مقدمه: قرآن مهمترین حجّت خداوند بر بندگان و ترنّم آوای ایمان در گوش جان انسانهاست. انس با قرآن و تلاوت آن اثرات ثمربخش بر زندگی انسان دارد. به طوری که در گفتار معصومین علیهم السّلام و آیات قرآن به قرائت و تلاوت بسیار توصیه شده است. (و رتّل القرآن ترتیلاً)[1] و (فاقروا ما تیسّر من القرآن)[2] رسول خدا صلّی الله علیه و آله خطاب به ابوذر فرمود: (بر تو باد تلاوت قرآن و بسیار یاد خدا کردن، زیرا موجب بلند آوازگی تو در آسمان و نورانیت تو در زمین است.)[3] حضرت علی علیه السّلام فرمودند: (هر کس با تلاوت قرآن انس بگیرد دوری دوستان او را هراسان نکند.)[4] استحباب سوره های مختلف در زمانهای گوناگون: اگر چه درهای رحمت الهی همواره به سوی بندگانی که صادقانه و مخلصانه او را میخوانند، باز است و همیشه میشود با تلاوت قرآن با خدا ارتباط برقرار کرد، امّا امامان معصوم به بعضی از زمانها و اوقات عنایت بیشتری داشتهاند. و کسب ثواب و فیض بیشتر را در آن مواقع خاص یادآوری کردهاند. از جمله این اوقات میتوان به ماه مبارک رمضان، شبهای قدر، روز عرفه، روزهای عید فطر، قربان، غدیر، شبهای جمعه و... اشاره کرد. همان طور که گفته شد، تأکید معصومین علیهم السّلام انس گرفتن و همنشینی با زلال وحی است. لکن برخی از سورهها برای قرائت در نمازهای واجب و نافله، برخی در اواخر شب، دستهای دیگر به هنگام طلوع فجر و قسم دیگر در تمام ساعات شبانه روز توصیه شده است. سورههای مناسب انتهای شب: سوره انعام: از ابن عباس روایت شده است که هر کس سورهی انعام را هر شب بخواند، روز قیامت از ایمن شدگان میباشد و روی آتش به چشم خود نمیبیند.[5] سوره یوسف: هر کس سوره یوسف را هر شب بخواند، خداوند عزوجل او را محشور فرماید، در حالی که جمال او مانند جمال یوسف باشد و فزع روز قیامت به او اصابت نمیکند.[6] سوره اسراء: شیخ صدوق از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت نموده که ایشان فرمودهاند: هر کس در هر شب جمعه سوره اسراء را بخواند نمیمیرد تا آنکه حضرت قائم علیه السّلام را درک نماید و از اصحاب آن حضرت باشد.[7] سوره کهف: هر کس هر شب جمعه سوره کهف بخواند نمیمیرد، مگر شهید و خداوند او را با شهدا مبعوث میفرماید.[8] سوره فرقان: در روایت آمده است که حضرت ابی الحسن علیه السّلام به اسحق بن عمار فرمود: قرائت سوره فرقان را رها مکن، به درستی که هر کس هر شب این سوره را بخواند خداوند او را ابداً عذاب نمیفرماید و از او حساب نمیکشد.[9] سوره لقمان: شیخ صدوق از امام باقر علیه السّلام روایت نموده: هر کس سوره لقمان را هر شب بخواند خداوند ملائکهای را موکل میفرماید تا او را در آن شب از ابلیس و لشکریانش حفظ نماید تا آنکه صبح نماید.[10] سوره سجده: حسین بن ابی العلاء، از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت نموده که فرمودهاند: هر کس در هر شب جمعه سوره سجده بخواند، خداوند کتاب او را به دست راستش میدهد و او را از آنچه در آن بوده محاسبه نمیفرماید.[11] سوره ذاریات: داوود بن فرقد از مولایمان امام صادق علیه السّلام روایت نموده کسی که سوره ذاریات را در شب بخواند خداوند معیشت او را اصلاح کند و روزی واسع بر او آورده و نور برای او در قبرش قرار دهد.[12] سوره حجرات: حسین بن ابی العلاء از امام صادق علیه السّلام روایت نموده که فرمودهاند: کسی که سوره حجرات در هر شب بخواند از زوار حضرت محمد صلّی الله علیه و آله میباشد.[13] سوره واقعه: از زید شحّام روایت شده است که امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس در هر شب پیش از خواب سوره واقعه را قرائت کند محشور می شود در حالی که چهرهاش چون ماه شب چهارده تابان باشد.