حدیث ثقلین چه می گوید و نقش آن در اثبات امامت حضرت علی و دیگر امامان چیست؟

حدیث به تعبیر دیگر احادیث ثقلین از روایات متواتر و مورد اتفاق شیعه و سنی است.1 این روایت بیانگر استراتژی جاودان و پایدار یعنی راهبرد پیروی از قرآن و اهل بیت است. تأکیدات پیامبر صلی الله علیه و آله و نحوه سخن گفتن در این باره کمترین تردیدی بر کسی باقی نمی گذارد. با توجه به نقل گسترده این حدیث در منابع اهل سنت، به ذکر آن از همان منابع بسنده می کنیم.
در صحیح مسلم آمده است پیامبر فرمود: ای مردم همانا من بشری هستم که نزدیک است پیک الهی مرا رسد و دعوت حق را اجابت کنم، پس در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم: (اول آنها کتاب خدا و دیگری اهل بیتم).
در مسند احمد حنبل آمده است: (همانا من در میان شما دو جانشین قرار می دهم که یکی عظیم تر از دیگری است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده ما بین آسمان و زمین و عترت خود یعنی اهل بیتم. این دو از یکدیگر جدایی ناپذیرند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند).
در صحیح ترمذی از پیامبر نقل شده است: (ای مردم در میان شما چیزی می گذارم که اگر به آن تمسک کنید هرگز گمراه نخواهید شد و آن عبارت است از: کتاب خدا و عترتم).
از این سخن پیامبر چنین نتیجه می گیریم:
1. گرانبها بودن اهل بیت
ابن حجر مکی می نویسد: (رسول خدا قرآن و عترت را ثَقَلین نامید).
ثَقَل هر چیز گرانبها و پر ارج را گویند و کتاب و عترت این گونه اند زیرا هر یک از آن دو گنجینه علوم لدنی و اسرار و حکمت های الهی اند. از این رو پیامبر به آن دو فراخوانده و سفارش نموده است.2
2. عصمت و حجیت اهل بیت
قرار دادن قرآن و اهل بیت در کنار یکدیگر و تأکید بر لزوم پیروی و انفکاک ناپذیری آن دو آشکارا بر عصمت اهل بیت دلالت دارد؛ چرا که قرآن کتاب معصوم خداست و ابتلا به هر گناه و آلودگی انفکاک و جدایی از قرآن می باشد و هماهنگی و انطباق کامل با کتاب معصوم الهی مساوی با عصمت است.
استاد توفیق ابو اعلم نویسنده و دانشمند مصری می نویسد: (پیامبر صلی الله علیه و آله اهل بیت خود را به کتاب عزیز خداوند مقرون ساخته است. کتابی که هرگز در او باطل نفوذ نخواهد کرد و هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد. واضح است که صدور هر نوع مخالفت با احکام دین افتراق و جدایی از قرآن محسوب می گردد، در حالی که پیامبر خبر از عدم جدایی این دو داده است. از همین رو حدیث دلالتی آشکار بر عصمت اهل بیت دارد و پیامبر که این حدیث را در مواقف بسیاری ذکر کرده در پی این هدف است که امت خود را صیانت کرده و آنان را سفارش به استقامت بر تمسک به این دو نموده تا در امور مختلف اعم از اعتقادات و فروع به ضلالت و گمراهی گرفتار نشوند)3.
آیه اللّه مکارم شیرازی نیز بر آن است که: (اهل بیت معصومند زیرا جدایی ناپذیر بودن آنها از قرآن از یک سو و لزوم پیروی بی قید و شرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آنها از خطا و اشتباه و گناه است. چرا که اگر آنها گناه یا خطایی داشتند از قرآن جدا می شدند و پیروی از آنان مسلمانان را از ضلالت و گمراهی بیمه نمی کرد و اینکه می فرماید با پیروی از آنان در برابر گمراهی ها مصونیت دارید دلیل روشنی بر عصمت آنهاست)4.
