آیا مردگان زیارت و حرف های ما را متوجه می شوند؟ و آیا از احوال زندگان باخبرند؟

از برخی روایات منقول از معصومین علیهم السلام استفاده می شود که ارواح مردگان صدای زندگان را میشنوند؛ ولی از این روایات نمیتوان عمومیت این مطلب را هم استفاده نمود؛ بنابراین طبق روایات اهل بیت علیهم السلام در اصل این مطلب و امکان آن شکی نیست ولی معلوم نیست که همه ارواح بتوانند صدای زندگان را بشنوند؛ یا هر موقع که خواستند بتوانند صدای زندگان را بشنوند؛ بلکه از برخی روایات استفاده می شود که ارواح از این نظر محدودیّت هایی نیز دارند؛ به خصوص ارواح اهل جهنم.
همچنین از برخی روایات استفاده می شود که ارواح، برخی اوقات اجازه دیدار با اهل دنیا را هم پیدا میکنند؛ ولی به اهل بهشت اموری را نشان میدهند که باعث شادی آنها می شود؛ و به اهل جهنم اموری را نشان میدهند که باعث عذاب آنهاست.
برای بیان این مطلب، دانستن دو چیز ضروری است: 1. مرگ، فنا نیست، 2. دلالت آیات قرآن و روایات، بر این که مردگان میشنوند و از احوال ما باخبرند.
1. مرگ، فنا نیست
از نظر ادیان الهی، مرگ هرگز به معنای نابودی و نیستی انسان و پایان همه چیز نیست. مرگ از دیدگاه اسلام، انتقال حقیقت انسان یعنی روح او، از عالمی به عالم دیگر است که در آن عالم حیات انسان به گونه ای دیگر ادامه مییابد تا هنگامی که روز رستاخیز و معاد فرا رسد به همین جهت قرآن کریم درباره مرگ، کلمه (توفی) را به کار برده است و میگوید:
(قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ اَلْمَوْتِ اَلَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ )1؛
(بگو فرشته مرگ که برای شما گمارده شده است، شما را میگیرد. آنگاه به سوی پروردگارتان باز می گردید).
2. شنوایی مردگان
به چند نمونه از آیات قرآن که بر سخن گفتن با مردگان دلالت دارند اشاره می کنیم:
1. حضرت صالح، با مردگان قوم خود سخن میگوید. قوم حضرت صالح پیامبر خدا، پس از آن که شتری را که معجزه این پیامبر بود، پی کردند و از دستور خداوند سرپیچی کردند مورد عذاب الهی قرار گرفته و با زلزله ای هلاک شدند. پس از هلاکت آنان، حضرت صالح آنان را مورد خطاب قرار می دهد و با آنان سخن میگوید:
(فَأَخَذَتْهُمُ اَلرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِی دارِهِمْ جاثِمِینَ. فَتَوَلَّی عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسالَةَ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَکُمْ وَ لکِنْ لا تُحِبُّونَ اَلنَّاصِحِینَ )2؛
(پس زلزله ای آنان را فرا گرفت و در خانه های خویش بیجان افتادند. آنگاه صالح از آنان روی گرداند و گفت: ای قوم من، پیام خداوند را به شما رساندم، اما شما ناصحان را دوست نمیدارید).
2. قرآن مجید درباره مجاهدان در راه خدا و زنده بودن شهیدان و خبر داشتن آنها از زندگان به خوبی یاد میکند و میفرماید:
(وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِما آتاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ )3؛
(و نپندارید آنان را که کشته شده اند در راه خدا، مردگانند. بلکه زنده اند و در نزد پروردگارشان روزی داده می شوند و شادامانند به آنچه خدا به ایشان ارزانی داشته و از فضل خود مژده میدهند به آنان که هنوز به ایشان نپیوسته اند از پشتِ سر ایشان، که نه بیمی بر ایشان است و نه اندوهگین شوند).
