چه کسی مقدار آیات یک سوره و نام سوره ها را معین کرده است؟ و به چه دلیلی این اسامی را معین کرده است؟
الف: تعیین مقدار آیات تعیین مقدار آیات یک سوره توسط شخص نبی اکرم صلی الله علیه و اله صورت گرفته است یا به عبارتی امری توقیفی بوده و رأی و نظر صحابه در آن دخالت نداشته است.[1] [2] طبق روایات وارده جبرئیل هرگاه فرود می آمد و آیاتی به همراه داشت موضع و جایگاه هر آیه ای را در سوره تعیین می کرد و آن‌گاه رسول خدا آن را بر یارانش قرائت می کرد و به نویسندگان وحی فرمان می داد که آن را در جای خود بنگارند.[3] عثمان بن ابی العاص گوید: ما نزد رسول خدا بودیم و دیدیم که دیدگان خود را بالا برده و سپس آن را در نقطه ای متمرکز کرد و پس از آن فرمود: جبرائیل هم اکنون بر من فرود آمد و گفت آیة: (اِنَّ اللهَ یأمُرُ بالعدل والاحسان وایتاء ذی القربی.)[4] را در این جایگاه از سوره قرار دهم.[5] و مواردی دیگر از این احادیث و روایات وجود دارد که گویای مطالب فوق است. در مورد سوره ها نیز تمام سوره ها جز سورة توبه با (بسم الله الرحمن الرحین) شروع و با (بسم الله الرحمن الرحین) سورة بعدی تمام می شد. ب: تعیین نام سوره ها هر سوره ای در قرآن کریم، همزمان با حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله دارای نام و عنوان یا نام ها و عناوینی بوده است که از طریق وحی معین و مشخص گردید و به اصطلاح اسامی سوره ها نیز امری توقیفی و با صلاح دید شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و به فرمان خدا نام گذاری شده است.[6] و پس از وفات پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در طی مرور زمان هر سوره و حتی بسیاری از آیات به خاطر خصوصیات و مزایا و یا اشتمال آن ها بر مسائل و موضوعات خاصی دارای عناوین و اسامی دیگر نیز گردید؛ که از جانب علماء به آن سور و آیات داده شد. مثلاً در فقه و اصول اسلامی بسیاری از آیات دارای اسامی وعنوان های خاصی شدند که به عنوان نمونه می توان به چند مورد اشاره کرد: آیة تطهیر، آیة نفی سبیل ، آیة نبأ و رکون و ... .[7] ج: علل (نام) و تعیین محدوده سوره ها 1 اعجاز قرآن، به این معنی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با مشخص کردن جایگاه آیات و سور آن و هم چنین بخش بخش کردن آن ها در مقابل معاندین به قرآن، از آن ها تقاضای آوردن آیه و یا سور می نماید. 2 آسان کردن کار بر مردم و تشویق آنان بر یاد گرفتن و آموختن و از حفظ کردن قرآن، زیرا اگر قرآن کریم یک متن به هم پیوسته بود حفظ و فهمش دشوار می گشت و کار مشکل بود اما با مشخص شدن آیات و سوره ها و بخش بخش شدن آسان می توان آن را حفظ کرد. 3 هر آیه و سوره ای بر موضوع سخن و محور کلام دلالت می کند، چون در هر آیه و سوره ای موضوع روشن است. 4 چون قاری و خواننده سوره ای ، سوره یا بابی از کتاب را به پایان برده و دیگری را آغاز کند شادمان‌تر و خرسندتر می گردد و بر تحصیل بقیة آن بیش‌تر برانگیخته می شود[8] و دوست دارد که بیش‌تر بخواند و استفاده کند. بدین جهت قرآن به اجزایی تقسیم شده است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 تاریخ جمع قرآن کریم ، دکتر سید محمدرضا جلالی نایینی. 2 شناخت سوره های قرآن، هاشم هاشم زادة هریسی. 3 تاریخ قرآن، آیت الله محمد هادی معرفت. 4 درس هایی از علوم قرآنی، دکتر حبیب الله طاهری. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. معرفت، محمد هادی، علوم قرآن، قم، انتشارات مؤسسة فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1378 ش، ص 111 و 112. [2]. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1379 ش، ص 581. [3]. ر.ک: همان، ص 574. [4]. نمل/ 90. [5]. حجّتی، محمد باقر، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376 ش، ص 68. [6]. ر.ک: معرفت، محمد هادی، منبع قبلی، ص 112. [7]. ر.ک: حجتی، سید محمد باقر، منبع قبلی، ص 98. [8]. ر.ک: رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص 580.
عنوان سوال:

