قرآن، انسان را موجودی که قابلیت دانایی و کمال دارد، می‌شناسد و همواره دعوت به شناختن خدا و جهان و انسان و تاریخ گذشتگان نموده، انسان را شایسته یادگیری همه اسمای الهی (حقایق عالم) دانسته است (و علّم آدم الأسماء کلها) پس انسان موجودی است که قابلیت شناخت و علم را دارد و به وسیله شناخت و علم از کامل‌ترین موجودات جهان خلقت، محسوب می‌شود و مورد تکریم الهی قرار گرفته است (و کرمنا بنی آدم) چون انسان این قابلیت را داشت، خدا ابزار شناخت به او داد. ابزار شناخت عبارت است از: حواس پنجگانه، قوه تفکر و استدلال، مطالعه آثار علمی دیگران. در سوره مبارکه نحل می‌فرماید: "والله أخرجکم من بطون أمهاتکم لا تعلمون شیئاً و جعل لکم السمع و الأبصار و الأفئدة لعلکم تشکرون؛ خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد، در حالی که چیزی نمی‌دانستید و برای شما گوش و دیده‌ها و دل‌ها قرار داد. باشد که سپاس این نعمت‌ها را بدانید و از این‌ها بهره صحیح ببرید".
قرآن همچنان که حواس و قوه تفکر را ابزار شناخت و علم می‌داند، تزکیه و تصفیه نفس و تقوا و پاکی را وسیله‌ای برای شناخت می‌داند. در آیات بسیاری به این مطلب اشاره یا تصریح دارد: "ان تتقوا الله یجعل لکم فرقاناً؛(1) اگر تقوای الهی پیشه کنید، خداوند مایه تمیز و تشخیص را برای شما قرار می‌دهد".
قرآن همواره به یادگیری و خواندن کتاب سفارش کرده، در اولین آیه بر پیامبر فرمود: "اقرأ باسم ربک الذی خلق؛ به نام پروردگاری که انسان را آفریده است بخوان"؛ آن خدایی که قلم به دست گرفتن را آموزاند.
موضوعاتی که باید آنها را شناخت: خدا، جهان، انسان، جامعه، قرآن و زمان.(2)
واژه هایی از قبیل تفکر، تدبر، تذکر، تعلم، تعقل، تنبه و تفقّه در قرآن بسیار به کار رفته است.
در هجده مورد تشویق به تفکر شده است. چهار مورد درباره تدبر و موارد بسیاری سفارش به تذکر و تعلم و تعقل و تفقه شده است.
در مجموعه آیات به دست می‌آید از دیدگاه قرآن باید زندگانی و عملکرد انسان، آگاهانه در تمامی مراحل همراه با تعقل و اندیشه باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1 - انفال (8) آیه 29.
2 - شهید مطهری، مجموعه آثار، ج2، ص 229 به بعد.
eporsesh.com