[14] سوره مؤمن: از ابی الصّباح کنانی روایت شده است: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس در هر شب سوره مؤمن را قرائت کند، خداوند گناهان گذشتهی او را و آنچه در جوانی مرتکب شده و آنچه در پیری همه را بیامرزد، و کلمه تقوی و خداترسی را ملازم و همدم او گرداند، و آخرتش را بهتر از دنیایش قرار دهد.[15] سورههای مناسب ابتدای روز: توحید: از حضرت علی علیه السّلام روایت شده است کسی که در عقب نماز صبح یازده مرتبه سوره قل هو الله احد بخواند، در آن روز گناهی او را اصابت نمیکند. اگر چه شیطان (برای اجبار نمودن او به گناه) خود را خوار نماید.[16] علق: سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السّلام روایت نموده کسی که در روز (اقرا باسم ربک) بخواند و سپس در آن روز از دنیا برود شهید از دنیا میرود.[17] انسان: عمرو بن جبیر عزرمی از پدرش از امام باقر علیه السّلام روایت نموده که فرمودند: هر کس سوره (هل اتی علی الانسان) را در هر صبح پنجشنبه بخواند خداوند او را از حور العین تزویج میکند.[18] حشر: از حضرت رسول صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: هر کس هنگام صبح سه مرتبه بگوید (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) و سه آیه آخر سوره حشر را بخواند خداوند هفتاد هزار ملک را موکل میفرماید، برای او دعا نمایند.[19] یس: از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: به درستی برای هر چیزی قلبی میباشد و قلب قرآن (یس) است. پس کسی که در هنگام روز (اول روز) سوره یس را بخواند، در آن روز از محفوظین و مرزوقین خواهد بود.[20] معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، با ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بیتا، چ 4، ص 394 446. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . مزمل/4. [2] . مزمل/20. [3] . صدوق، خصال، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر جامعه مدرسین، چاپ اول، ج 2، ص 525، ح 13. [4] . عبدالواحد بن محمد، تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، بیتا، ص 112. [5] . ثواب الاعمال، ترجمه علی اکبر غفاری، نشر صدوق، چاپ هفتم، 1363، ص 236. [6] . همان، ص 238. [7] . همان، ص 240. [8] . همان، ص 241. [9] . همان، ص 245. [10] . همان، ص246. [11] . همان، ص 247. [12] . همان، ص 260. [13] . همان، ص 259. [14] . همان، ص 263. [15] . همان، ص 254. [16] . همان، ص 287. [17] . همان، ص 278. [18] . همان، ص 272. [19] . همان، ص 265. [20] . همان، ص 249.
مقدمه:
قرآن مهمترین حجّت خداوند بر بندگان و ترنّم آوای ایمان در گوش جان انسانهاست. انس با قرآن و تلاوت آن اثرات ثمربخش بر زندگی انسان دارد. به طوری که در گفتار معصومین علیهم السّلام و آیات قرآن به قرائت و تلاوت بسیار توصیه شده است. (و رتّل القرآن ترتیلاً)[1] و (فاقروا ما تیسّر من القرآن)[2]
رسول خدا صلّی الله علیه و آله خطاب به ابوذر فرمود: (بر تو باد تلاوت قرآن و بسیار یاد خدا کردن، زیرا موجب بلند آوازگی تو در آسمان و نورانیت تو در زمین است.)[3] حضرت علی علیه السّلام فرمودند: (هر کس با تلاوت قرآن انس بگیرد دوری دوستان او را هراسان نکند.)[4]
استحباب سوره های مختلف در زمانهای گوناگون:
اگر چه درهای رحمت الهی همواره به سوی بندگانی که صادقانه و مخلصانه او را میخوانند، باز است و همیشه میشود با تلاوت قرآن با خدا ارتباط برقرار کرد، امّا امامان معصوم به بعضی از زمانها و اوقات عنایت بیشتری داشتهاند. و کسب ثواب و فیض بیشتر را در آن مواقع خاص یادآوری کردهاند. از جمله این اوقات میتوان به ماه مبارک رمضان، شبهای قدر، روز عرفه، روزهای عید فطر، قربان، غدیر، شبهای جمعه و... اشاره کرد.