چه کسی مقدار آیات یک سوره و نام سوره ها را معین کرده است؟ و به چه دلیلی این اسامی را معین کرده است؟


پاسخ:

الف: تعیین مقدار آیات
تعیین مقدار آیات یک سوره توسط شخص نبی اکرم صلی الله علیه و اله صورت گرفته است یا به عبارتی امری توقیفی بوده و رأی و نظر صحابه در آن دخالت نداشته است.[1] [2]
طبق روایات وارده جبرئیل هرگاه فرود می آمد و آیاتی به همراه داشت موضع و جایگاه هر آیه ای را در سوره تعیین می کرد و آن‌گاه رسول خدا آن را بر یارانش قرائت می کرد و به نویسندگان وحی فرمان می داد که آن را در جای خود بنگارند.[3] عثمان بن ابی العاص گوید: ما نزد رسول خدا بودیم و دیدیم که دیدگان خود را بالا برده و سپس آن را در نقطه ای متمرکز کرد و پس از آن فرمود: جبرائیل هم اکنون بر من فرود آمد و گفت آیة: (اِنَّ اللهَ یأمُرُ بالعدل والاحسان وایتاء ذی القربی.)[4] را در این جایگاه از سوره قرار دهم.[5] و مواردی دیگر از این احادیث و روایات وجود دارد که گویای مطالب فوق است.
در مورد سوره ها نیز تمام سوره ها جز سورة توبه با (بسم الله الرحمن الرحین) شروع و با (بسم الله الرحمن الرحین) سورة بعدی تمام می شد.
ب: تعیین نام سوره ها
هر سوره ای در قرآن کریم، همزمان با حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله دارای نام و عنوان یا نام ها و عناوینی بوده است که از طریق وحی معین و مشخص گردید و به اصطلاح اسامی سوره ها نیز امری توقیفی و با صلاح دید شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و به فرمان خدا نام گذاری شده است.[6] و پس از وفات پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در طی مرور زمان هر سوره و حتی بسیاری از آیات به خاطر خصوصیات و مزایا و یا اشتمال آن ها بر مسائل و موضوعات خاصی دارای عناوین و اسامی دیگر نیز گردید؛ که از جانب علماء به آن سور و آیات داده شد. مثلاً در فقه و اصول اسلامی بسیاری از آیات دارای اسامی وعنوان های خاصی شدند که به عنوان نمونه می توان به چند مورد اشاره کرد:
آیة تطهیر، آیة نفی سبیل ، آیة نبأ و رکون و ... .[7]
ج: علل (نام) و تعیین محدوده سوره ها
1 اعجاز قرآن، به این معنی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با مشخص کردن جایگاه آیات و سور آن و هم چنین بخش بخش کردن آن ها در مقابل معاندین به قرآن، از آن ها تقاضای آوردن آیه و یا سور می نماید.
2 آسان کردن کار بر مردم و تشویق آنان بر یاد گرفتن و آموختن و از حفظ کردن قرآن، زیرا اگر قرآن کریم یک متن به هم پیوسته بود حفظ و فهمش دشوار می گشت و کار مشکل بود اما با مشخص شدن آیات و سوره ها و بخش بخش شدن آسان می توان آن را حفظ کرد.
3 هر آیه و سوره ای بر موضوع سخن و محور کلام دلالت می کند، چون در هر آیه و سوره ای موضوع روشن است.
4 چون قاری و خواننده سوره ای ، سوره یا بابی از کتاب را به پایان برده و دیگری را آغاز کند شادمان‌تر و خرسندتر می گردد و بر تحصیل بقیة آن بیش‌تر برانگیخته می شود[8] و دوست دارد که بیش‌تر بخواند و استفاده کند. بدین جهت قرآن به اجزایی تقسیم شده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تاریخ جمع قرآن کریم ، دکتر سید محمدرضا جلالی نایینی.
2 شناخت سوره های قرآن، هاشم هاشم زادة هریسی.
3 تاریخ قرآن، آیت الله محمد هادی معرفت.
4 درس هایی از علوم قرآنی، دکتر حبیب الله طاهری.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. معرفت، محمد هادی، علوم قرآن، قم، انتشارات مؤسسة فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1378 ش، ص 111 و 112.
[2]. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1379 ش، ص 581.
[3]. ر.ک: همان، ص 574.
[4]. نمل/ 90.
[5]. حجّتی، محمد باقر، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376 ش، ص 68.
[6]. ر.ک: معرفت، محمد هادی، منبع قبلی، ص 112.
[7]. ر.ک: حجتی، سید محمد باقر، منبع قبلی، ص 98.
[8]. ر.ک: رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص 580.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین