطبه‌ها و کلمات خود به کار می‌بندید، باید از اینکه نمی‌توانید مثل آن را بیاورید بفهمید که این کلام از طرف خدای تعالی است.
6. این حروف به منظور ساکت کردن کفار در ابتدای سوره قرار گرفته چون مشرکین به یکدیگر سفارش می‌کردند: مبادا به قرآن گوش دهید، و هرجا کسی قرآن می‌خواند سر و صدا بلند کنید تا صوت قرآن در بین صوت‌های نامربوط گم شود در قرآن به این جریان در آیه (لاَتَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِیهِ);{4} اشاره شده است و گاهی می‌شد که در هنگام شنیدن صوت قرآن سوت می‌زدند، و بسا می‌شد کف می‌زدند و گاهی صداهای دسته جمعی در می‌آوردند تا رسول خدا را در خواندن آن دچار اشتباه سازند، برای همین خدای تعالی در آغاز بعضی از سوره‌های قرآن این حروف را نازل کرد تا آن افراد بی ادب را ساکت کند، چون آنها وقتی این حروف را می‌شنیدند. به نظرشان عجیب و غریب می‌آمد و به آن گوش فرا داده درباره‌اش فکر می‌کردند و در این فرصت صدای قرآن به گوششان می‌رسید.
علامه طباطبایی می‌فرماید: این حروف رموزی هستند بین خدای تعالی و پیامبرش که معنای آنها از ما پنهان است و فهم عادی ما راهی به درک آنها ندارد، مگر به همین مقدار که حدس بزنیم بین این حروف و مضامینی که در سوره‌های هر یک آمده ارتباط خاصی هست. ممکن است اگر اهل تحقیق در مشترکات این حروف دقت کنند، و مضامین سوره‌هایی را که بعضی از این حروف در ابتدای آنها آمده با یکدیگر مقایسه کنند، رموز بیشتری برایشان کشف می‌شود.{5}
پی نوشتها:
[1]. المیزان در ذیل آیه 1 سوره شوری.
[2]. سرّ البیان فی علم القرآن، 108.
[3].همان.
[4]. سوره فصلت، آیه 226.
[5].المیزان، سوره شوری، آیه 1.
eporsesh.com