3. پایندگی تا قیامت
جدایی ناپذیری تا حوض کوثر نشانگر این است که پیامبر در صدد تعیین یک استراتژی جاودانه و دائمی برای امت بوده و نشانگر آن است که همواره هادیان و پیشوایانی از اهل بیت در میان وجود دارند.
ابن حجر آورده است: (این حدیث نشانگر وجود کسانی از اهل بیت همراه قرآن است که همچون قرآن شایستگی تمسک و پیروی تا قیامت را دارا باشند)5.
آیه اللّه مکارم شیرازی نیز می نویسد:
(این به خوبی نشان می دهد که در تمام طول تاریخ اسلام فردی از اهل بیت وجود دارد و همان گونه که قرآن همیشه چراغ هدایت است آنها نیز همیشه چراغ هدایتند. پس باید کاوش کنیم و در هر عصر و زمان آنها را پیدا کنیم)6.
4. لزوم پیروی از هر دو
اینکه پیامبر فرمود تا به آن دو چنگ زنید گمراه نخواهید شد و برخی از دیگر تعابیر آن حضرت لزوم پیروی از هر دو را نمایان ساخته و هر حرکت و شعاری که به گسست آن دو انجامد را انحرافی و ضلالتبار معرفی می کند.
علامه مناوی می گوید: (در این حدیث اشاره بلکه تصریح به این است که قرآن و عترت دو قلویی را می مانند که رسول خدا آن دو را پس از خود معرفی فرموده و از امت خواسته است که به خوبی با آن دو برخورد نموده و آنها را بر خود مقدم دارند و در دین خود به آنها چنگ زنند)7.
نکات دیگری نیز از حدیث ثقلین قابل استفاده است که به جهت اختصار از ذکر آنها خودداری می شود8. آنچه اهمیت ویژه دارد این است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای همیشه امت را به پیروی از قرآن و عترت دانسته اند. نیز پیامبر اهل بیت را همچون کتاب الهی، معصوم و مصون از هر کژی و ناراستی دانسته و بر آن شده اند که همیشه هادیانی از اهل بیت علیهم السلام در کنار قرآن برای راهنمایی امت وجود دارند.
5. کیستی اهل بیت
پیامبر در مواقع مختلف اهل بیت و امامان ایشان را معرفی کرده اند عمرخطاب از پیامبر پرسید: آیا باید به همه اهل بیت تمسک کنیم؟
پیامبر فرمود: (خیر، بلکه به اوصیای اهل بیتم، اول آنها برادر و وزیر و وارث و خلیفه ام در میان امت و آن کسی که ولی هر مؤمنی است (امام علی علیه السلام)، پس از او فرزندم حسن و بعد از او فرزندم حسین است، آنگاه نه نفر از فرزندان حسین یکی پس از دیگری)9.
بنابراین حدیث فوق به خوبی ولایت و لزوم تبعیت از اهل بیت علیهم السلام و در رأس آنان امیرمؤمنان علیه السلام را اثبات و آنان را برای همیشه بزرگترین مرجع دینی در کنار قرآن و همسنگ و همسوی و همراه آن معرفی می کند.
پی نوشت:
1. در کتاب براهین اصول المعارف الالهیه و العقائد الحقه للامامیه، نگاشته ابوطالب تجلیل، ص 334-339، 65 سند از منابع اهل سنت در رابطه با این حدیث ذکر گردیده است.
2. ابن حجر، الصواعق المحرقة، ص 90.
3. آیه اللّه مکارم شیرازی، فاطمه الزهرا، ص 75.
4. آیه اللّه مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 9، ص 75 و 76.
5. الصواعق المحرقة، ص 149.
6. آیه اللّه مکارم شیرازی، همان.
7. فیض الغدیر، ج 2، ص 174.
8. بنگرید: علی اصغر رضوانی، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ج 2، ص 95 118.
9. فرائد السمطین، ج 1، ص 317. نیز بنگرید: پرسش 28.
منبع: www.porseman.org