همان طور که گفته شد، تأکید معصومین علیهم السّلام انس گرفتن و همنشینی با زلال وحی است. لکن برخی از سورهها برای قرائت در نمازهای واجب و نافله، برخی در اواخر شب، دستهای دیگر به هنگام طلوع فجر و قسم دیگر در تمام ساعات شبانه روز توصیه شده است.
سورههای مناسب انتهای شب:
سوره انعام: از ابن عباس روایت شده است که هر کس سورهی انعام را هر شب بخواند، روز قیامت از ایمن شدگان میباشد و روی آتش به چشم خود نمیبیند.[5]
سوره یوسف: هر کس سوره یوسف را هر شب بخواند، خداوند عزوجل او را محشور فرماید، در حالی که جمال او مانند جمال یوسف باشد و فزع روز قیامت به او اصابت نمیکند.[6]
سوره اسراء: شیخ صدوق از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت نموده که ایشان فرمودهاند: هر کس در هر شب جمعه سوره اسراء را بخواند نمیمیرد تا آنکه حضرت قائم علیه السّلام را درک نماید و از اصحاب آن حضرت باشد.[7]
سوره کهف: هر کس هر شب جمعه سوره کهف بخواند نمیمیرد، مگر شهید و خداوند او را با شهدا مبعوث میفرماید.[8]
سوره فرقان: در روایت آمده است که حضرت ابی الحسن علیه السّلام به اسحق بن عمار فرمود: قرائت سوره فرقان را رها مکن، به درستی که هر کس هر شب این سوره را بخواند خداوند او را ابداً عذاب نمیفرماید و از او حساب نمیکشد.[9]
سوره لقمان: شیخ صدوق از امام باقر علیه السّلام روایت نموده: هر کس سوره لقمان را هر شب بخواند خداوند ملائکهای را موکل میفرماید تا او را در آن شب از ابلیس و لشکریانش حفظ نماید تا آنکه صبح نماید.[10]
سوره سجده: حسین بن ابی العلاء، از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت نموده که فرمودهاند: هر کس در هر شب جمعه سوره سجده بخواند، خداوند کتاب او را به دست راستش میدهد و او را از آنچه در آن بوده محاسبه نمیفرماید.[11]
سوره ذاریات: داوود بن فرقد از مولایمان امام صادق علیه السّلام روایت نموده کسی که سوره ذاریات را در شب بخواند خداوند معیشت او را اصلاح کند و روزی واسع بر او آورده و نور برای او در قبرش قرار دهد.[12]
سوره حجرات: حسین بن ابی العلاء از امام صادق علیه السّلام روایت نموده که فرمودهاند: کسی که سوره حجرات در هر شب بخواند از زوار حضرت محمد صلّی الله علیه و آله میباشد.[13]
سوره واقعه: از زید شحّام روایت شده است که امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس در هر شب پیش از خواب سوره واقعه را قرائت کند محشور می شود در حالی که چهرهاش چون ماه شب چهارده تابان باشد.[14]
سوره مؤمن: از ابی الصّباح کنانی روایت شده است: امام باقر علیه السّلام فرمود: هر کس در هر شب سوره مؤمن را قرائت کند، خداوند گناهان گذشتهی او را و آنچه در جوانی مرتکب شده و آنچه در پیری همه را بیامرزد، و کلمه تقوی و خداترسی را ملازم و همدم او گرداند، و آخرتش را بهتر از دنیایش قرار دهد.[15]
سورههای مناسب ابتدای روز:
توحید: از حضرت علی علیه السّلام روایت شده است کسی که در عقب نماز صبح یازده مرتبه سوره قل هو الله احد بخواند، در آن روز گناهی او را اصابت نمیکند. اگر چه شیطان (برای اجبار نمودن او به گناه) خود را خوار نماید.[16]
علق: سلیمان بن خالد از امام صادق علیه السّلام روایت نموده کسی که در روز (اقرا باسم ربک) بخواند و سپس در آن روز از دنیا برود شهید از دنیا میرود.[17]
انسان: عمرو بن جبیر عزرمی از پدرش از امام باقر علیه السّلام روایت نموده که فرمودند: هر کس سوره (هل اتی علی الانسان) را در هر صبح پنجشنبه بخواند خداوند او را از حور العین تزویج میکند.[18]
حشر: از حضرت رسول صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: هر کس هنگام صبح سه مرتبه بگوید (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) و سه آیه آخر سوره حشر را بخواند خداوند هفتاد هزار ملک را موکل میفرماید، برای او دعا نمایند.[19]
یس: از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: به درستی برای هر چیزی قلبی میباشد و قلب قرآن (یس) است. پس کسی که در هنگام روز (اول روز) سوره یس را بخواند، در آن روز از محفوظین و مرزوقین خواهد بود.[20]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، با ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، بیتا، چ 4، ص 394 446.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مزمل/4.
