برترین سوره قرآن کدام است؟

سوره مبارکه حمد که فاتحه کتاب و سرآغاز کلام خدای سبحان است، در مقال الهی به گونه‌ای تکریم‌آمیز، همتای "قرآن عظیم" قرار گرفته است: "ولقد اتیناک سبعاً من المثانی والقران العظیم"(1) و در اخبار نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) و سخنان عترت طاهرین (علیهم‌السلام) نیز با نامها و اوصافی چون: "جامعترین حکمت"، "گنج عرشی"، "شریفترین ذخیره در گنجینه‌های عرش الهی"، "سوره شفابخش"، "نعمت بزرگ و سنگین" و "برترین سوره قرآن" از آن یاد شده است: "لیس شیء من القرآن والکلام جمع فیه من جوامع الخیر والحکمة، ما جمع فی سورة الحمد"(2)، "إن فاتحة الکتاب اشرف ما فی کنوز العرش"(3)، "فاتحة الکتاب شفاء من کل داء"(4)، "فأفرد الامتنان عَلَیّ بفاتحة الکتاب".(5)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام پیشنهاد آموزش این سوره به جابربن عبدالله انصاری، آن را برترین سوره کتاب خدا معرّفی کرد: "ألا أعلّمک أفضل سورة أنزلها الله فی کتابه؟" قال: فقال له جابر: بلی بأبی أنت و أمّی یا رسول الله عَلِّمنیها. فعلّمه الحمد، أمّ الکتاب(6). چنانکه در حدیثی دیگر میزان این برتری را نیز مشخص کرده، فرمود: "لو أنّ فاتحة الکتاب وضعت فی کفة المیزان ووضع القرآن فی کفةٍ لرجحت فاتحة الکتاب سبع مرّات"(7). نیز آن حضرت سوره حمد را با کتابهای آسمانی سنجیده، فرمود: "والذی نفسی بیده ما أنزل الله فی التوراة ولا فی الإنجیل ولا فی الزبور ولا فی القرآن مثلها هی أمّ الکتاب".(8)
این سوره که با تعظیم نام خدای رحمان و رحیم آغاز می‌شود و با ستایش و برشماری صفات جمال و جلال خدای سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم می‌یابد و با مسئلت هدایت از ساحت کبریایی‌اش پایان می‌گیرد، با همه ایجاز و اختصاری که دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن کریم است؛ زیرا خطوط کلی و اصول سه‌گانه معارف دینی، مبدأشناسی، معادشناسی و رسالت‌شناسی است که مایه هدایت سالکان به صلاح دنیا و آخرت است و سوره حمد با موجزترین الفاظ و روشنترین معانی، آن اصول سه‌گانه را بیان کرده، راه سلوک آدمی به سوی پروردگارش را نشان می‌دهد.
سوره مبارکه فاتحة الکتاب، کلام خدای سبحان است، ولی به نیابت از عبد سالکی که چهره جان خویش را متوجه ذات اقدس خداوند کرده، به رازگویی محبّانه و عاشقانه با او می‌پردازد.
خدای سبحان در این سوره، ادب تحمید، شیوه اظهار بندگی و راه سخن گفتن عبد سالک با ربّ مالک را به سالکان کویش آموخته است و آن را پایه "عمود دین" قرار داده: "لا صلاة إلاّ بفاتحة الکتاب"(9)، ده بار تلاوت آن را در هر شبانه‌روز، بر متقرِّبان به فرایض، فرض و چندین برابرِ آن را به شائقان قرب نوافل سفارش کرده است.
اگر سوره مبارکه حمد، مشتمل بر عصاره معرفتهای قرآنی، که همان اسرار مبدأ و معاد و دانش سلوک انسان به سوی پروردگار است، نمی‌بود، این گونه در کتاب خدا همتای "قرآن عظیم"(10) قرار نمی‌گرفت و در کلام اسوه‌های سلوک إلی الله (اهل‌بیت علیهم‌السلام) با عظمت از آن یاد نمی‌شد.

1 سوره حجر، آیه 87.
2 بحار، ج82، ص54.
3 نورالثقلین، ج1، ص6.
4 مجمع البیان، ج1، ص87.
5 تفسیر برهان، ج1، ص41؛ نورالثقلین،ج1، ص6.
6 تفسیر برهان، ج1، ص42.
7 جامع أحادیث الشیعه، ج 15، ص 89.
8 جامع الأخبار، فصل22، ص43؛ مجمع البیان، ج1، ص88.
9 عوالی اللئالی، ج1، ص196.
10 سوره حجر، آیه 87.

مأخذ: ( تفسیر تسنیم، ج 1، ص 257)