بر اساس دلائل نقلی فراوانی که حتی در منابع اهل تسنن نیز آمده است، نخستین کسی که بعد از رحلت جانسوز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اقدام به جمع آوری قرآن کریم کرد و آن را تدوین و تنظیم نموده حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام بود.
برخی از روایات اسلامی که ثابت می کند حضرت علی علیه السلام قرآن کریم را بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جمع آوری کرد، عبارتند از:
1. ابوبکر حضرمی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام فرمود: یا علی القرآن خلف فراشی فی المصحف و القراطیس، فخذوه و اجمعوه و لاتضیعوه کما ضیعت الیهود التوراة،[1] ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه ها و حریر و کاغذ ها قرار دارد ، قرآن را جمع کن و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید.)
و این گونه بود که حضرت علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مهمترین وظیفه خویش را جمع آوری قرآن قرار داد.
2. حضرت علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن کریم را جمع آوری و تدوین کرد. از ابن عباس در ذیل آیه (لاتحرک به لسانک لتعجل به ان علینا جمعه و قرآنه.) نقل شده که علی بن ابیطالب علیه السلام پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرآن را به مدت شش ماه جمع آوری کرد.)[2]
3. ابن سیرین می گوید، علی علیه السلام فرمود: (وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله رحلت کرد، سوگند خوردم که ردایم را جز برای نماز جمعه به دوش نگیرم تا آن که قرآن را جمع نمایم.)[3]
4. در اخبار ابورافع آمده که: علی علیه السلام به خاطر توصیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره جمع آوری قرآن، پس از آن که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رحلت کرد، قرآن را در جامه ای پیچیده و به منزل خویش برد و در خانه نشست و قرآن را، همان گونه که خدا نازل کرده بود، جمع آوری نمود، علی علیه السلام به این کار آگاه بود.)[4]
5. محمد بن سیرین از عکرمه نقل کرده است که: پس از بیعت مردم با ابوبکر، علی بن ابی طالب در خانه نشست، به ابوبکر گزارش دادند که او از بیعت با تو کراهت دارد، ابوبکر آن حضرت را خواست و گفت از بیعت با من سرباز زدی؟ علی علیه السلام فرمود: دیدم در کتاب خدا چیزهایی افزوده می شود، پس با خودم گفتم که جز برای نماز ردا بر دوش نگیرم، تا آن که قرآن را جمع نمایم. ابوبکر گفت: چه کار شایسته ای!
محمد بن سیرین می گوید: (از عکرمه پرسیدم آیا دیگران قرآن را به ترتیب نزول تألیف نمودند؟ وی پاسخ داد:(اگر جن و انس جمع گردند تا تألیفی مانند تألیف علی ابن ابی طالب داشته باشند،توانایی آن را نخواهند داشت.[5]
البته مصحفی که امام علی علیه السلام تدوین و جمع کرد آن را به مردم ارائه کرد. ولی به دلائلی که در جای خود بحث شده،مورد پذیرش قرار نگرفت، و آن مصحف به عنوان ودیعة امامت بعد از حضرت علی علیه السلام به امامان معصوم علیهم السلام یکی پس از دیگری رسیده است.
مصحف امام علی علیه السلام از نظر تعداد آیات، سوره ها و کلمات، هیچ تفاوتی با مصحف کنونی نداشت، تنها سوره ها به ترتیب نزول تنظیم شده بودند و بر اساس قرائت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود و شأن نزول آیات و سوره ها و نام افرادی که آیات و سوره های در شأن آن ها بود ذکر شده بود و... .[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ک: زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مکتبة صدر، 1387، ص53.
[2] . ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة طور، 1370، ج89 ، ص52.
[3] . ر.ک: سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، دارالعلوم الانسانی، 1414ق، ج1، ص183.
[4] . ر.ک، مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، همان.
[5] . ر.ک: الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص48.
[6] . برای آگاهی بیشتر ر.ک: معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، 1378ش.