[2] . مزمل/20.
[3] . صدوق، خصال، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر جامعه مدرسین، چاپ اول، ج 2، ص 525، ح 13.
[4] . عبدالواحد بن محمد، تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، بیتا، ص 112.
[5] . ثواب الاعمال، ترجمه علی اکبر غفاری، نشر صدوق، چاپ هفتم، 1363، ص 236.
[6] . همان، ص 238.
[7] . همان، ص 240.
[8] . همان، ص 241.
[9] . همان، ص 245.
[10] . همان، ص246.
[11] . همان، ص 247.
[12] . همان، ص 260.
[13] . همان، ص 259.
[14] . همان، ص 263.
[15] . همان، ص 254.
[16] . همان، ص 287.
[17] . همان، ص 278.
[18] . همان، ص 272.
[19] . همان، ص 265.
[20] . همان، ص 249.
- [سایر] ابتدا و انتهای نیت روزه به طور عادی چه زمانی است؟
- [آیت الله خامنه ای] ابتدا و انتهای نیت روزه به طور عادی چه زمانی است؟
- [آیت الله بهجت] در قرائت سوره، آیا باید ابتدا سوره را تعیین کنیم و سپس "بسم اللّه " بگوییم؟
- [آیت الله مظاهری] فاصله شرعی بین دو شهر را چگونه باید تعیین کرد؟ آیا فقط ابتدا و انتهای شهرها ملاک است؟ یا محل مورد نظر در آن شهر را باید در نظر گرفت؟
- [سایر] معیار مکی یا مدنی بودن سورهها چیست؟
- [سایر] آیا نام سورهها را خدا انتخاب کرده یا پیامبر؟ و علت نامگذاری این سورهها به اسامی مخصوص –مانند نام حیوانات- چیست؟
- [سایر] فلسفه و فواید تقسیمبندی قرآن به سورهها چیست؟
- [سایر] چرا قرآن به ترتیب نزول سورهها در دست مردم نیست؟
- [سایر] لفظ قرآن کریم در کدام سورهها آمده است؟
- [سایر] ترتیب سورهها و آیات قرآن بر چه اساس است؟
- [آیت الله بهجت] اگر مدّت اجاره را معلوم نکند و بگوید، هر وقت در خانه نشستی اجاره آن، ماهی ده تومان است، اجاره صحیح نیست، چون ابتدا و انتهای اجاره معلوم نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت رابلند بخواند .
- [آیت الله سبحانی] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخواند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخوانند.
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخوانند.
- [امام خمینی] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخوانند.
- [آیت الله بهجت] مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخواند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر یکی از چهار سورهای را که آیه سجده دارد یعنی سورههای: سجده، فصّلت، نجم و علق عمدا در نماز بخواند، چنانچه آیه سجدهدار را در ضمن آن بخواند، نمازش باطل است، بلکه بنابر احتیاط با قرائت عمدی جزئی از این سورهها نیز نماز باطل میشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دستها را بلند کنند و کسی که نماز عید میخواند اگر امام جماعت است قرائت نماز را بلند بخواند. ولی بلند خواندن قرائت برای مأموم و کسی که فرادی نماز میخواند مستحب نیست.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دستها را بلند کنند و امام جماعت قرایت را بلند بخواند