چه دلیل قرآنی بر هماهنگی آیات قرآن وجود دارد؟

خداوند سبحان درباره هماهنگی سراسر قرآن با یکدیگر دو بیان دارد که یکی ناظر به عدم اختلاف آیات قرآن مجید با یکدیگر و دیگری راجع به انْعطاف و گرایش آیات قرآن با همدیگر است؛ اما بیان اول مستفاد از آیه "أفلا یتدبّرون القران ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً"(1) است؛ زیرا پیام آیه مزبور دعوت همگان به تدبّر تامّ در سراسر کتابی است که در طول حدود ربع قرن در شرایط صَعْب و سَهْل، جنگ و صلح، غُرْبت و قربت، اوج و حضیض، سَرّاء و ضَرّاء، هزیمت و عزیمت، شکست و پیروزی و بالاخره در احوال مختلف سیاسی، نظامی، اجتماعی به صورت یکسان و هماهنگ نازل شده است. تحلیل قیاس استثنایی مستفاد از این آیه و تقریر تلازم مقدم و تالی و تقریب بطلان تالی و استنتاج بطلان مقدم از ابطال تالی به استمداد عقل برهانی است که خود از منابع غنی و قوّیِ تفسیر قرآن کریم از درون دین است، نه از بیرون؛ چنانکه در فصل تفسیر به رأی تبیین خواهد شد. غرض آن که، آیه مزبور دعوت به تدبّر در سراسر قرآن می‌کند و دعوی عدم اختلاف به نحو سالبه کلیه را ارائه می‌کند و محصول آن تدبّرِ فراگیر را صحّت این دعوی می‌داند و ادعای مزبور را با آن بَیّنه و گواه صادق همراه می‌کند.
اما بیان دوم خداوند مستنبط از آیه "الله نزّل أحْسنَ الحدیثِ کتاباً متشابهاً مَثانِیَ تقشعرّ منه جلود الذین یخشون ربّهم ثم تلین جلودهم وقلوبهم إلی ذکر الله ذلک هدی الله یهدی به مَن یشاء ومَن یضلل اللهُ فما له من هادٍ"(2) است؛ زیرا محتوای آیه مزبور این است که از یک سو سراسر آیات قرآن مجیدْ شبیه، همسان و همتای هم است و از سوی دیگر مُنثنَی، مُنْعطفِ و متمایل به هم است. معنای أنْثِناء، انعطاف و گرایش مطالب یک کتاب علمی این است که هر کدام از مطالب با دیگری مشروح یا مشروحتر و روشن یا روشنتر می‌گردد. چنین کتابی که همه آیات آن به هم گرایش دارد، حتماً مُفَسّر و مُبیّن همدیگر و شارح داخلی خویش است.
دعوت به تدبّر و ادعای نزاهت از اختلاف، چنانکه شاهد گویایی بر عمومی بودن فهم قرآن است، از بهترین شواهد استقلال قرآن در حجیّت و تبیین معارف و همچنین صحت و کارآیی شیوه تفسیر قرآن به قرآن است؛ زیرا اگر آیات قرآن از هم گسیخته بوده، هر کدام ناظر به مطلب خاص باشد و پیوندهایی از قبیل اطلاق و تقیید، تعمیم و تخصیص، تأیید و تبیین و شرح و تفصیل با یکدیگر نداشته باشد، هیچ کدام موافق با دیگری یا مخالف با آن نخواهد بود؛ زیرا مرز مشترک و پیوند دلالی کلامی و گفتاری با هم ندارد و موافقت و مخالفتْ فرع بر پیوند و هم‌گرایی است؛ در حالی که ادعای هماهنگ بودن آیات ارتباط و پیوند را می‌فهماند؛ چنانکه دعوی نفی اختلاف از سنخ عدم ملکه است. پس حتماً باید بین آنها پیوند برقرار باشد. آنگاه می‌توان گفت: چنین کتابی اگر در تبیین مطالب خویش نیازمند به غیر خود باشد استدلال و برهان این آیه کریمه تامّ نخواهد بود.

1 سوره نساء، آیه 82.
2 سوره زمر، آیه 23.

مأخذ: (تسنیم، ج 1، ص 66)