قرآن کریم کتاب هدایت و تعلیم و تربیت انسان ها به سوی کمال و نزدیک شدن به خداوند متعال است؛ (ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین؛[1] آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است.)
خداوند در جایی دیگر قرآن را مایه درمان، شفا و رحمت می داند و می فرماید: (و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمومنین؛[2] و ما آن چه را برای مومنان مایه درمان و رحمت است، از قرآن نازل می کنیم... )
حضرت علی -علیه السّلام- می فرماید: (از این کتاب بزرگ الهی و آسمانی برای بیماری های خود شفا بخواهید و برای حل مشکلاتتان از آن یاری بطلبید، چون در این کتاب درمان بزرگترین دردها است... )[3]. بنابراین، قرآن کریم دریای بی کران معارف بلند الهی است و هر کس به اندازه ای که شنا و غواصی کند، می تواند به همان اندازه از هدایت و معارف قرآن کریم بهره مند باشد.
برخی افراد ممکن است از سطح آگاهی و همت کمتری برخوردار باشند که به طور طبیعی از قرآن کریم به همان اندازه همت و توانایی خویش بهره می برند، بعضی نیز از همت و آگاهی بالایی برخوردارند. چنین افرادی مزرعه وجود خویش و دیگران را با استفاده از معارف مختلف و بلند قرآن کریم آبیاری کرده و به گلستان و بوستان تبدیل می نمایند.
هر انسانی در هر سطح و مقامی که باشد می تواند با تلاوت، انس با قرآن، تفکر، تدبر و عمل به دستورهای آن از هدایت و راهنمایی نسبی قرآن بهره مند شود.
برای ورود و شناخت معارف هدایتگر قرآن کریم، آشنایی با روایات و سخنان معصومان علیهم السّلام و تفسیر آیات و سوره ها بوسیله آن بزرگواران لازم و ضروری است. چون خود قرآن کریم می فرماید: (و انزلنا الیک الذکر لِتَبَیَّنَ للناس ما نزل الیهم:[4] ما قرآن را بر تو فرود آوردیم تا آن چه را که بر آنها فرود آمده، بر ایشان توضیح دهی.)
برای شناخت قرآن و بهره مندی از هدایت آن باید با زبان عربی و تاریخ اسلام و با تفسیر قرآن با قرآن (یعنی تطبیق و ارائه آیات بر دیگر آیات) آشنا شد.
همچنین تدبر در آیات[5]، رعایت تقوای الهی[6] و... در بهره گیری از هدایت و راهنمایی قرآن کریم موثر است.[7]
البته باید توجه داشت که آیات قرآن نیز به دو گونه است:
1. محکمات: آیاتی هستند که برای همه قابل فهم است و نیازی به تاویل ندارند.
2. متشابهات: آیاتی هستند که معنای آن ها برای همه کس قابل فهم نیست، بلکه باید با توجه به روایات و آیات دیگر قرآن کریم بوسیله دانشمندان و مفسران و قرآن شناسان به معنای آن ها پی برد. قرآن کریم می فرماید: (هو الذی انزل علیک الکتاب منه ایاتٌ محکمات هن ام الکتاب و اخر متشابهات... :[8] او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد که قسمتی از آن آیات محکم (صریح و روشن) است که اساس این کتاب می باشد، و قسمتی از آن (متشابه) است.)
پس وجود متشابهات این ضرورت را می رساند که برای شناخت قرآن و بهره مندی از هدایت و رحمت قرآن باید به روایات اسلامی، سایر آیات قرآن کریم و تفاسیر و آثار دانشمندان علوم و معارف قرآن مراجعه کرد.
در پایان مناسب است به فرمایش آیت الله جوادی آملی توجه کنیم که می فرمایند: ( سخن گفتن قرآن کریم به زبان فطرت انسان ها و عمومی بودن فهم آن بدین معنی نیست که بهره همگان از این کتاب الهی یکسان است، معارف قرآنی مراتب فراوانی دارد و هر مرتبه آن بهره گروهی خاصی است)[9]
از امام صادق -علیه السّلام- نقل شده است که فرمودند: کتاب الله عزوجل علی اربعة اشیاء: علی العبارة و الاشارة و الطائف و الحقایق. فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولیاء و الحقائق للانبیاء.[10] ترجمه: قرآن بر چهار گونه است: که عبارتند از: عبارت، اشارة، لطائف و حقایق، که عبارت آن برای عموم مردم، اشاره آن برای خواص، لطائف آن برای اولیاء و حقایق آن برای انبیاء علیهم السّلام می باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد حسین طباطبایی؛ قرآن در اسلام، قم، انتشارات اسلامی.
2. محمد هادی معرفت؛ علوم قرآنی، قم، موسسه انتشاراتی التمهید.
3. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ترجمه، حمید رضا شیخی، قم، موسسه دارالحدیث، چاپ دوم، 1379ش، ج10.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره/ 2.
[2] . اسراء/ 82.
[3] . ر. ک به: نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، تهران، نسخه خطی، خطبه 175، ص567.
[4] . نحل/ 44.
[5] . محمد/ 24.
[6] .بقره/ 282.
[7] . ر. ک: مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، قم، انتشارات صدرا، ص20.
[8] ، آل عمران/ 7.
[9] . جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، 1381، ج1، ص36-37.
[10]. همان.
