امامت نه تنها تعارضی با خاتمیت ندارد بلکه از لوازم شریعت خاتم می باشد، برای روشن شدن مسأله باید ابتدا معنای خاتمیت، امامت و سپس شئون پیامبر و امام را مورد بررسی قرار داد:
خاتمیت
ختم نبوت و شریعت در اسلام به این معناست که پس از پیامبر اسلام، دیگری به رسالت مبعوث نخواهد شد و شریعت دیگری جایگزین شریعت اسلام نمی شود.
قرآن مجید به صراحت پیامبر اسلام را آخرین پیامبر خوانده و فرموده است: (ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ)1؛ (محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، او فرستاده خدا و آخرین پیامبر است).
احادیث نبوی نیز بر همین معنا تأکید نموده و ختم نبوت را با آن حضرت به صراحت اعلام نموده است. از جمله پیامبر صلی الله علیه و آله در حدیث منزلت خطاب به امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: (تو نسبت به من همانند هارون نسبت به موسی هستی، جز آنکه پس از من پیامبر دیگری نخواهد آمد).2
بنابراین خاتمیت مساوی با جاودانگی، نسخ ناشوندگی و بدیل ناپذیری آیین اسلام تا پایان حیات بشر بر روی کره زمین است. در نتیجه هیچ شریعت دیگری جز اسلام نزد پروردگار مورد قبول و پسندیده نیست.
امامت
امامت در اصطلاح علم کلام عبارت است از: (جانشینی پیامبر اسلام در زمامداری و رهبری فراگیر امت در امور دینی و دنیوی و حفظ و حراست از دین آنسان که پیروی از امام بر همه امت واجب باشد).3
شئون پیامبر
به اجماع همه مسلمانان، پیامبر صلی الله علیه و آله دارای شئون مختلفی بوده اند، از جمله:
1. دریافت و ابلاغ وحی؛ این همان شأن اساسی نبوت و به تعبیر دیگر گوهر پیامبری است. قرآن مجید بر چنین رسالتی نسبت به همه پیامبران و به ویژه پیامبر اسلام تأکید کرده است.4
2. تبیین و تفسیر وحی؛ بیان معصومانه و توضیح آموزه های وحیانی برای امت و رفع هر گونه اختلاف در فهم و کشف و تفسیر دین از جمله وظایف پیامبر است.
قرآن در این باره می فرماید: (وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)؛ (و کتاب (قرآن) را بر تو فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی ایشان نازل شده است بیان و تفسیر نمایی).5
قرآن مجید تفسیر معصومانه پیامبر از دین را رافع هر گونه اختلاف و مرجع نهایی قلمداد کرده است.6
3. ولایت و زمامداری امت؛ از شئون پیامبر اسلام تأسیس دولت اسلامی و رهبری و مدیریت کلان اجتماع در چارچوب قوانین الهی بوده است. قرآن در موارد مختلف به ابعاد گوناگون این مسأله پرداخته و بر ولایت و رهبری آن حضرت و اطاعت و فرمانبرداری امت از آن حضرت در مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تأکید کرده است.7
اکنون باید دید خاتمیت در کدام یک از شئون پیامبر جاری است و در کدام یک جاری نمی باشد. آن گاه می توان رابطه امامت و ختم نبوت را مورد سنجش قرار داد. مسلما مراد از (ختم نبوت) ختم همه شئون پیامبر اسلام نیست، بلکه شأن نبوت ایشان است و گوهر نبوت همان دریافت و ابلاغ وحی است. بنابراین ختم نبوت منحصر به شأن نخست است و ربطی به دیگر شئون ندارد و از طرف دیگر امامت استمرار نقش پیامبر در دو حوزه دیگر یعنی تبیین و تفسیر دین و حوزه مدیریت و رهبری امت اسلام است. بنابراین:
اولاً، هیچ تعارضی بین ختم نبوت و امامت وجود ندارد.
ثانیا، امامت لازمه ختم نبوت است. زیرا اگر چه با ارسال کامل ترین وحی تشریعی نیاز به تجدید بعثت و نبوت تشریعی برطرف شد و با قرار گرفتن مسئولیت دعوت و ارشاد و تبلیغ دینی بر دوش عالمان نیاز به نبوت تبلیغی نیز برطرف گردید.8 اما درست از همین رو نیاز به امام در امت ختمیه رخ می نماید.
استاد مطهری در این باره می نویسد: (امام مرجعی است برای حل اختلافات، شاخصی است برای حل اختلافاتی که منشأ آن هم خود علما هستند). به عبارت دیگر قرار گرفتن عالمان در مسند تبلیغ، استنباط و تفسیر دین لاجرم در پی دارنده فهم ها، گرایش ها و تفسیرهای مختلف و متعارض از دین خواهد شد و بدون وجود مرجعی که از عصمت و حجیت در فهم و تبیین دین برخوردار باشد و رأی او فصل الخطاب همه آرای متعارض باشد اختلاف از میان امت ها دامن برنمی چیند. بنابراین تصحیح و باز پیرایی فهم دین و حفظ و انسجام جامعه دینی در گرو وجود امام معصوم و رهبری ها و هدایت های اوست.9 بنابراین دوام و پایندگی اسلام با امامت قرین است و از همین رو در نگاه قرآن امامت یکی از ارکان مهم دین و شرط کمال آن است.
افزون بر مطالب بالا، آنچه در پاسخ دومین پرسش این دفتر پیرامون ضرورت امامت آمد، بر تلازم خاتمیت و امامت گواهی می دهد.
پی نوشت:
1. احزاب33، آیه 40.
2. المتقی الهندی، کنزالعمال، ج 11، ص 607.
3. بنگرید: پرسش 1.
4. بنگرید: آل عمران3، آیه 20؛ مائده(5)، آیه 92 و 99؛ نحل(16)، آیه 35 و 82؛ رعد(13)، آیه 40؛ نور(24)، آیه 54؛ عنکبوت29، آیه 18 و...
5. نحل16، آیه 44.
6. نحل16، آیه 94.
7. بنگرید: مائده5، آیه 49 و 55؛ حشر(59)، آیه 7؛ نساء(4)، آیه 65؛ توبه (9)، آیه 6 و...
8. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: شهید مطهری، وحی و نبوت، ص 44-40؛ همو، ختم نبوت؛ همو، خاتمیت، ص 60-27، قم و تهران: صدرا.
9. جهت آگاهی بیشتر بنگرید:
الف. کتاب نقد، شماره 38، بهار 1385؛
ب. محمد الحق عارفی، خاتمیت و پرسش های نو، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، اول، 1386.
منبع: www.porseman.org
