در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف می‌شود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و) نوشته ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)، (میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ک. ل. م. ن. ه. ر. ی). بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند. در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره می‌شود: 1. (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.(1) 2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.(2) 3. هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است. 4. حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.(3) 5. این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.(4) 6. این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(5) 7. حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.(6) 8. با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن می‌شود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.(7) 9. تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.(8) 10. این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب می‌شود اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(9) 11. اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.(10) گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.(11)(12)(13) پی‌نوشت‌ (1) ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسیر طبری، ج 1، ص 72. (2) زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21. (3) ر. ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110. (4) ر. ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296. (5) بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64. (6) الاتقان، ج 3، ص 31. (7) ر. ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6- 8. (8) صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283. (9) ر. ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13. (10) تفسیر المنار، ج 1 ص 122. (11) تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320. (12) برای آگاهی بیشتر درباره تفسیرهای حروف مقطعه ر. ک: الف. عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 2، صص 129- 69. (13) ب. محمدهادی معرفت، تناسب آیات، صص 135- 165.
در ابتدای 29 سوره از سورههای قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف میشود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده میشوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و) نوشته ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده میشوند. برای مثال (الف)، (لام)،
(میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ک. ل. م. ن. ه. ر. ی).
بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساختهاند.
در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآنپژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره میشود:
1. (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.(1)
2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان که سورههای (یس) و (طه) و هر یک به این اسامی نامیده شدهاند.(2)
3. هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله است.
4. حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.(3)
5. این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.(4)
6. این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرمصلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک میتوانند از آنها آگاهی یابند.(5)
7. حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.(6)
8. با تدبر در سورههای دارای حروف مقطعه مشترک، روشن میشود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.(7)
9. تمامی بحثها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور میزند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.(8)
10. این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب میشود اما گروه راسخان در علم میتوانند از آنها آگاهی یابند.(9)
11. اینها سرآغاز سورههایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.(10)
گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآنپژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در اینباره نقل شده است.(11)(12)(13)
پینوشت
(1) ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسیر طبری، ج 1، ص 72.
(2) زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21.
(3) ر. ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110.
(4) ر. ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296.
(5) بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
(6) الاتقان، ج 3، ص 31.
(7) ر. ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6- 8.
(8) صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283.
(9) ر. ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
(10) تفسیر المنار، ج 1 ص 122.
(11) تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320.
(12) برای آگاهی بیشتر درباره تفسیرهای حروف مقطعه ر. ک: الف. عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 2، صص 129- 69.
(13) ب. محمدهادی معرفت، تناسب آیات، صص 135- 165.
- [سایر] منظور از حروف مقطعه قرآن چیست؟
- [سایر] چرا در سورههایی که با حروف مقطعه شروع میشود، بعد از حروف مقطعه سخن دربارة قرآن کریم، آغاز میشود؟
- [سایر] حروف مقطعه قرآن چه معنایی دارد؟
- [سایر] آیا حروف مقطعه در قرآن با محتوای سورههایی که با این حروف آغاز شده ربط دارد؟
- [سایر] حروف مقطعه قرآن چه مفهوم و کاربردی دارند؟
- [سایر] جدید ترین نظرات درباره معانی حروف مقطعه قرآن چیست ؟
- [سایر] حروف مقطعه چیست ؟ و چند بار در قرآن آمده است ؟
- [سایر] چرا حروف مقطعه قرآن در آغاز سوره ها می باشد؟ آیا تاءویل این حروف جایز می باشد؟
- [سایر] هدف از آوردن حروف مقطعه در آغاز بعضی از سورههای قرآن چیست؟
- [سایر] حکمت حروف مقطعه چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] گفتن (الله اکبر) در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف الله و حروف اکبر و دو کلمه (الله) و (اکبر) را پشت سرهم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلاً ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله وحید خراسانی] گفتن الله اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف الله و حروف اکبر و دو کلمه الله اکبر را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا ترجمه ان را بگوید باطل است
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] گفتن اللّه اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف اللّه و حروف اکبر و دو کلمه اللّه و اکبر را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید؛ یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله خوئی] گفتن" الله اکبر" در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف" الله" و حروف" اکبر" و دو کلمه" الله" و" اکبر" را پشتسر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود، و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلًا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] گفتن اللهُ اکبَر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف (الله) و حروف (اکبر) و دو کلمة (اللهُ اکبر )را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلاً ترجمة آن به فارسی بگوید ، صحیح نیست .
- [آیت الله جوادی آملی] .هرگاه نمازگزار سهواً بین حروف یک کلمه یا کلمات، یک جمله فاصله بیندازد, بدون آنکه صورت نماز عرفاً محو شده باشد، اگر وارد رکن بعدی نشده, باید آن حروف یا کلمات را پشت سر هم بیاورد و اگر وارد رکن بعدی شده, نمازش صحیح است.
- [آیت الله سبحانی] گفتن اللّه اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف (الله) و حروف (اکبر) و دو کلمه (الله و اکبر) را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . گفتن "اللهُ أکْبَرْ" در اول هر نماز واجب و رکن است، و باید حروف "الله" و حروف "أکْبَر" و دو کلمه " الله" و "أکْبَر" را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلاً ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] گفتن (اَللهُ اَکبرُ) در اوّل هر نماز واجب و رکن است و باید حروف (الله) و حروف (اکبر) و دو کلمة (الله) و (اکبر) را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلاً ترجمهی آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [امام خمینی] گفتن "الله اکبر" در اول هر نماز، واجب و رکن است و باید حروف"الله" و حروف "اکبر" و دو کلمه "الله" و "اکبر" را پشت سر هم بگوید. و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود، و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.