در این زمینه روایات فراوانی نیز وجود دارد که تنها به ذکر چند نمونه اکتفا می کنیم:
1. پیامبر اسلام صلیالله علیه و آله با کشتگان جنگ بدر سخن میگوید. در روایات آمده است که پس از آن که جنگ بدر با کشته شدن هفتاد تن از قریش و اسیر شدن هفتاد نفر از آنان به نفع مسلمانان به پایان رسید. رسول اکرم صلیالله علیه و آله دستور داد تا کشته های مشرکان را در چاهی بریزند سپس حضرت یکایک کشتگان را به نام صدا زد و خطاب به آنان فرمود: آیا آنچه را که پروردگارتان وعده داده بود حق و پابرجا یافتید. من آنچه را که پروردگارم وعده کرده بود حق و حقیقت یافتم. در این هنگام بعضی از اصحاب به پیامبر گفتند: آیا کسانی را که مرده اند صدا میزنید پیامبر فرمود: شما از آنان شنواتر نیستند، آنها میشنوند لکن قدرت بر جواب ندارند.4
2. پیامبر اسلام صلیالله علیه و آله در بقیع با ارواح مردگان سخن میگوید. در روایات (شیعه و سنّی) آمده است که پیامبر اکرم در آخرین روزهای زندگیشان، نیمه شب همراه برخی از صحابه خود رهسپار قبرستان بقیع شد و پس از ورود به بقیع با آرمیدگان در بقیع چنین سخن گفت: سلام بر شما که در جایگاه افراد با ایمان قرار گرفته اید، شما بر ما سبقت جسته اید و ما هم به همین زودی به شما میپیوندیم 5. و این حکایت بیانگر آن است که مردگان سخن او را میشنیدند.
3. مرده، حتی صدای پای مشایعت کنندگان خود را میشنود. در روایات اهل سنّت آمده است: (العبد اذا وضع فی قبره و تولّی و ذهب اصحابه حتّی انّه لیسمع قرع نعالهم اتاه ملکان...)6؛ (بنده خدا وقتی در قبرش نهاده و ترک شد و دوستانش رفتند هنوز آن مرده صدای کوبیده شدن کفش آنها را میشنود که دو فرشته خدا برای سول از او میآیند...).
4. مرده صدای سلام را میشنود و پاسخ می دهد. (عن النبی صلیالله علیه و آله: اذا مرّ الرجل بقبر اخیه یعرفه، فسلم علیه ردّ علیه السلام و عرفه؛ و اذا مرّ بقبر لایعرفه فسلم علیه ردّ علیه السلام)7؛ (وقتی کسی از کنار قبر برادر دینی خود که میشناسد بگذرد و بر او سلام کند، مرده سلام او را پاسخ می دهد و او را میشناسد و اگر از کنار قبری بگذرد و صاحب آن را نشناسد و سلام کند، مرده سلام او را پاسخ می دهد).
همانطور که گفته شد، مرده ها صدای ما را میشنوند، ولی اینکه ما هم صدای آنها را بشنویم؛ بستگی به اموری دارد که آنها را باید تحصیل کرد، بعضی از افراد مانند اولیاءاللّه چنین ارتباطی را، با بعضی از مرده ها برقرار میکنند.
پی نوشت:
1. سجده 32، آیه 11.
2. اعراف 7، آیات 78 و 79.
3. آل عمران 3، آیات 170-169.
4. شیعه: بحارالانوار، ج 19، ص 346 و مصادر متعدد دیگر.
اهل سنت: صحیح بخاری، ج 5، ص 77؛ صحیح مسلم، ج 4، ص 77 و مصادر متعدد دیگر.
5. شیعه: ارشاد مفید، ص 95 و مصادر دیگر.
اهل سنت: سیره ابن هشام، ج 2، ص 242؛ طبقات ابن سعد، ج 2، ص 204 و مصادر دیگر.
6. صحیح بخاری، ج 2، ص 100.
7. کنزالعمال، ج 15، ص 646؛ احیاء العلوم، ج 4، ص 474؛ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 1، ص 387.
منبع: www.porseman.org