منظور از حروف مقطعه قرآن چیست؟
در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف می‌شود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و) نوشته ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)، (میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ک. ل. م. ن. ه. ر. ی). بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند. در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره می‌شود: 1. (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.(1) 2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.(2) 3. هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است. 4. حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.(3) 5. این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.(4) 6. این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(5) 7. حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.(6) 8. با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن می‌شود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.(7) 9. تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.(8) 10. این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب می‌شود اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(9) 11. اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.(10) گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.(11)(12)(13) پی‌نوشت‌ (1) ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسیر طبری، ج 1، ص 72. (2) زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21. (3) ر. ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110. (4) ر. ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296. (5) بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64. (6) الاتقان، ج 3، ص 31. (7) ر. ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6- 8. (8) صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283. (9) ر. ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13. (10) تفسیر المنار، ج 1 ص 122. (11) تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320. (12) برای آگاهی بیشتر درباره تفسیرهای حروف مقطعه ر. ک: الف. عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 2، صص 129- 69. (13) ب. محمدهادی معرفت، تناسب آیات، صص 135- 165.
عنوان سوال:

منظور از حروف مقطعه قرآن چیست؟


پاسخ:

در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف می‌شود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و) نوشته ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)،
(میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا. ح. س. ص. ط. ع. ق. ک. ل. م. ن. ه. ر. ی).
بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند.
در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره می‌شود:
1. (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.(1)
2. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.(2)
3. هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است.
4. حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.(3)
5. این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.(4)
6. این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(5)
7. حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.(6)
8. با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن می‌شود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.(7)
9. تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.(8)
10. این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب می‌شود اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.(9)
11. اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.(10)
گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.(11)(12)(13)
پی‌نوشت‌
(1) ر. ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 تفسیر طبری، ج 1، ص 72.
(2) زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21.
(3) ر. ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110.
(4) ر. ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296.
(5) بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
(6) الاتقان، ج 3، ص 31.
(7) ر. ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6- 8.
(8) صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283.
(9) ر. ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
(10) تفسیر المنار، ج 1 ص 122.
(11) تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277 بحارالانوار، ج 89، ص 373 تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320.
(12) برای آگاهی بیشتر درباره تفسیرهای حروف مقطعه ر. ک: الف. عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 2، صص 129- 69.
(13) ب. محمدهادی معرفت، تناسب آیات، صص 135- 165.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین